آسيب های شبکه های اجتماعی

اگرچه بسياري از ابداعات و نوآوري‌ها با انگيزه تأمين رفاه وآسايش وتحکيم ارزشهاي انساني و درجهت نيل به کمال شکل گرفته است، اما درعين حال به دليل برخي کج فکري ها و استفاده هاي نادرست از ابزارهاي جديد، اين اختراعات، گاه جسم و جان و اخلاق و روان انسان ها را مورد آسيب قرار داده و گاه فرهنگ و اعتقادات و رفتارهاي اجتماعي وي را دگرگون کرده است.

اينترنت به عنوان يکي از مهم ترين ابداعات بشر در قرن اخير، با قابليت ها و کارکردهاي متعدد و گسترده اش، بخش هاي مختلف زندگي انساني را تحت تأثيرات مثبت و منفي خود قرار داده است. مبنا وهدف اصلي اينترنت، برداشتن فاصله جغرافيايي ميان انسانهاي سراسر دنيا وايجاد تحول درعرصه ارتباطات وتبادل اطلاعات است.

اينترنت، کار خود را به ‌عنوان ابزار ارتباط دانشمندان و خصوصاً جهت تبادل داده ها و منابع تحقيقاتي، يا به عبارتي جهت خلقِ اجتماعي علمي شروع كرد و به مرور زمان توانست خود را تا سطح برقراري ارتباط بين افراد از طريق پست الکترونيکي ارتقا بخشد. پس از مدتي، اينترنت به منزله فضايي جديد جهت بسط فعاليت هاي تجاري در امور نقل و انتقالات مالي، بازاريابي و همچنين ابزار پيگيري براي مصرف کنندگان، مورد توجه واقع شد. وبلاگ ها و وب سايت ها، نرم افزارهاي گفتگوي آنلاين، سرويس هاي پست الکترونيک و ... امکانات جديدي بودند که در پرتوي اينترنت و شبکه جهاني وب، در اختيار کاربران قرار گرفتند.

در حالي که هنوز هيچ کس تصور نمي‌کرد که روزي جنبه اجتماعي اينترنت به صورت کاربرد اصلي آن درآيد، شبکه هاي اجتماعي اينترنتي پاي به عرصه وجود گذاشتند. اين موضوع در بين کاربران اينترنتي چنان مورد استقبال قرار گرفت که به جرأت مي توان گفت يکي از تأثيرگذارترين سرويس هاي ارائه شده در اينترنت و وب که در سال هاي اخير تحول شگرفي در نظام اجتماعي کشورهاي مختلف جهان به وجودآورده،شبکه هاي اجتماعي اينترنتي بوده است.

اينترنت و سرويس هاي ارائه شده در قالب آن، در عين حال که ابزار مفيدي براي كسب و تبادل اطلاعات است اما مي‌تواند مخرب نيز باشد؛ به بيان ديگر، اينترنت ابزار قدرتمندي است که هم مي‌تواند باعث فساد گردد و هم ابزار آموزش و تعليم و رشد علمي، فرهنگي و اجتماعيِ نوجوانان و جوانان را فراهم آورد.

اين روزها با توجه به استقبال گسترده کاربران اينترنتي خصوصاً قشر جوان و نوجوان از شبکه هاي اجتماعي مجازي، بررسي مسائل مربوط به اين شبکه ها جهت اتخاذ تصميمات صحيح و برنامه ريزي دقيق توسط مسئولان فرهنگي و اجتماعي و نيز والدين، ضروري است. شبکه هاي اجتماعي را از جنبه هاي مختلف مي توان مورد کنکاش و ارزيابي قرار داد.

الف- اهداف و کارکردهاي شبکه هاي اجتماعي

1.‌ سازماندهي انواع گروه هاي اجتماعي مجازي

همان گونه که فلسفه وجودي شبکه هاي اجتماعي واقعي، تشکيل و پيوند گروه هاي اجتماعي بر محور مشترکات اعتقادي، اقتصادي، سياسي و اجتماعي است.، پيدا است که اعضاي اين اجتماعات مجازي با پيوندهايي که با يکديگر دارند، در مجموع به دنبال تحصيل يک هدف مشترک در دنياي واقعي که غالباً هدفي سياسي، اجتماعي يا فرهنگي است، هستند.

