به گزارش بسیج، هنر نقاشی با گوشت وپوست مردم ایران اجین بوده و هست و تقریباً همه ما در دوران کودکی با این هنر ایرانی آشنا می‌شویم؛ از طرفی تقریباً همه ما ایرانی‌ها معترفیم نگاه به آثار اساتید این فن از حسین بهزاد و مرتضی کاتوزیان گرفته تا آثار کمال‌الملک و استاد فرشچیان، روح انسان را آرامش می‌دهد.
یکی از رشته‌های نقاشی که یادگار دوره صفویه ایران است، نقاشی پشت شیشه است که در دوره صفویه از اروپای شرقی و هند و چین وارد ایران شد، این نوع نقاشی برخلاف دیگر هنرهای وارداتی، بلافاصله بعد از ورود به کشور، رنگ و بویی بومی به خود گرفت و در آثاری که با این تکنیک خلق شده‌اند، کمتر با نمونه‌های تقلیدی از کارهای مشابه غربی برخورد می‌کنیم.
متأسفانه در حال حاضر این هنر از رشته‌های منسوخ شده نقاشی است و برای ایرانی که مهد تمدن‌های بزرگ به خصوص مهد هنرمندان نقاشی است، این اتفاق بسیار غم‌انگیز است؛ برای بررسی این موضوع به سراغ استاد مهرنوش بشارت، یکی از اساتید معدود این رشته رفتیم.
نقاشی پشت شیشه چیست و چه تفاوتی با رشته‌های نقاشی دیگر دارد؟
*بشارت: این رشته از بنادر جنوبی ایتالیا، وارد بندرعباس شد و از صفویه تاکنون قدمت دارد، در ابتدا باید نکته‌ای راجع به رشته‌ای که خیلی‌ها آن را با نقاشی پشت شیشه اشتباه می‌گیرند، صحبت کنیم و آن هم نقاشی روی شیشه یا ویترای است؛ روش کار در نقاشی پشت شیشه با نقاشی روی بوم و نقاشی روی شیشه (ویترای) فرق دارد. نقاشی پشت شیشه بر خلاف نقاشی معمولی کار آسانی نیست، زمانی که نقاش روی کاغذ و یا بوم نقاشی می‌کند به آنچه که انجام می‌دهد مسلط است و در پایان نیز به سادگی به قلم‌گیری می‌پردازد ولی در نقاشی پشت شیشه این روش به گونه‌ای دیگری انجام می‌پذیرد، به این معنی که وارو و برعکس کار می‌کنیم و قسمت‌های حساس پایانی در آغاز کار انجام می‌شود، ابتدا جزئیات و ظرایف کار انجام می‌شود و سپس به رنگ‌های اصلی و رنگ‌آمیزی زمینه پرداخته می‌شود؛ مثلاً اگر خالی بر روی گونه یک زن وجود داشته باشد، باید آن خال را قبل از رنگ‌کردن صورت قرار داد یا گلوبند زرینی که به گردن اوست با تمام مظاهرش نقاشی و سپس گردنش رنگ‌آمیزی شود و این کار این هنر را بسیار ظریف می‌کند ولی در ویترای اینگونه نیست.
یکی دیگر از تفاوت‌های ویترای با نقاشی پشت شیشه این است که رنگ‌های ویترای بر پایه تینر و آب است ولی رنگ‌های نقاشی پشت شیشه، رنگ‌های برپایه روغن و الکل است؛ همچنین ویترای جزء 250 رشته مصوب صنایع دستی نیست، اما نقاشی پشت شیشه جزء صنایع دستی ثبت‌شده و مصوب ایران است.
تفاوت مهم بعدی نقاشی پشت شیشه با نقاشی روی بوم یا هر زمینه دیگر این است که در نقاشی روی بوم، اشتباهات را می‌توان با رنگ‌ها رفع کرد اما در نقاشی پشت شیشه رنگ اشتباه را با رنگ دیگر نمی‌توان درست کرد، بلکه باید رنگ‌های زده شده را پاک و از نو شروع کرد.
از مواد اولیه موردنیاز این رشته بگویید، آیا مواد اولیه خاصی نیاز دارد و اینکه این مواد در ایران وجود دارند و تولید می‌شوند؟
* بشارت: ببینید! در نقاشی پشت شیشه علاوه بر رنگ از مواد ترکیبی استفاده می‌شود؛ همچنین در گذشته برای اینکه کار جلوه خاصی پیدا کند، از ورقه‌های طلا استفاده می‌کردند، از جمله افرادی که از طلا برای ارائه آثارش استفاده می‌کرد،" استاد غضنفر کُرد" بود، در این کار، از همه انواع رنگ‌های گیاهای، روغنی، پایه‌های آب، پایه‌های الکلی و روغنی استفاده می‌شود.
