به گزارش خبرگزاری فارس، براساس آمار اعلام شده از سوی پایگاه‌های استنادی معتبر در جهان، رشد علمی کشور که در سال‌های قبل با شتاب بسیاری در حرکت بود و به جایی رسید که ایران رتبه 15 تولید علمی دنیا را کسب کرد این روزها شتاب بسیار کمتری دارد به طوری که مقام معظم رهبری در یک سال اخیر در جلسات متعدد این مساله را به مسئولان علمی کشور تذکر داده‌اند و پس از اینکه بسیاری از کارشناسان علم و فناوری نیز در دغدغه کاهش شتاب علمی بودند، مقام معظم رهبری به طور مجدد در دیدار افطار با اساتید دانشگاه بر این مسئله تاکید کرده و اعلام کردند که سیاست‌زدگی سم مهلکی برای محیط‌های علمی است و شتاب علمی کشور که با افت مواجه شده است نباید به هیچ عنوان متوقف شود.
مقام معظم رهبری همچنن در فرمایشات خود چند دلیل را برای کاهش شتاب علمی کشور عنوان کردند که جا دارد کارشناسان و مسئولان علم و فناوری کشور با تحلیل و تشریح این دلایل به برنامه‌ریزی برای جبران کاهش شتاب علمی بپردازند.
محمد مهدی‌نژاد نوری عضو هیات علمی دانشگاه مالک اشتر که در زمان وزارت کامران دانشجو در دولت دهم پست معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم را برعهده داشت و در زمان خود با برنامه‌ریزی‌ها و حمایت از طرح‌های کلان ملی، رشد علمی چشم‌گیری را برای ایران رقم زد به تشریح دلایل کاهش شتاب علمی در دو سال اخیر پرداخته است.
* تشریح دلایل کاهش شتاب علمی کشور
فارس: با توجه به تذکرات مقام معظم رهبری در رابطه با کاهش شتاب علمی کشور در دیدار اخیر با اساتید دانشگاه، شما به عنوان یک فرد موثر در علم کشور که سال‌ها در سمت سیاست‌گزاری و برنامه‌ریزی برای رشد علمی بودید چه دلایلی را برای کاهش شتاب علمی عنوان می‌کنید؟
مهدی‌نژاد نوری: مقام معظم رهبری در دیدار اخیر با اساتید دانشگاه برخی دلایل کاهش شتاب علمی را مطرح کردند، وقتی در یک فضای بزرگ علمی کشور مسائل حاشیه‌ای بر متن حاکم می‌شوند نتیجه معلوم است.
در دو سال اخیر وزارت علوم به عنوان بزرگ‌ترین دستگاه مدیریتی از نظر علم تحت‌الشعاع حاشیه‌های بسیاری قرار داشته است به طوری که از انتخاب وزیر و استیضاح وی و انتصاب حاشیه‌ای مدیران در وزارت علوم هر روز شاهد شایعات و حاشیه‌هایی در این وزارتخانه بودیم که مسائل تنش‌زا در انتصابات هم کاملا مشخص بود و حتی برخی از این حاشیه‌ها همچنان ادامه دارد. به طوری که آخرین آن بحث روسای دانشگاه بود که به جای اعمال نظر تمام اعضای شورایعالی انقلاب فرهنگی در تائید روسای دانشگاه، کمیته‌ای را تشکیل دادند و 23 رئیس دانشگاه را در یک جلسه تعیین کردند.
* سیاست‌زدگی دانشگاه فضای مراکز تحقیقاتی را به مسائل حاشیه‌ای سوق می‌دهد
تقویت گروه‌های منحله دانشجویی و بازگشت برخی اساتید و دانشجویان به دانشگاه که به دلایل مختلف قانونی اخراج شده بودند و همچنین مطرح شدن بحث بورسیه‌های سال‌های گذشته که حجم زیاد انرژی را از کشور گرفت و دو قطبی شدن فضای دانشگاه را رقم زد و منزوی کردن تفکرات علمی به بهانه نشاط و آزادی سبب شده است تا فضای مراکز تحقیقاتی به جای تمرکز بر مسائل علمی به مسائل حاشیه‌ای سوق داده شود. به طور کلی تلاش برای سیاست‌زدگی دانشگاه و استفاده از آن در راستای منافع گروهی می‌تواند دانشگاه را از مسیر خود که باید در خدمت ارزش‌ها و منافع مردم باشد دور کند.
