گزارش /آشنایی با بافت تاریخی شهرستان خاتم
به لحاظ تاریخی شهرهای هرات و مروست از آبادی های بسیار قدیمی فلات ایران هستند که سابقه سکونت در آنها به قبل از ورود آریایی ها به ایران بر می گردد و پس از تسخیر این منطقه بود که اسامی آریایی هرات و مروست بر آنها نهاده شد.
کد خبر: ۸۶۱۹۲۶۸
|
۲۱ دی ۱۳۹۴ - ۰۸:۵۴

به گزارش خبرگزاری بسیج از خاتم، شهرستان خاتم در جنوبی ترین نقطه استان یزد ،در فاصله 240 کیلومتری با مرکز استان و با ارتفاع ۱۶۰۰ متر از سطح دریا قرار گرفته است.

این از دو شهر هرات و مروست و چهار دهستان به نام های فتح آباد، چاهک، هرابرجان و ایثار و ۸۵ پارچه آبادی دارای سکنه تشکیل شده است .

به لحاظ تاریخی شهرهای هرات و مروست از آبادی های بسیار قدیمی فلات ایران هستند که سابقه سکونت در آنها به قبل از ورود آریایی ها به ایران بر می گردد و پس از تسخیر این منطقه بود که اسامی آریایی هرات و مروست بر آنها نهاده شد.

از آثار تاریخی و دیدنی این شهرستان می توان نیز به قلعه های محمد کریم خان هرات، ملکی هرات، محمد باقری هرات، هاشم آبادهرات، میان ده چاهک، مروست، مبارکه ؛ بقعه های متبرکه: بقعه سید نورالدین فتح آباد، بقعه شیخ عبدالله مروست، بقعه شیخ بها الدین مبارکه، بقعه شیخ کله پریده چاهک، بقعه گنبدی مروست، بقعه شریف السادات، بقعه دواذده امام، بقعه چلچراغ ؛ خانه ها و ابنیه های تاریخی: خانه دکتر صالحی، خانه رسولی ها، خانه وقفی، خانه صداقت و مساجد تاریخی همچون : رحمت آباد ، شاه حسین، حاجی قاسم، مسجدجامع احمد، جلال، کربلایی و هاشم آباد اشاره کرد .

بافت تاریخی مروست نیز به عنوان جاذبه ای تاریخی متشکل از ساختاری ارزشمند و تاریخی است که در مرکز شهر کنونی مروست قرار گرفته و هسته اصلی آن با محوریت قلعه تاریخی و مراکز خدماتی مجاور آن نظیر کاروانسرا، مراکز آموزشی، مساجد، حسینیه ها و ... است .

داخل بافت تاریخی مروست ابنیه های ارزشمندی نظیر مسجد جامع، مسجد دهقانیان، گنبدی، قلعه مروست و ... وجود دارد .

باستانی پاریزی در زیر نویس صفحه443 کتاب پیغمبر دزدان می نویسد:

( در مورد قدمت هرات و مروست آثار و شواهد نشان مي دهد كه اين دو منطقه بسيار قديمي و تاريخي هستند و مورخان را بر اين باور است كه منشاء سكونت در اين منطقه به زمان ورود آريائيها بر مي گردد باستاني پاريزي مي نويسد < هرات و مروست ، دو آبادي معروف و بسيار قديمي هستند > اين منطقه در دوره ساسانيان به علت واقع شدن بين يزد ، كرمان و فارس از اهميت بسياري برخوردار بوده و آثار و ابنيه تاريخي به جا مانده خود شاهدي بر اين مدعاست . ابن بلخي مي نويسد < صاهه ( چاهك ) و هراه (هرات ) دو شهرك اند هواي آن معتدل و آب روان و هر دو آباد است و جامع و بند دارد و از صاهه آن پولاد خيزد و تيغها كنند و شمشيرهاي چاهكي خوانند و مروست شهركي است با جامع و بند و داراي دو در و ميوه و بوم است چنانكه درختان آن بي مانند است ، هواي آن معتدل و آبهاي روان دارد و معتدل است .)

همین نویسنده در جای دیگر این چنین می نویسد:

(هرات و مروست نام دو آبادي معروف نزديك شهربابك است و از آباديهاي بسيار قديمي است و مي توان حدس زد كه آريائيان پس از مهاجرت به داخله ايران نام آباديهاي تازه خود را به ياد آباديهاي قديمي خود گذاشته و هرات ومروست نيز به ياد آبادي هرات معروف و مروست به نام مرو تجديد نام گذاري شده باشد . خود مردم هرا و مروس گويند كه هردو ياد آور نام هرات و مرو تواند بود )

از نظر تاریخی آثار و اماکن باستانی هر منطقه نشانه اقتدار و عظمت آن ناحیه در گذشته است. یکی از انواع مهم این بناها ، استحکامات دفاعی از جمله ها قلعه ها هستند که برای محافظت از اهالی ، بقای شهرها و آبادی ها و ... بنا می شدند.

