حال و هوای کردستان در ماه مبارک رمضان

به گزارش خبرگزاری بسیج از کردستان، شناخت آداب و رسوم فرهنگی و دینی اقوام ایرانی به این خاطر مهم است که موجب شناخت بیشتر و بهتر همدیگر می‌شود علاوه بر این که به جای پرداختن به فرهنگ وارداتی غربی و ارزشهای آن، با معرفی آداب و رسوم اقوام و تکیه بر آن، که اصالت ایرانی و اسلامی و ارزشهای آن را می رساند، خود می تواند به نوعی مقابله با تهاجم فرهنگی باشد.
در ماه رمضان، مردم به شکل هماهنگ برای انجام تکالیف شرعی آماده می‌شوند و برای به جای آوردن این وظایف، هر جمعیت و گروهی با آداب و تشریفات خاص خود مراسم رمضان را برگزار می‌کنند اما مضمون مشترک همه برنامه ها معنویت است.
از آداب، رسمها، باورها و اعتقادات مردم درباره ماه مبارک رمضان، استقبال از ماه مبارک رمضان، آمادگی برای روزه گرفتن، تغییرات در زندگی و اعمال روزه‌داران، افطار، احیاء لیالی قدر، اعمال و مراسم بیست و هفتم ماه رمضان، عید فطر، نانها و غذاهای ماه رمضان، مراسم مخصوص ماه رمضان و... گوشه‌ای از مطالب گردآوری شده در فرهنگ مردم کردستان می‌باشد.

استهلال و تلاش برای رصد هلال رمضان
در گذشته های دور که وسایل ارتباط جمعی مثل امروز وجود نداشت، مردم ماه مبارک رمضان را با رؤیت هلال آغاز می کردند و با رؤیت هلال به پایان می بردند، از این رو چند ساعت مانده به غروب آفتاب راهی ارتفاعات می شدند تا بلکه هلال ماه را رؤیت کنند و به اطلاع مردم برسانند. در کردستان مردم برای رؤیت هلال از همدیگر پیشی می گرفتند. گویی مسابقه ای در کار بود. این کار به دو دلیل انجام می گرفت: نخست اینکه به نفر اول که ماه را رؤیت می کرد از طرف حاکم و یا قاضی شهر جایزه ای داده می شد که به آن در اصطلاح محلی «خه لات» گفته می شد که به معنی خلعت است، دوم اینکه مردم کردستان معتقد بودند در لحظه دیدن ماه نو، خداوند هر دعایی را اجابت و هر حاجتی را برآورده خواهد کرد. رویه سنتی استهلال گرچه امروزه به دلیل اتکاء به اعلام رسمی توسط رسانه ها، کمرنگ شده، اما در پاره ای از مناطق کردستان هنوز هم مورد توجه جمع قابل ملاحظه ای از مردم مؤمن این سامان است.
مردم سنندج نیز روز آخر شعبان بر پشت بام خانه ها می رفتند تا هلال ماه را ببینند. با رؤیت هلال به نزد قاضی یا مجتهد شهر رفته و شهادت به رؤیت هلال رمضان مى‏دادند و سپس به دستور او نقاره چیها با زدن دهل و سرنا و نواى مخصوص ورود ماه مبارک رمضان را به اطلاع مردم مى‏رسانند.

حال و هوای کردستان در ماه مبارک رمضان
در کردستان روال بر این است که در مساجد بعد از نماز عصر، ماموستاها شروع به سخنرانی مذهبی می‌نمایند که بیشتر موضوعات آن پیرامون رمضان و فضایل و آداب امساک و روزه داری است. این سخنرانیها از بلندگوی مساجد پخش می شوند. این سخنرانیها در شهرهای مختلف کردستان به‌ویژه در شهری مانند سنندج که نسبت به مساحت‌ و جمعیتش بیشترین مساجد دنیا را دارد، حال و هوای غریبی به وجود می‌آورد.

نماز تراویح
تراویح لغتی عربی است و به نمازهایی اطلاق می‌شود که مسلمانان اهل سنت در شبهای ماه رمضان به جماعت می‌خوانند. این نماز پس از نماز عشا خوانده می‌شود. نماز تراویح بیست رکعت است، اما پس از هر دو رکعت سلام داده می‌شود، و پس از هر چهار رکعت، مختصر استراحتی (ترویحه) می‌کنند.