2. توسعه مشارکت هاي اجتماعي

در شبکه هاي اجتماعي، همواره اعضاي شبکه به صورت مستقيم يا غير مستقيم به شرکت در فعاليت هاي واقعي در زندگي اجتماعي تحريک و تشويق مي شوند.

3.‌ به اشتراک گذاشتن علاقه مندي ها توسط اعضا

يکي از رويکردهاي اصلي شبکه هاي اجتماعي، به اشتراک گذاشتن علاقه مندي هاي کاربران شبکه با يکديگر است.

4.‌ ايجاد محتوا توسط اعضا

بر خلاف ساير رسانه ها که مخاطبان، چندان تعاملي در توليد محتوا و انتخاب محتواي دلخواه خود ندارند، در وب سايت هاي شبکه هاي اجتماعي، کاربران مي توانند توليد کننده، تأثيرگذار و داراي قدرت انتخاب و بهره‌برداري از تنوع بيشتري باشند. با توجه به اين مطلب، پايگاه‌هاي شبکه هاي اجتماعي بيش از هر رسانه ديگري مي توانند با پيشرفت فناوري و توسعه جوامع به برتري هاي ساير رسانه ها همچون تلويزيون که از قوه شنيداري و ديداري به‌خوبي بهره مي برد، خاتمه دهند.

5.‌ تبليغات هدفمند اينترنتي

شبكه‌هاي اجتماعي در اينترنت، يكي از منابع مهم براي كسب درآمد از راه تبليغات به شمار مي‌آيند؛ چرا كه اعضاي شبكه هاي اجتماعي در صفحات مربوط به خود درباره علايق خود صحبت مي كنند و اين به شركت هاي تبليغاتي اجازه مي دهد كه بر اساس همين علايق، براي آنها آگهي بفرستند. علاوه بر اين، بسياري از شرکت ها با ايجاد حساب کاربري و صفحات شخصي در شبکه هاي معروف، با ساير کاربران و مشتريان خود و نيز ساير شرکت ها ارتباط برقرار نموده و امور تجاري خود را پيش مي برند.

ب- مزاياي شبکه هاي اجتماعي

1.‌ انتشار سريع و آزادانه اخبار و اطلاعات، افزايش قدرت تحليل و تقويت روحيه انتقادي

اخبار شبکه‌هاي اجتماعي بدون سانسور منتشر مي‌شوند و اين مي‌تواند يک مزيت تلقي شود؛ هرچند امکان تکثير اطلاعات مخدوش و نادرست نيز در اين شبکه‌ها بيش از نسل قبلي رسانه‌ها است. البته امکان مقايسه و تحليل اطلاعات براي مخاطبان وجود دارد و نبايد بنا را بر اعتماد به هر آنچه در اين شبکه‌ها توليد و بازنشر مي‌شود، گذاشت. تحليل اخبار متناقضي که در اين نوع پايگاه‌ها منتشر مي‌شود، قدرت نقد و نگاه عميق‌تر به مسائل اجتماعي را فراهم مي‌کند. اين نوع پايگاه‌ها به مخاطبان خود فرصت مي‌دهند تا از تبعيت کورکورانه فاصله گرفته و در درازمدت به خرد نقادانه روي آورند.