حرکت دانشگاه باید در چارچوب ارزش‌های نظام و انقلاب باشد ولی سیاست‌زدگی حاشیه را در این فضا افزایش داده که باید به طور جد از آن دوری کرد.
فارس: به طور کلی فضای دانشگاه باید در چه وضعیت و شرایطی قرار داشته باشد تا رشد علمی به بهترین وجه محقق شود؟
مهدی‌نژاد نوری: سیاست‌زدگی مساله‌ای نیست که ذات دانشگاه باشد. دانشگاهیان باید به افزایش رکوردهای علمی فکر کنند و به تلاش برای حفظ عزت مسلمین و جهان بپردازند. سیاست‌زدگی دانشگاه را از مسیر اصلی خود دور می‌کند.
* لزوم بازنگری وزیر علوم در نحوه انتصابات
فارس: یکی از دلایلی که برای کاهش شتاب علمی مطرح کردید بحث انتصابات حاشیه‌ساز در وزارت علوم بود، در این زمینه چه انتظاری از وزیر علوم است؟
در شرایط سخت افراد باید با روحیه و انگیزه جهادی کار کنند زیرا عملیات هرچه سخت‌تر می‌شود باید افراد از ویژگی‌های برجسته‌تری برخوردار باشند ولی عمده انتصابات در وزارت علوم در دو سال اخیر با نگاه‌های حزبی و گروهی بود و برخی روسای دانشگاه که عملکرد خوبی در رشد علمی کشور داشتند برکنار شدند.
این مسئله باعث می‌شود افرادی هدایت کار را برعهده بگیرند که جدیت و انگیزه لازم را نداشته باشند زیرا فرد تصور می‌کند با تغییر حزب در دولت هرچقدر هم در کار خود فعال بوده باشد برکنار می‌شود و به همین دلیل وزیر علوم باید تا زمان نگذشته و دیر نشده است در این نوع مسائل بازنگری داشته باشد.
* اعتبارات کمی برای پژوهش در نظر گرفته می‌شود
فارس: دلایل دیگری را هم میتوان برای کاهش شتاب علمی ذکر کرد؟
مهدی‌نژاد نوری: عدم تامین اعتبارات پژوهشی لازم برای تداوم طرح‌های موجود یکی دیگر از دلایل کاهش شتاب علمی کشور است.
در حالی که براساس قانون باید تا پایان برنامه پنجم توسعه یعنی امسال، اعتبار پژوهشی به میزان سه درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسید در حال حاضر اعتبارات دولتی که برای پژوهش در نظر گرفته شده است اگر به طور کامل پرداخت شود نیم‌درصد تولید ناخالص داخلی است و اگر فرض کنیم دو دهم درصد هم از سوی نهادهای غیردولتی برای پژوهش صرف شود در مجموع اعتباری که برای پژوهش صرف می‌شود 7 دهم درصد از میزان تولید ناخالص داخلی است در حالی که باید به 3 درصد می‌رسید.
البته مقام معظم رهبری فرمودند باید اعتبار لازم برای پژوهش تامین شده و درست هم هزینه شود یعنی اعتبار باید برای کار درست و به درستی هزینه شود که کار انجام شده به درد مملکت بخورد یعنی طرح‌های پژوهشی باید در چارچوب اهداف نظام، سیاست‌های مقام معظم رهبری و نقشه جامع علمی باشد تا نیازهای کشور را برطرف کند.
البته بحث افتراق در مدیریت هم وجود دارد یعنی یک خانواده وقتی دچار مشکل مالی می‌شوند همه باید دقت کنند که از یک مدیریت هوشمند تبعیت شود تا برای استفاده اعتبارات در هزینه‌های لازم همکاری کنند ولی ما از طرفی می‌گوییم دچار کمبود منابع هستیم و از طرفی دانشجویان تحصیلات تکمیلی ما افزایش یافته است که باید از ظرفیت این افراد برای پژوهش بهره‌گیری کنیم.
