آشنايي با دست بافته اي سنتي به نام جاجيم استان سمنان

هنر جاجيم بافي در گذشته كاربردهاي فراواني در زندگي مردم استان سمنان داشته، به طوري كه از جاجيم نازك به عنوان چادر زنانه و كمي ضخيم‌تر به عنوان روانداز و پتو و با ضخامت بيشتر به عنوان چادر صحرايي استفاده مي‌شده است.

اين رشته در حال حاضر در روستاهاي شمالي و كويري استان سمنان رواج دارد.

جاجیم پارچه ای ضخیم و کم عرض است که با استفاده از پودهای کلفت بافته می‌شود. رنگهای به کار رفته در جاجیم در شش تا هشت رنگ و بیشتر از رنگهای سنتی و گیاهی و طرحهای ساده وهندسی و اغلب به دو شکل راه راه و ستاره ای است.

جاجیم ها اغلب به صورت نوارهایی با عرض 25 تا 30 سانتیمتر و طول 50 متر بافته می‌شوند، برای استفاده از جاجیم چند نوار کنار همدیگر دوخته می‌شوند تا پارچه ای بزرگ فراهم شود.

· نحوه بافت جاجیم

پس از تهیه نخ ( نخهای تار به صورت گلوله شده) در رنگهای مورد نیاز، با چله کشی شروع می‌شود.

چله کشی (چله دوانی) معمولا در فضایی باز با توجه به طول جاجیمی که قرار است بافته شود معمولا با طول تقریبی 20 الی 15متر ایجاد می‌شود.

نخ با استفاده از چوب میخ های بلندی که در زمین به صورت یک چهار ضلعی قرار گرفته، توسط دو نفر شخص چله دوان و شخصی که دارای مهارت بیشتری است به دور این چوب میخ ها،گردانده می‌شود.

جاجیم با توجه به این که دارای چه نوع نقشی می باشد دارای کوجی‌هاي مختلفی است.كوجی وظیفه کنترل عرض جاجیم و جدا کردن تارهای زیر و رو و ایجاد نقش را بر عهده دارد، اگر جاجیم دارای طرح ساده لت لتی است از یک کوجی استفاده می‌شود و تارهای زیر و رو به وسیله کوجی از هم جدا می‌شود و یک تار از داخل حلقه ایجاد شده در کوجی و یک تار در بین حلقه ها قرار می‌گیرد.

تعداد تارهای رنگی به سلیقه شخص چله دوان بستگی دارد که پهن باشد یا باریک، در نوعی که دارای نقش می‌باشد شمارش تارها بر اساس طرح و توسط دو کوجی صورت می‌گیرد.

پس از اتمام چله‌کشی، چله‌ها را بر روی زمین دراز کرده، و به وسیله دو میخ فلزی بزرگ در یک طرف بر روی زمین محکم می‌کنند، و انتهای چله‌ها را به صورت گلوله ای بزرگ در می آورند و کوجی را که درحین چله کشی بر روی تارها ایجاد شد، به کمک سه پایه چوبی نسبتا بلندی که در زمین فرو رفته و محکم شده توسط طناب آویزان می‌کنند. بدین ترتیب چله ها آماده برای بافت می‌باشد. کوجی در قسمت جلوی دست بافنده قرار دارد.که پس از هر بار رد شدن پود توسط ماکو از لابلای تارها و عمل بافتن به عقب هل داده می‌شود. برای اینکه بافتی صاف و بدون کم و زیاد شدن عرض پارچه داشته باشیم بهتر است فاصله کوجی تا آخرین رج بافت، به یک اندازه باشد.

· ابزار و اشياء وابسته

دستگاه جاجیم بافی، دارای ساختمان ساده ای است مشتمل بر : کوجی، میخهای فلزی، سه پایه چوبی، نورد، تخته چوبی براي دفتین زدن، قمیش، سرند، ماکو و ماسوره.

کوجی:وظیفه آن کنترل عرض جاجیم و جدا کردن تارهای زیر و رو و ایجاد نقش می‌باشد.

میخ‌های چوبی و فلزی : در انتهای دستگاه برای محکم نگه داشتن گلوله رنگی استفاده می شود.

سه پایه چوبی:که اندازه آن به حدود یک متر می‌رسد برای نگه داشتن کوجی استفاده می‌شود .

نورد: در قسمت جلوی دست بافنده قرار دارد که پس از چند سانت بافت، پارچه بافته شده به دور آن پیچیده می‌شود.

تخته چوبی: که بلافاصله پس از هر بار عبور پود از بین تارها به آن ضربه وارد می شود تا تار و پود در هم تنیده شود.

قمیش: چوب یا( نی)که در حین چله کشی جهت جدا سازی تارها و حفظ ضربدر بین آنها استفاده می‌شود .

ماکو : جعبه ای لوزی شکل چوبی است که داخل آن فضایی جهت قرار گرفتن ماسوره وجود دارد.

ماسوره : از جنس نی یا چوب و اخیرا پلاستیکی است که نخ های پود بر روی آن پیچیده می شود.

· دروار دامغان خاستگاه جاجيم استان

و نكته مهم اينكه اين هنر كه به عنوان مهارت دست بافته های سنتی محسوب مي‌شود در حال حاضر در استان سمنان و در روستاي دروار دامغان رواج دارد.

در گذشته در خانواده هاي دامغان رسم بر اين بود كه به همراه جهيزيه عروس، جاجیم به خانه داماد مي‌فرستادند.

جاجيم بافي در روستاي دروار دامغان به شماره 884 در فهرست آثار ملي و در رديف صنايع دستي و فنون سنتي به ثبت رسيده است.

سمانه سلطاني پور