2.‌ امکان عبور از مرزهاي جغرافيايي و آشنايي با افراد، جوامع و فرهنگ هاي مختلف

امروزه شبکه هاي اجتماعي، مهد تمدن ها و فرهنگ هاي مختلف بشري است. وجود زبان هاي مختلف در رسانه هاي اجتماعي، امکان حضور تمام افراد جامعه را فراهم مي کند که مي توانند فرهنگ حاکم بر جامعه خود را به معرض ديد عموم بگذارند. اينکه يک جوان بتواند با امثال خود در کشورهاي ديگر جهان ارتباط برقرار كند، باعث مي‌شود تا اين رسانه ها به مکاني تبديل شوند که وي بتواند فرهنگ ها و آداب و رسوم کشور خود را به ديگران معرفي کند و به اشتراک بگذارد. همچنين در اين شبکه ها ايده‌هاي جديد جهت گسترش جامعه، معرفي شده و مورد بحث قرار ‌مي‌گيرند. سازمان‌ها نيز مي‌توانند فرهنگ و ديدگاه خود را در معرض ديد تمام جوامع قرار دهند.

3.‌ شکل گيري و تقويت خرد جمعي

يکي از شاخصه هاي مهم شبکه هاي اجتماعي مجازي، پديدار شدن خرد جمعي است. خرد جمعي به جريان سيال و پوياي قوه تفکر و ذهن کاربران حاضر در چنين محيط هايي اطلاق مي شود که به مثابه يک پردازشگر عظيم، اطلاعات را پردازش و پايش مي کند. همانند دنياي ابر کامپيوترها که قدرت پردازشي آنها، از ترکيب چندين پردازشگر منفرد حاصل مي شود، نيروي تفکر و ذهن کاربران شبکه اجتماعي، به مدد تعاملات اجتماعي اينترنتي و بهره گيري از ابزارهاي اينترنتي با يکديگر ترکيب و همراه مي شوند و نيرويي عظيم با قدرت پردازشي بالا پديد مي آورند. اين مطلب به‌خوبي ضرب المثل بزرگمهر را که گفته است: «همه چيز را همگان دانند» در ذهن تداعي مي کند.

4.‌ امکان بيان ايده ها به صورت آزادانه و آشنايي با ايده ها، افکار و سليقه هاي ديگران

شبکه هاي اجتماعي، ارسال بازخورد از سوي مخاطب و همکاري و همگامي کاربران با همديگر را تسهيل کرده‌ و آنها را به مشارکت در بحث ها تشويق مي‌کنند. اين شبکه ها مرز و خط‌کشي بين رسانه و مخاطب را از بين برده‌اند. اغلب شبکه هاي اجتماعي براي مشارکت اعضا و دريافت بازخورد، باز هستند. آنها رأي دادن، کامنت گذاشتن و به‌ اشتراک‌گذاري اطلاعات را تشويق مي‌کنند. به‌ندرت مانعي براي توليد ودسترسي به محتوا در اين وب سايت ها وجود دارد. رسانه‌هاي سنتي عمل انتشار را انجام مي‌دادند و محتوا را براي مخاطب ارسال مي‌کردند؛ ولي در رسانه‌هاي اجتماعي فضايي براي گفتگو و محاوره دوطرف وجود دارد و جريان ارتباطي از حالت يک‌سويه به دوسويه تغيير پيدا کرده است.

5.‌ کارکرد تبليغي و محتوايي

حضور افراد در شبکه‌هاي اجتماعي، احتمال مشارکت‌ها و کنش‌هاي اجتماعي را در آنان افزايش مي‌دهد. پس هر چه پيوند افراد و اعضا درشبکه‌ها، بيشتر و انبوه‌تر باشد، همراهي و تعاملات و نزديکي ديدگاه‌ها و حرکت همسو و مشترک، محتمل‌تر خواهد شد. از اين رو، استفاده از چنين فضايي براي معرفي و تبليغ و همچنين هم راستايي مخاطبان در جهت اهداف رسانه اي خود، نقش بسياروتأثير بالايي دارد.