گفته می‌شود که رشته نقاشی پشت شیشه در حال منسوخ شدن است، به نظر شما علت این اتفاق غم‌انگیز چیست؟
*بشارت: این رشته، از نظر تکنیکی، کار مشکلی است و هنرمندانی که در این رشته کار می‌کنند ممکن است دیرتر از هنرمندان تجسمی به نتیجه برسند؛ کار در این رشته با ظرافت پیش می‌رود و مرحله به مرحله انجام می‌شود، نکته جالب اینجاست که بعد از هر مرحله باید اجازه داد کار خشک شود و بعد وارد مرحله بعد شد؛ از طرفی تعداد افرادی که به صورت حرفه‌ای در این زمینه کار می‌کنند و تعداد استادکارها شاید به اندازه انگشتان یک دست هم نرسد.
چقدر زمان می‌برد؟
*بشارت: زمان تولید یک نقاشی پشت شیشه بستگی به سایز و سوژه آن دارد، اگر سوژه نقاشی پرکار باشد، دیرتر قابل انجام است یا اگر نقاشی روی آینه باشد، دیرتر انجام می‌شود، اما در کل، برای یک کار 50 در 70 سانتی‌متر که روی آینه بخواهد انجام شود، حدود یک تا سه ماه زمان نیاز است.
*تسنیم: هزینه تولید یک نقاشی پشت شیشه چقدر است؟
*بشارت: هزینه آن هم بستگی به سایز و نوع سوژه و پردازش رنگ دارد، اما مثلاً یک تابلوی ریزکار 30 در 40 سانتی‌متر، حدود 300 تا 500 هزار تومان هزینه فروخته می‌شود.
علل منسوخ‌شدن این رشته چیست؟ چه باید کرد؟
*بشارت: ببینید! متأسفانه اطلاع‌رسانی کامل و مناسبی روی رشته‌های در حال منسوخ‌شدن صنایع دستی صورت نمی‌گیرد، برای این کار باید کتاب‌های مختلفی منتشر و این رشته باید در دانشگاه وارد شود و کد رشته‌ای پیدا کند، در حالی که هم‌اکنون در دانشگاه‌ها، واحد مجزایی وجود ندارد و اساتید فقط به توضیح چند خطه برای این رشته می‌پردازند؛ با این روش تدریس در دانشگاه‌ها، باید منتظر منسوخ‌شدن بسیاری از رشته‌های صنایع دستی بود.
موزه‌ای هم در ایران با نام موزه نقاشی پشت شیشه وجود دارد.
*بشارت: بله! این موزه، دومین موزه نقاشی پشت شیشه دنیاست، در کل ما دو موزه در دنیا داریم که یکی در فلورانس ایتالیا و دیگری در تهران است.
موزه نقاشی پشت شیشه
آیا این رشته کاربرد امروزی هم دارد؟
*بشارت:کاملاً، مواردی چون، در پنل‌ها، پاروان‌ها، سقف‌ها، بالای شومیه، میز و صندلی‌ها این هنر قابل استفاده است.
موانع رشد این رشته از نظر شما چیست؟
*بشارت: ببینید! این رشته بسیار زیبا و ظریف، باید به رخ کشیده شود، برای این کار، شرکت در نمایشگاه‌ها یکی از راهکارهای اساسی برای این اتفاق مهم است، اما به اعتقاد بنده، برای رشته‌هایی که در حال منسوخ‌شدن هستند، معاونت صنایع دستی باید تمهیدات ویژه‌ای بیندیشد، مثلاً برای اینگونه رشته‌ها بهتر است حضور در نمایشگاههای داخلی رایگان باشد.
از طرفی به نظر می‌رسد در معرفی رشته‌های صنایع دستی ضعیف هستیم، لذا رسانه‌های گروهی و صدا وسیما باید بیشتر پای کار بیایند و اطلاع‌رسانی جامعی داشته باشند؛ در این حوزه معتقدم نمایش ورک‌شاپ‌های مرتبط با رشته مورد نظر بسیار می‌تواند در جذب مخاطبان این رشته موثر باشد.
یکی دیگر از راهکارها، حضور در نمایشگاههای بین‌المللی است که بیشتر کشورهای اروپایی مانند ترکیه خواهان این هنر ایرانی هستند و می‌توان با حضور در این نمایشگاه‌ها، ضمن به‌رخ‌کشیدن هنر ایرانی، سفارشات زیادی را برای رونق این هنر پذیرفت؛ نقاشی پشت شیشه، یکی از هنرهای دستی ایرانی است که نباید از بین برود.