لیالی قدر
در کردستان عمدتاً مراسم شب قدر از دهه آخر ماه رمضان شروع می‌شود، این رسم نیز مستند به حدیثی از نبی مکرم اسلام(ص) است که فرمود: «شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان بجویید». این حدیث را اغلب محدثین بزرگ اهل سنت در متون روایی خود نقل کرده اند. با این حال در بعضی دیگر از مناطق کردنشین لیالی قدر از نوزدهم رمضان شروع می‌شود. مردم در این لیالی با جدیت تمام می کوشند که آئینهای این شبها را با شکوهی آکنده از معنویت برگزار کنند. مردم تمام این شبها را تا صبح بیدار می مانند و به تلاوت قرآن و شب زنده داری و برگزاری آئینهای عبادی می پردازند.
در این شبها اهالی هر محل که پیشتر جهت اقامه نماز تراویح در مسجد محل خود جمع شده اند، معمولاً به منزل باز نمی گردند و تمام شب را با خواندن نماز، تلاوت قرآن، دعا و نیایش و یا گوش دادن به مناجات و یا سخنرانیهای مذهبی سپری می‌کنند. در بعضی از شبهای ماه رمضان، ‌در برخی از مساجد کردستان، مولودی خوانی هم برگزار می‌شود. هرچند مولودی خوانی مختص ماه مولود است، اما بسته به نظر روحانی و امنای مسجد و یا بعضی افراد موجه در برخی از مساجد کردستان برگزار می‌شود. در این مجالس، مولودنامه که اشعار و سروده ها و قصایدی بدیع در وصف پیامبر اکرم(ص) است، خوانده شده و گاه دف نوازی هم می‌شود. معمولاً در این مجالس از شب زنده داران با شربت و نقل و شیرینی پذیرایی به عمل می آید. این مراسمات تا وقت سحر ادامه می یابد. پس از آن مردم جهت صرف «پارشیو» یا سحری مساجد را به قصد منازل خود ترک می‌کنند و با صرف سحری، مجدداً جهت شرکت در نماز جماعت صبح، به مسجد باز می گردند.

پخت «کولیره» بیست و هفتم
در کردستان در شب بیست و هفتم که بیشترین امکان شب قدر است، مردم نانهای محلی برساق و نان تاوه‌ای درست کرده و آن را برای آشنایان و همسایگان می‌فرستند. تراویح و شب‌زنده‌داری در بیست و هفتم رمضان جدی‌تر دنبال می‌شود.
از دیگر آیینهای کردهای کردستان این است که سفره های ماه رمضان را با پخش نانهای محلی مثل برساق و نان تاوه ای که حاصل تلاش کدبانوهای این استان است، رنگین می‌کنند.

شب عید
در غروب روز آخر ماه رمضان نیز مثل اول ماه مردم به دنبال هلال ماه شوال مى‏گردند و با پیدا کردن ماه یا اعلام رسمی توسط رسانه ها و با صداى مؤذن خود را براى عید رمضان آماده مى‏کنند. در روز عید فطر در گذشته موقع اذان صبح سه گلوله توپ شلیک مى‏شده است. در این روز چهره ها همگی شادمان هستند و هرکس زیر لب چیزی زمزمه می‌کند.
نماز عید
صبح روز عید و ساعتی پیش از طلوع آفتاب لحن آشنا و زیبای «الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله، الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد» از بام مساجد کردستان برمی خیزد و مردم مؤمن نیز پس از یک ماه طاعت و بندگی خداوند متعال راهی مساجد می شوند تا ضمن شرکت در آئین نماز عید سعید فطر شکرانه نعمتهای خداوند متعال را به جای آورند.
حضور مردم کردستان در نماز عید فطر به گونه ای است که مساجد از همان لحظات اولیه صبح مملو از جمعیت می‌شود و ائمه جماعات همه مساجد نیز ضمن سخنرانی آداب و اعمال عید فطر را برای روزه داران تشریح می‌کنند. این نماز شکوهمند در تمامی مساجد استان کردستان با حضور انبوه مردم اقامه می‌گردد. به‌عنوان مثال در شهری مانند سنندج دویست نماز عید برپا می‌گردد و جلوه ای دیدنی از عبودیت و بندگی را خلق می‌کند.
نماز عید در مذهب امام شافعی(ره) سنت مؤکده است، البته برخی از فقهای این مذهب آن را واجب کفایی دانسته اند؛ به این معنی که اقامه نماز عید بر همه مسلمانان (اهل تکلیف) واجب است و ترک آن موجب مؤاخذه و عقوبت همگان خواهد بود، اما اگر عده ای از مسلمین آن را اقامه نمایند، تکلیف از عهده بقیه ساقط می‌گردد. به هر حال پس از اعلام رؤیت هلال ماه شوال، صبح زود همگی لباس نو می پوشند و با آراستگی کامل راهی مسجد می شوند و نماز صبح را به جماعت می خوانند. آن گاه صدای تلاوت قرآن کریم و تکبیر مخصوص عید فطر از بلندگوهای مساجد طنین انداز می‌شود. وقتی همه در مسجد حاضر شدند، امام جماعت مسجد در محراب مستقر می‌شود و مردم با صفوف منظم خود مسجد را پر می‌کنند و آماده مراسم می شوند. چند نفر از قاریان قرآن آیاتی از کلام الله مجید تلاوت می‌کنند و در بین آیات ذکر مخصوص عید «الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله، الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد» را می خوانند. مردم نیز با آنان همخوانی دارند و همگی یک صدا این اذکار را تکرار می‌کنند. پس از پایان خطبه نماز عید، حاضران ناگاه قیام می‌کنند و به دست بوسی و روبوسی همدیگر و طلب حلالیت می پردازند و منظره بدیعی از تعاطف دینی و همبستگی اسلامی را به نمایش می گزارند. در این زمان تک تک حاضران همدیگر را می بوسند و از بابت قصور و کوتاهیها و نیز مظالم احتمالی در حق همدیگر، عذرخواهی کرده و همدیگر را حلال می‌کنند. در کردستان معمول این است که حاضران ابتدا با روحانی و امام جماعت مسجد خود روبوسی می‌کنند.