6.‌ ارتباط مجازي مستمر با دوستان و آشنايان

شبکه‌هاي اجتماعي در اينترنت، موجب گسترده‌تر شدن دامنه ارتباطات ما شده‌ است. ما مي‌توانيم آشناياني را که مدت بسياري است از آنها خبر نداريم يا از آن‌ها بسيار دور هستيم، در فضاي مجازي پيدا کنيم و معاشرتمان را با آنان از سر بگيريم. دوستاني را که زمان درازي ‌است نديده‌ايم، بار ديگر مي‌بينيم و در مجموعه‌اي گسترده‌تر، به دوستي‌مان ادامه مي‌دهيم. مي‌توانيم از کتاب‌ها، فيلم‌ها، سلايق و عقايد يکديگر استفاده کنيم و آنها را با ساير دوستانمان به اشتراک بگذاريم؛ آن‌ هم با چند کليک. در حالي که اين کارها، پيش‌تر بسيار وقت‌گير بودند و نياز به حوصله فراواني داشتند و همه اينها در نهايت، به رشد فکري و تکامل دسته‌جمعي کاربران کمک مي‌کند.

7.‌ تبليغ و توسعه ارزش هاي انساني و اخلاقي در عرصه جهاني

گرچه به علت غلبه ابعاد ديگر شبکه هاي اجتماعي، بعد ارزشي آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است، اما به‌جرأت مي توان گفت که يکي از قابليت هاي مهم شبکه هاي اجتماعي که تاکنون مورد غفلت واقع شده ، فراهم کردن فضايي بين المللي جهت تبليغ و اشاعه ارزش هاي ديني، اعتقادي، انساني و اخلاقي است. بسياري از کاربران شبکه هاي اجتماعي افرادي هستند که در صورت تبليغ صحيح ارزش هاي اخلاقي و انساني، از آن استقبال کرده و تحت تأثير قرار خواهند گرفت.

8.‌ يکپارچه سازي بسياري از امکانات اينترنتي

مزيت اصلي شبکه‌هاي اجتماعي، يکپارچه‌سازي امکانات پايگاه‌هاي مختلف است. امکاناتي از قبيل ايجاد صفحات و پروفايل‌هاي شخصي، ساخت وبلاگ‌ها، جستجوي اينترنتي، اطلاع از اخبار و رويدادها و شرکت در فضاهاي گفتگو (چت‌روم‌ها و فروم‌ها) و فضا براي آپلود فايل‌ها که تا پيش از اين کاربران براي استفاده از هر کدام از آنها بايد عضو سايتي مي‌شدند، اکنون از طريق تنها يک عضويت ساده، امکان‌پذير است. ‌وب‌سايت‌هاي شبکه اجتماعي، محل ارائه خدمات جديد در قالب‌هاي مختلف هستند. اين وب‌سايت‌ها به‌راحتي با پايگاه‌هاي اينترنتي بزرگ دنيا مانند: گوگل، ياهو و حتي پايگاه‌هاي تخصصي، لينک داخلي برقرار مي‌کنند و از امکانات آنها در وب‌سايت خود استفاده مي‌کند.

9.‌ توسعه مشارکت هاي مفيد اجتماعي

ايجاد انسجام اجتماعي در بين مردم و تسريع در سازماندهي فعاليت هاي مفيد سياسي و اجتماعي، از آثار مثبت شبکه هاي اجتماعي است.

10.‌ افزايش سرعت در فرايند آموزش و ايجاد ارتباط شبانه روزي بين استاد و شاگرد

بي شک، شبکه هاي اجتماعي اينترنتي نقش بسيار موثري در توسعه آموزش هاي تخصصي و عمومي دارند. گرچه به علت عدم امکان نظارت علمي، بسياري از محتواهاي اينترنتي هنوز به مرتبه قابل قبولي از اعتبار علمي نرسيده اند، اما در عين حال شبکه‌هاي اجتماعي يکي از عرصه هاي اينترنتي هستند که کاربران بي شمار آنها به صورت خودجوش اقدام به آموزش و انتقال دانسته هاي تخصصي و عمومي خويش به ديگران مي کنند. علاوه بر اين، شبکه هاي اجتماعي علمي و آموزشي نيز به صورت تخصصي و با هدف آموزش از راه دور يا همان آموزش مجازي، مشغول فعاليت هستند.

