روایت نخست، فرشته باران یا ایزد تیشتر در روز 13 تیر ماه بر دیو خشکسالی (اپوشا) چیره می‌شود و نیاکان ما این پیروزی را چشن می‌گیرند.
در روایتی دیگر روز کمان کشیدن آرش
است روزی که از فراز کوه دماوند کمان انداخت و تیر او تا آسیای میانه
رسید و مرز ایران و توران را آشکار کرد.
در زمان پرتاب تیر، الهه زمین «اسپندارمذ» به همراهی و کمک آرش آمد تا به او در این زمینه یاری رساند.
او
تیر و کمانی در اختیار آرش قرار داد و به او گفت می‌توانی از تیر معمولی
استفاده کنی و آن را به چند متر آنطرف تر بیندازی و مرز کشور را تا آنجا
گسترش دهی، یا اینکه این تیر و کمان را از من قبول کنی و با پذیرفتن اینکه
زندگی‌ات را به خطر بیندازی مرز ایران را حفظ کنی!!
این تیر تمام
وجود تو را به انرژی تبدیل می‌کند و تیر را به دورترین نقطه ممکن فرود
می‌آورد تا نیرنگ تورانیان را برای کمتر کردن مساحت ایران بی اثر کند.
آرش
بعد از شنیدن حرف‌های فرشته زمین، تیر و کمان را از او گرفت و انتخاب کرد
و با این کار قبول کرد که در راه ایران جانش را نثار کند.
به روایت
سوم ابوریحان بیرونی در کتاب ارزشمند خود زین الاخبار، تیرگان را روزی
می‌داند که کیخسرو شاهنشاه فرهمند ایران پس از شستشوی خود در چشمه‌ای
ناپدید شد.
در همین راستا نائب رئیس انجمن دوستاران دماوند کوه با بیان اینکه جشنواره تیرگان با همت این انجمن مردم نهاد تشکیل و در چند سال اخیر به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین همایش زیست محیطی خاورمیانه است، خاطرنشان کرد: این جشن همه ساله در دامنه‌های کوه البرز در شهر رینه برگزار می‌شود و دوازدهمین دوره آن امسال به علت تقارن با ماه مبارک رمضان به تعویق افتاد و یکم مرداد در دانشگاه پیام نور رینه اجرا می‌شود.
مهشید روحانی جشن تیرگان را در واقع گرامی‌داشت عنصر آب دانست و افزود: آب یکی از چهار عنصری است که در ایران باستان به آن توجه ویژه‌ای می‌شود و همچنین در دین اسلام مهریه حضرت زهرا (س) و نزد ما مسلمانان از قداست خاصی برخوردار است.
وی 13 تیر را همان روز مشخص شدن مرز ایران توسط آرش کمان گیر عنوان کرد و افزود: این چشنواره نه تنها برای برگزاری سنت‌های ایران باستان است بلکه روزی است که با تلاش‌های فراوان انجمن دوستاران دماوند کوه توانستم کوه دماوند را ثبت ملی کنیم.
عضو هیئت اجرایی برپایی جشن تیرگان با اشاره به اینکه اولویت اصلی ما برای برپایی این چشنواره حفظ محیط زیست و دماوند کوه است تصریح کرد: چهار سال این انجمن در تلاش است تا کوه دماوند را ثبت جهانی کند و اقدامات لازم برای ثبت جهانی این قله فراهم شد.
روحانی به
نحوه برگزاری این جشن و برنامه‌های این مراسم اشاره کرد و گفت: غرفه‌های
زیست محیطی از جمله غرفه محصولات ارگانیک، غذاهای محلی، موسیقی اقوام که
از 6 قوم حضور دارند، نشست تخصصی گفت و شنود زیست محیطی با مسولان کشور و
همچنین موسیقی میدانی و رقص‌های محلی در سین اجرای این برنامه دیده
می‌شود.
وی با بیان اینکه سال گذشته حدود هشت هزار نفر جمعیت در
این مراسم شرکت کردند یادآور شد: کوهنوردان که قصد صعود قله دماوند را
دارند خود را با برپای جشنواره تیرگان هماهنگ می‌کنند تا در این مراسم
شرکت کنند و به همین دلیل همه ساله شاهد حضور کوهنواردان خارجی در این
مراسم هستیم.