قلعه ها :

- قلعه مروست

قلعه ای که بر روی ظاهراً تپه ای به ارتفاع بیش از چهار متر ساخته شده است و به نظر می رسد که قبلاً دو طبقه بوده که طبقه زیرین آن تخریب شده باشد.

قدمت آن به بیش از 800 سال قبل می رسد و در وسط شهر مروست قرار گرفته و در قدیم اطراف آن خندق نیز بوده است و در تاریخ 8/10/1378 به شماره 2545 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

این قلعه در محدوده مرکزی بافت تاریخی شهر مروست واقع شده و قدمت تاریخی آن به دوره اسلامی و حتی قبل از اسلام می رسد. این بنا دارای حصارهای بلند و کنگره دار به شکل چهار ضلعی است که در سه گوشه دیوار آن برج های بلندی ساخته شده و از نظر سوق الجیشی بر روی تپه ای مصنوعی در مرکز دشت مروست واقع شده و بر تمام دشت اشراف دارد و تا اوایل قرن حاضر این بنا دارای خندقی به دور خود بوده است.

- قلعه ملکی

این قلعه در حدود 200 سال پیش ساخته شده و خیلی ها معتقدند توسط فرج ا… خان شهر بابکی که عمده مالک هرات و شهر بابک بوده ساخته شده است.

زیر بنای این قلعه حدود 15هزار مترمربع بوده و ساختمان های داخل آن سالم و قابل استفاده است .

قلعه ملکی در فاصله 200 متری فرمانداری شهرستان خاتم قرار گرفته است.

- قلعه محمد باقری

این بنا که در شهر هرات واقع شده، از دوره زندیه به جای مانده و بنایی است با پلان چهار ضلعی و قدمت 300 ساله که منصوب به « حاج محمد باقر » است و ساختمان های داخلی آن در اثر عوامل طبیعی و انسانی تخریب گردیده ؛اما سردر ورودی و برج های اطراف بنا که مرمت هم شده اند و هویت بخش نمای جدید شهر هرات است، در سال 82 نیز به ثبت رسیده است.

مساجد و تکایا:

-مسجد شاه حسین

این بنا در محدوده مرکزی بافت مروست واقع شده که به نام وقف کننده آن شاه حسین فرزند مرحوم احمد نامگذاری شده و از بناهای دوره قاجاریه است. این مسجد بنای کوچک و درون محله ایست که در کنار ساباط اختصاصی قرار گرفته و شبستان آن برای اهالی پیرامون کفایت می کند.

سنگ کتیبه مسجد شاه حسین با قدمت دوره صفوی که سرقت شده بود ،با کمک اهالی محلی به این مکان بازگردانده شد. کار مرمت مسجد از سال 1385 شروع شد و نما سازی و عملیات اضطراری آن در سال 1387 خاتمه یافت. این مسجد در سال 1380 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

- مسجد دهقانیان

این مسجدتاریخی در محله دهقانیان، پیرامون بافت ارزشمند شهر تاریخی مروست قرار گرفته است. شبستان این مسجد وسعتی معادل 250 متر مربع دارد که متشکل از فضاهای سرپوشیده با سقف ضربی، گلدسته ای خشتی و … است.

مسجد حاضر مربوط به دوران قاجار است و با مرمت صورت گرفته بر آن با حجمی معادل 70 درصد کل بنا، یکی از جاذبه های شهر مروست به شمار می رود . مرمت مسجد با اعتباری معادل 15 میلیون تومان انجام شده و هم اکنون آماده بهره برداری است.

از دیگر مساجد و تکایای این منطقه می توان به مسجد حاجی قاسم ( دوره قاجاریه )، مسجد جامع احمد ( دوره قاجاری )، مسجد جلال ( دوره صفوی )، مسجد کربلایی محمد هاشم ( دوره قاجاریه )، مسجد رحمت آباد ( دوره پهلوی )، مسجد جامع هرابرجان ( دوره قاجاریه )، حسینیه میان ده ترکان (دوره قاجاریه )و حسینیه هرابرجان ( دوره قاجاریه) اشاره کرد .