با استفاده از شبکه هاي اجتماعي آموزشيِ مجازي، دانش‌آموزان و دانشجويان مي توانند دامنه فرآيند يادگيري خود را در هر لحظه که نيازمند سؤال و برقراري رابطه با استاد يا ساير دانشجويان هم‌رشته اي باشند، به خارج از محدوده‌هاي کلاس گسترش دهند.

11.‌ افزايش اعتماد، صميميت و صداقت در فضاي سايبر

مردم در گذشته استفاده از فضاي تعاملي مانند چت را تجربه کرده اند؛ اما در اين فضا، کاربران کمتر شخصيت و هويت خود را به‌درستي اعلام مي کنند و از نام ها و شخصيت هاي مستعار استفاده مي کنند؛ زيرا به اين فضا اعتماد لازم را براي بازگو کردن حقيقت ندارند. با شکل گيري وب سايت هاي شبکه اجتماعي مانند: ماي اسپيس، اورکات، فيس بوک، توييتر و... مردم صداقت را جهت پيداکردن دوستان قديمي، لذت استفاده از علم و... به همراه اعتماد واقعي به دست آوردند. به گفته بيشتر کارشناسان تا قبل از به وجود آمدن شبکه‌هاي اجتماعي، موضوع اعتماد و صميميت فضاي سايبر در سراسر دنيا لمس نشده بود؛ ولي زماني که شبکه‌هايي مانند اورکات و فيس بوک پا به عرصه اينترنت گذاشتند، مردم با اعتماد به اين پايگاه‌ها باعث گسترش صميميت در بين يکديگر شدند.

ج- پيامدهاي منفي شبکه هاي اجتماعي

1.‌ شکل گيري و ترويج سريع شايعات و اخبار کذب

به علت عدم امکان شناسايي هويت واقعي اعضا و نيز عدم امکان کنترل محتواي توليد شده توسط کاربران شبکه هاي اجتماعي، يکي از مهم ترين پيامدهاي منفي اين شبکه ها، شکل گيري و ترويج سريع شايعات و اخبار کذبي خواهد بود که توسط برخي از اعضاي اين شبکه ها و با اهداف خاص و غالباً سياسي منتشر مي شود.

2.‌ تبليغات ضد ديني و القاي شبهات

در شبکه هاي اجتماعي اينترنتي نيز مانند ساير رسانه ها، افراد و گروههاي مغرض با اهداف از پيش تعيين شده و با شيوه هاي مخصوص، اقدام به تبليغات ضد ديني و حمله به اعتقادات مذهبي مينمايند. گاه پس از تحقيق و ريشه يابي در مييابيم که هدف اصلي گردانندگان برخي ازاين شبکه ها، دين زدايي و حمله به مقدسات بوده است.

3. تأثيرات در ترويج بي عفتي و بي بند و باري در ميان جوانان

بسياري از کاربران با قرار دادن عکس هاي خصوصي و خانوادگي خود در انظار عمومي به حريم شکني مي پردازند ؛ در برخي از اين موارد شما عکس هايي از دوستان و همکاران خود مي بينيد که برايتان باور کردني نيست!

4.‌ نقض حريم خصوصي افراد

معمولاً شبکه هاي اجتماعي ابزارها و امکاناتي را در اختيار کاربران خود قرار مي دهند تا آنها بتوانند تصاوير و ويدئوهاي خويش را در صفحه شخصي خود قرار دهند. همين طور، کاربران مي توانند اطلاعات شخصي خود را نيز در اين شبكه‌ها قرار دهند.

در اغلب شبکه هاي اجتماعي، براي حفظ حريم خصوصي افراد راه کارهايي ارائه شده است؛ براي مثال، دسترسي به تصاوير و اطلاعات را با توجه به درخواست کاربر محدود مي نمايند و يا اجازه مشاهده پروفايل کاربر را به هر کسي نمي دهند؛ ولي اين راه ها کافي نيستند. مشکلاتي از قبيل ساخت پروفايل هاي تقلبي در شبکه هاي اجتماعي و عدم امکان کنترل آنها به دليل حجم بالاي اين هرزنامه‌ها، باعث مي‌شود كه افرادي با پروفايل‌هاي تقلبي به شبکه هاي اجتماعي وارد شوند و با ورود به حريم‌هاي خصوصي افراد مورد نظر، تصاوير و اطلاعات آنها را به سرقت برده و شروع به پخش تصاوير در اينترنت كنند.