ارزش افزوده فعالیت این دانشجویان سالانه 2.2 تریلیون میزان ارزش فعالیت پژوهشی است یعنی اگر مدیریت هوشمند داشته باشیم می‌توانیم از این طریق بر کمبود منابع غلبه کنیم.
با اصلاح آیین‌نامه ارتقاء، محققان برای موضوعات مورد نیاز کشور مقاله می‌نویسند و در امر پژوهش موردنیاز کشور فعال‌تر می‌شوند و از این نوع ابتکارات باید برای تقویت سلامت و دانشگاه و رفع نیاز کشور بهره‌گیری کرد.
فارس: به طور کلی چه نوع طرح‌هایی برای رفع نیاز کشور لازم است؟ طرح‌های کلان ملی در دولت قبل اجرایی می‌شد که در این دولت حذف شده است.
مهدی‌نژاد نوری: بله طرح‌های کلان ملی در دولت قبلی مورد تاکید بود و مورد تایید نقشه جامع ملی نیز قرار گرفت.
ما برای اجرای کار درست به دنبال این بودیم که بدانیم چه پروژه‌هایی مورد نیاز کشور است و به همین دلیل طرح‌های کلان ملی را تعریف کردیم زیرا فکر کردیم اگر پروژه‌های ریز داشته باشیم ممکن است کار ناقص بماند و اعتبار و انگیزه لازم برای این پروژه‌ها خرج نشود ولی در طرح‌های کلان 5 یا 6 دانشگاه یا وزارتخانه با یکدیگر همکاری می‌کردند و به نوعی با هزینه‌کرد منابع چند هدف را دنبال کردیم.
برای انجام طرح‌های کلان هزینه‌های کلان هم داشتیم ولی همزمان می‌توانستیم رونق اقتصادی، توسعه اشتغال و رشد علمی را محقق کنیم و نیاز کشور نیز برطرف می‌شد که فرمایشات مقام معظم رهبری ناظر بر این موضوع است.
یعنی می‌توانیم با هزینه‌ای که برای تحقیقات می‌کنیم به چند هدف نیز دست یابیم، با هزینه برای طرح‌های کلان می‌توانیم اقتصاد مقاومتی، کارآفرینی و دانش‌بنیان را در یک طرح داشته باشیم.
* حذف طرح‌های کلان ملی و ارتباط آن با کاهش شتاب علمی کشور
فارس: حذف طرح‌های کلان ملی در دولت یازدهم به دلیل کمبود اعتبار صورت گرفت؟
مهدی‌نژاد نوری: از نخستین توصیه‌های مقام معظم رهبری در همان زمان تنفیذ حکم به دولت، توجه به علم و اقتصاد بود و از همان زمان تاکید کردند که شتاب علمی متوقف نشود و در چند جلسه این مسئله را تذکر دادند به طوری که شاید در یک سال ایشان 10 بار در مورد شتاب علمی تذکر دادند بنابراین میتوان گفت رشد علمی و دستیابی به اهداف کشور در تولید علم شدنی است و نمی‌توان به علت مشکلات مالی آن را رها کرد.
البته تضعیف همکاری صنعت و دانشگاه نیز یکی دیگر از دلایل کاهش شتاب علمی است به طوری که در دوره قبل تعدادی پروژه کثیر علمی در دستگاه‌ها داشتیم که در قالب پژوهانه برای دستگاه‌ها کار می‌کردند یا برعهده دستگاه‌ها بود مانند طرح ازدیاد برداشت مخازن نفت که چند دانشگاه برای آن کار می‌کردند ولی دچار تعطیلی و وقفه شد. ارتباط صنعت و دانشگاه بسیار مهم است.
فارس: در این موارد نیز سیاست‌زدگی می‌تواند دلیلی بر توقف پروژه‌ها باشد؟
مهدی‌نژاد نوری: در بحث طرح‌های کلان ملی به گونه‌ای برخورد شد که تصور کردند این طرح‌ها حزبی و گروهی است و اجرای طرح‌ها را متوقف کردند، همانطور که در دکترای پژوهش‌محور نیز تصور کردند تعدادی افراد موردنظر خودمان را آوردیم تا مدرک دکترا بگیرند و به همین دلیل به این طرح لطمه زدند ولی بعدها متوجه شدند که این طرح خوب است و دوباره شرایطی گذاشتند و خواستند آن را راه‌اندازی کنند.