بقاع متبرکه :

- بقعه شیخ عبدالله

این بقعه در قسمت ورودی هرات به مروست واقع شده و مجموعه بنایی است خانقاه مانند، با گنبد، چهار صفه و مقرنس بالای محراب آن به اسلوب کادر عصر صفوی نقاشی شده است.

این اثر با تراشیدن گچ بر روی کاه گل خلق شده و از نمونه آثار هنری شناخته شده و بی نظیر ایرانیان در اعصار گذشته است.

- بقعه شیخ بهاء الدین

این بقعه زیارتگاه مورد احترام مردم در روستای مبارکه مروست است که معتقدند مدفن شیخ بهاءالدین است و بر سنگ قبری که در آن دیده می شود نام « نجم الدین شیخ محمود بن شمس الدین شیخ محمد بهاءالدین» آمده است. بنای بقعه از نوع بناهای دوره صفوی است که در سال 1379 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

- امامزاده پیرغیب

این امامزاده در فاصله 20 کیلومتری شهر هرات در منطقه بوروییه واقع شده و محل زیارت مردم شهرستان است.

- قدمگاه علی(ع)

این بنا در فاصله 5 کیلومتری شمال شرقی هرات واقع گردیده و زیارتگاه عاشقان خاندان علوی است.

- بنای گنبدی

بنای منحصر به فردی مربوط به دوره ایلخانی،که از نظر معماری همزاد ابنیه ای چون سید رکن الدین وسید شمس الدین یزد است .

این بنای تاریخی دارای گچ بری هایی زیبایی است که بر اثر فرسایش عوامل طبیعی آسیب هایی شدید دیده، لذا خود بنا از سال 1385 مرمت قرار شده و به نحوی مناسب ساماندهی شده است .

اکنون بنای گنبدی مروست که در گذشته احتمالا بقعه ای تاریخی بوده و در کنار مدرسه علمیه ای قرار داشته ، اثری تاثیرگذار و عظیم در ضلع جنوب غربی قلعه مروست در داخل بافت این شهر قرار دارد.

- بقعه شریف السادات

این بنا در روستای ترکان ( مروست ) واقع شده و مربوط به اوایل دوره قاجار است. امامزاده شریف السادات از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است.

- کله پریده چاهک

این بنا در روستای چاهک ( هرات ) در محدوده جنوبی روستا و در یک گورستان قدیمی واقع می باشد.

خانه ها و ابنیه تاریخی

در سطح شهرهای هرات و مروست و توابع این دو بخش خانه ها و ابنیه تاریخی فراوانی بر اساس نوع کاربری به فرم هایی سنتی و با کاربرد مصالح بوم آورد احداث شده که برخی مختصرا معرفی گردند.

خانه دکتر صالحی

این بنا از نوع خانه باغ و از نمونه های خانه های مسکونی ساکنان شهر تاریخی هرات می باشد که در محدوده مرکزی شهر واقع شده و با توجه به نوع معماری ، تزئینات و ساختار می توان آن را مربوط به اواخر دوره قاجاریه دانست خاطر نشان می سازد به نقل از اهالی این بنا بر بقایای قلعه ای به نام اسفند یار خان احداث گردیده و از بناهای مجاور این خانه تاریخی بناهای نظیر دیوان خانه قلعه میر و قلعه عطا خان بوده اند که اکثرا بر اثر سیلاب دهه 70شمسی آسیب دیده و سپس منهدم سال 88 شمسی توسط ورثه ایشان برای کاربری فرهنگی بخصوص تشکیل موزه مردم شناسی به میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اهدا گردید.

برج ها:

قسمت مهمی از بافت های تاریخی ، برج ها و دروازه ها می باشند که در بافته های تاریخی خاتم مثل شهر تاریخی مروست و روستای ترکان علی آباد و سیاهویه بخش مرکزی شاهد بقایای این گونه آثار دفاعی – دیده بانی هستیم

برج نقاره خانه

این برج در شهر مروست واقع شده و با تزیینات خشت و گل خود منظر بخشی از بافت تاریخی این شهر را تزیین می نماید.برج حاضر در فهرست آثار ملی ثبت و تنها اثر بجای مانده از دروازه های چندگانه مروست بوده است.

برج اداره

این برج در دهستان هرابرجان و کنار بافت ارزشمند روستای ترکان واقع شده که در آن شاهد زندگی بوکنی هم می باشیم. این نمونه آثار از دوره افشاریه و زندیه به جا مانده و از دیگر برج های این روستا برج نصرالله و برج میان ده ترکان هستند.


ارسال نظرات