5.‌ انزوا و دور ماندن از محيط هاي واقعي اجتماع

جامعه مجازي، هيچ وقت جايگزين جامعه واقعي نخواهد گرديد؛ بلکه به عنوان تسهيل کننده تجارب اجتماعي عمل خواهد كرد. تسهيلات ارتباطي به ما امکان مي‌دهد تا در سطح جهاني و از راه دور به شيوه‌اي جديد با اجتماعاتي كه منافع مشتركي داريم، بپيونديم. در نتيجه، با پيوستن به اين «اجتماعات از راه دور» قادرخواهيم بود تا در دنياي واقعي نيز و روابط اجتماعي بهتري با همسايگان، همکاران و ساير شهروندان جامعه واقعي برقرار سازيم.

6.‌ تأثيرات منفيِ رفتاري

هر شبکه اجتماعي فرهنگ ارتباطاتي خاص خود را دارد، يعني منش و گفتار مخصوص و منحصر به فردي را براي خود برگزيده است. البته مي‌توان شبکه هايي را يافت که فرهنگ ارتباطاتي تقليدي براي خود برگزيده اند. فرد با عضويت در هر شبکه اجتماعي درگير نوع خاصي از فرهنگ ارتباطاتي مي‌شود که شامل: برخورد، تکيه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تيپ شخصيتي و ظاهري و... است. بدون ترديد، ميزان تأثيرپذيري فرد از اين محيط، صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعي، هويت مطلوب خود را ترويج مي‌کند.

مثلاً در سايت هايي مثل فيس بوک و فرندفيد و توييتر، کاربر در کنار اينکه عضو جامعه بزرگ پايگاه موردنظر است، درگروه و شبکه هاي اجتماعي کوچک‌تري نيز عضو مي شود. هر کدام از اين گروه ها وابستگي خاص خود را دارند و به تبع، فرهنگ ارتباطاتي مخصوص. پس فرد در تأثيرپذيري از فرهنگ ارتباطاتي اين گروه ها بر خود لازم مي بيند که هويت ارتباطاتي خود، يعني سبک و هويت کنش هاي کلي خويش در ارتباط با ديگران را تغيير دهد؛ هر چند اين تغيير هويت موقت و محدود به زمان و مکان خاصي باشد؛ ولي بدون ترديد در هويت واقعي فرد بي‌تأثير نخواهد بود و به‌ طور کلي، همه اجزاي يک شبکه اجتماعي که فرد با آن در تعامل است، در ضمير ناخود آگاه فرد تاثير مي گذارد. هويت ارتباطاتي فرد نيز چيزي نيست که به ضمير ناخودآگاه مرتبط نباشد.

د-‌ نتيجه‌گيري

در کنار همه آثار مثبت شبکه هاي اجتماعي مجازي، تصور برخي از پيامدهاي منفي آنها و چالش هايي که ايجاد نموده اند، امري بديهي است. آنچه مسلّم است اينکه به جاي برخورد سلبي با اين پديده نوين، بررسي و ريشه يابي مشکلات و پيامدهاي منفي ناشي از آن و در پيش گرفتن راه هاي اصلاحي، قطعاً نتايج بهتري را در بر خواهد داشت. در پايان، چند پيشنهاد کلي جهت مصون ماندن کاربران شبکه هاي اجتماعي از آسيب-هاي احتمالي و بهره برداري از آثار مثبت اين شبکه ها ارائه مي گردد:

1. ايجاد و راه اندازي شبکه هاي اجتماعي سالم و مفيد براي مبارزه با شبکه هاي اجتماعي مخرب؛

2. آموزش و فرهنگ سازي؛

3. نظارت کارشناسانه و مستمر بر فضاي جوامع مجازي و برنامه ريزي براي آينده

منبع: پایگاه خبری پلیس