پرداخت زکات فطریه
رسم دیگر در رمضان پرداخت زکات فطر به مستحقان است. ثروتمندان، تجار، بازرگانان، کسبه، اعیان و اشراف در این ماه سخاوتمندانه تر از همیشه، زکات اموال و داراییهای خود را به فقرا، مساکین، یتیمان، بیوه زنان، قاریان قرآن و نابینایان می پردازند، اما فطریه را معمولاً از پانزدهم رمضان به بعد به مستحقان شرعی، پرداخت می‌کنند. کردها زکات فطر را «سر فطره» می‌گویند و شیوه پرداخت آن را «قولاندن» می نامند که به معنای قبولاندن می باشد. چند روز مانده به عید فطر سرپرست هر خانوار باید برای خود و افراد تحت تکفل خود زکات فطریه را به نیازمندان بپردازد. مبالغ زکات فطریه هر سال توسط عالمان دینی تعیین می‌شود. کسانی که پیشتر فطریه خود را پرداخت نکرده باشند، در روز عید که آخرین فرصت مجاز است، آن را به نیازمندان محل پرداخت می‌کنند و یا وجه آن را به صندوقهایی که توسط نمایندگان مؤسسات خیریه و یا نهادهای امدادی مانند بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی در مساجد و مصلاها مستقر گردیده، می ریزند. گاهی نیز با همکاری امام جماعت و هیأت امنای محل وجوه فطریه اهالی محل جمع آوری می‌گردد تا به حسب تشخیص آنان، میان مستمندان محل توزیع گردد و احدی از فقرا و مساکین محل محروم نماند.

نان جه ژن
روز قبل از عید فطر را «نان جشن» می نامند. در این روز زنان، به خصوص در روستاها به تکاپو می افتند و به کمک یکدیگر می شتابند تا نان و سایر مایحتاج عید را از قبل فراهم کنند و روز عید با فراغ بال به پذیرایی از میهمانان و دید و بازدید بپردازند. در این روز شور و شوق خاصی همه جا را فرا می گیرد و همگی خود را برای برگزاری جه ژن آماده می‌کنند.

نو جه ژن
نو جه ژن به معنی اولین عید است. در کردستان رسم است که مردم پس از پایان مراسم نماز عید فطر، به صورت دسته جمعی همراه با ماموستا؛ یعنی روحانی برای تبریک عید و حلالیت طلبی و یا گردن ئازایی به منازلی می روند که عزیزی از دست داده و سوگوار مرگ وی هستند و بالأخره روز عید فطر با همین دید و بازدیدها به پایان می رسد.
در گذشته دید و بازدیدها و نیز تبریک عید و حلالیت طلبی معمولاً تا سه روز و بیشتر ادامه می یافت، اما امروزه به دلیل محدود بودن تعطیلات به روز عید فطر و بازگشایی ادارات و مدارس و دانشگاهها، زندگی عادی روز پس از عید، از سر گرفته می‌شود.
روزه شه شه لان (شش روز نخست ماه شوال)
بسیاری از مردم استان کردستان پس از عید فطر طبق یک سنت دینی شش روز (شه شه لان) اول ماه شوال را به نیت مزید اجر و ثواب و نیز به منظور بدرقه ماه مبارک رمضان دوباره روزه می گیرند. مردم کردستان مانند سایر مسلمانان اهل سنت روزه مستحبی «شه شه لان» را مستند به حدیثی از نبی مکرم اسلام می دانند که براساس آن هرکس شش روز نخست پس از عید فطر را روزه بدارد، مانند کسی است که همه سال ـ و در حدیث دیگری ـ همه عمر را روزه دار بوده باشد. این حدیث در منابع مهم روایی اهل سنت از جمله مسلم، ترمذی، ابی داود، بیهقی و طبرانی وارد گردیده است و مورد قبول همه مسلمانان اهل سنت جهان است.