بحث پژوهشگاه دانشگاهی هم مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است تا محلی در دانشگاه‌ها برای تجمع خبرگان دانشجویی و صنعت وجود داشته باشد که این پژوهشگاه‌ها در 7 یا 8 دانشگاه ایجاد شد ولی در این دولت با بی‌مهری مواجه شده و ابتکار عمل دیگری نیز جایگزین آن نشد.
همه این مسائل می‌توانست وزارت علوم را به چهره واقعی آن که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است تبدیل کند ولی این طرح‌ها از بین رفت تا نتوانیم اقتصاد دانش‌بنیان را به خوبی محقق کنیم.
* حاکمیت آموزش در وزارت علوم، پژوهش را منزوی می‌کند
فارس: برای تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه چه برنامه‌هایی لازم است؟
مهدی‌نژاد نوری: بحث حاکمیت آموزش در وزارت علوم نیز مطرح است، سال‌های قبل وزارت علوم به عنوان وزارت فرهنگ و آموزش عالی مطرح بود ولی چند سالی است با توجه به نیاز کشور به پیشرفت در حوزه‌های علمی، عنوان این وزارتخانه به وزارت «علوم، تحقیقات و فناوری» تغییر یافته است ولی همچنان بهترین دانشگاه‌های ما در بحث آموزشی برجستگی دارند در حالی که تولید علم با پژوهش ممکن می‌شود و پژوهش باید میدان‌دار باشد ولی در وزارت علوم معاونت آموزشی برجسته است.
آموزش در کشور ما سابقه 80 ساله دارد و براساس آن شکل گرفته است ولی ما باید بتوانیم با توجه به پژوهش دانشگاه را به نسل جدید دانشگاه کارآفرین و تمدن‌زا تبدیل کنیم و توجه‌ها باید به سمت معاونت پژوهش باشد.
* با اجرای برنامه‌ریزی دقیق و رفع موانع از سوی نهادهای علمی بخصوص وزارت علوم، کسب رتبه اول منطقه در دسترس است
فارس: برای رفع موانع شتاب علمی کشور و قرار گرفتن مجدد در ریل رشد علمی چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید؟
مهدی‌نژاد نوری: استفاده از مدیران لایق و کارآمد که کار را فهمیده و توان انجام آن را داشته باشند بسیار مهم است.
برای حمایت از پژوهشگران و طرح‌های پژوهشی دانش‌بنیان، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بهترین عملکرد را داشته و به خوبی از پژوهش حمایت کرده ولی برد عملیات به اندازه پول و اختیار معاونان نبوده است در حالی که میتوان در یک طرح یکپارچه بخشی از حمایت از پژوهش را به این معاونت سپرد تا بدون دامن زدن به حاشیه‌ها کار کند و اگر این گونه باشد و دولت نیز سرمایه‌گذاری لازم را انجام دهد قطعا در 5 سال آینده ایران جزو 10 کشور اول دنیا در تولید علم قرار می‌گیرد و رتبه نخست منطقه یک رتبه کاملا در دسترس استف حتی ما می‌توانیم صادر کننده دانش هم باشیم و این مسئله همان است که دانشگاهیان می‌خواهند.
ورود به اندیشه‌های حزبی توهین به دانشگاهیان است. ما باید به دنبال اندیشه‌های رهبری و انقلاب و به دنبال اهداف امام باشیم تا ایران مأمن دانشمندان جهان اسلام شود. باید از دیدگاه‌های تنگ‌نظرانه خارج شویم.
وزیر علوم نیز باید یک نگاه مستقلانه به تیمش داشته باشد و به عنوان یک وزیر ببیند آیا تلاش لازم برای برگرداندن قطار شتاب علمی کشور در ریل پیشرفت در تیم وزارتخانه وجود دارد یا خیر.
باید قدرت و تفکر کاری مدیران ارزیابی شود به طوری که وزیر باید بداند مدیران، کارها را براساس سیاست‌های مقام معظم رهبری انجام می‌دهند یا خیر و جناح‌گیری‌ها براساس نقشه جامع علمی هست یا خیر.
در اینصورت و با رفع موانع شتاب علمی کشور می‌توانیم به بهترین جایگاه‌های علمی در دنیا بیندیشیم.
