جنگ تحمیلی که به پایان می‌رسد، چالشی جدی نظام مدیریت منابع انسانی کشور را درگیر کرده است. جمعیت متولدین دهه شصت درصد قابل توجهی از هرم سنی کشور را به خود اختصاص داده و موضوع آموزش و پرورش و سپس آموزش عالی برای این نسل تازه، یکی از جدی‌ترین چالش‌های کشور پس از جنگ محسوب می‌شود. همین مشکلات و مسائل است که نظام را به پذیرش برنامه‌ها و سیاست کنترل جمعیت می‌کشاند. سیاستی که شعارش «فرزند کمتر زندگی بهتر» بود و نتیجه‌اش، کاهش شدید نرخ رشد جمعیت کشور.
به اذعان کارشناسان، اجرای برنامه‌های کنترل جمعیت در ایران، در سال ۱۳۷۱، چهار سال پس از پایان جنگ تحمیلی، به هدف مورد نظر خود، یعنی کاهش نرخ باروری به ۴ رسیده بود. اما به دلایلی که از سهل انگاری مسئولین نشأت می‌گرفت یا خدایی نکرده نیت‌های نا مبارکشان، اجرای سیاست های کنترل جمعیت در ایران ادامه یافت و تا سال‌ها بعد، و حتی تا امروز، ردپای آن در نقاط مختلف کشور، خاصه مناطق محروم، به چشم می‌خورد! حضور یک گروه جهادی در شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی باعث شد سرنخ‌های تازه‌ای از توزیع داروهای پیشگیری از بارداری در مناطق محروم به‌دست بیاید. تراژدی کنترل جمعیت، هنوز در برخی مناطق استان خراسان جنوبی قربانی می‌گیرد.
این، بخشی از گزارش روزانه‌ی یک دکتر جهادی از روستایی در شهرستان زیرکوه در استان خراسان جنوبی است، گزارشی که در تیرماه ۹۵ نوشته شده است، ۲۴ سال پس از زمانی که ایران به اهداف خود در اجرای سیاست‌های کنترل جمعیت رسیده بود: «من از او پرسیدم که با تجویز چه کسی این آمپول‌ها را زده. گفت بهیار ِ روستا این کار را انجام داده است. من با بهیار صحبت کردم و دلیل این کار را جویا شدم. آقای بهیار ادعا کرد که اجازه این کار را دارد و آموزش‌های بهیاری برای تجویز این داروها کافی است!»
آقای بهیار اما چنین اجازه‌ای ندارد. خانم دکتر رحیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله، به ما می‌گوید:«داروهای پیشگیری از بارداری داروهای هورمونی هستند که یکسری موارد استفاده و یکسری موارد ممنوعیت مطلق استفاده دارند. برای همین به نظر من حتماً زیر نظر پزشک متخصص بهتر است استفاده شود. من معتقدم باید تجویز دارو حتماً زیر نظر پزشک انجام گیرد.» اینکه کدام مقام بالادستی به این بهیارها اجازه استفاده سرخود از این داروها را داده است، ابهام بزرگی است.
در خراسان جنوبی، بر خلاف توصیه‌های پزشکی، پروژسترون در مراکز اورژانس، جایی که طبیعتاً باید محل نگهداری داروهای اورژانسی باشد هم به وفور یافت می‌شود. اینجا، فیلمی از توزیع داروی پروژسترون و حضور فعالش در قفسه داروهای اورژانسی در مرکز بهداشت یکی از روستاهای خراسان جنوبی را شاهد هستیم.
روایت پزشک جهادی هم، چیزی شبیه همین فیلم را، به شیوه‌ای فجیع‌تر و در روستایی دیگر بیان می‌کند:«در خانه بهداشت یکی از روستاهای منطقه، لیستی وجود داست از تقاضای آقایان برای پوشش های بهداشتی (کاندوم)، که برخی از تقاضاها مال سه چهار ماه قبل بود و به آنها پاسخی داده نشده بود. اما در همان خانه بهداشت دیدیم که کارتن‌های آمپول پروژسترون وجود داشت! مسئول خانه بهداشت به هیچ وجه اجازه نداد که از آن لیست و آن کارتن‌ها عکس بگیریم.»
نکته‌ای که توزیع و تزریق ِ بی قاعده این داروها را در روستاها، تبدیل به کابوسی برای سلامت مردم می‌کند، ملاحظات قبل از مصرف و عوارض جانبی این داروهاست. قبل از تزریق پروژسترون باید آزمایش‌های فیزیکی سینه و معاینه وضعیت لگن انجام شود. در صورت وجود بیماری‌هایی مثل صرع، میگرن، آسم، اختلال قلبی و کلیوی ونیز سابقه افسردگی روانی و دیابت نیز باید این دارو بااحتیاط تجویز شود. احساس سردرد یا سرگیجه خفیف، فشار خون یا لخته شدن خون هم از عوارض این دارو است. یکی دیگر از مهم‌ترین عوارض استفاده از پروژسترون، کاهش توده استخوانی می‌باشد. این آمپول بر کلسیم موجود در استخوان اثر می‌کند و توده استخوان به طور موقت کاهش می‌یابد، حتی اگر استفاده از آن قطع شود. لذا به مشکل پوکی استخوان بسیاری از زنان میان‌سال دامن می زند. اما در روستایی که حتی امکان انجام آزمایش‌های اولیه‌ی پزشکی وجود ندارد، و در شهرستانی که حتی از وجود یک بیمارستان و یک پزشک متخصص هم محروم است، چطور و بر چه مبنایی این داروها توزیع شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند؟ مسئول عوارض جانبی آمپول پروژسترون بر دختران و زنان روستایی چه کسی است؟
به نظر می‌رسد مهم‌ترین اقدام برای مبارزه با توزیع بی رویه داروهای پیشگیری از بارداری، افزایش آگاهی‌های عمومی مردم باشد. نکته جالب این است که در برخی روستاهای استان خراسان جنوبی، که عموماً از اهل سنت هستند، به دلیل حضور ِ نهادهای مردمی و آگاهی بخشی آنها به مردم، میزان استفاده از این داروها «صفر» است و هیچ بهیاری اجازه ندارد و نمی‌تواند این داروها را برای مردم تجویز کند.
اما اتفاقی که توزیع این داروها را مشکوک و پر ابهام تر جلوه می‌دهد، نحوه‌ی برخورد برخی مسئولین محلی با پزشکانی است که این موضوع را بررسی کرده‌اند. مسئول یکی از گروه‌های جهادی مستقر در استان خراسان جنوبی می‌گوید:«زمانی که در منطقه مستقر بودیم، از شبکه تلویزیونی استانی به سراغ پزشکان تیم ما آمدند و با آنها گفتگو کردند. یکی از پزشکان، تلویحاً در مصاحبه‌اش به موضوع توزیع این داروها اشاره کرد و گفت اینجا یکسری داروهایی هست که نباید باشد و یکسری داروهایی نیست که باید باشد. خبر ِ مصاحبه پزشکان ما حدود نیم ساعت بعد از اینکه آنها این گفتگو را انجام دادند به شبکه بهداشت شهرستان زیرکوه می‌رسد. متولیان شبکه بهداشت با مسئول تیم پزشکی ِ گروه تماس می‌گیرد و می‌گوید اگر شما بخواهید روی این موضوع پافشاری کنید ما دیگر به شما کمک نمی‌کنیم و اجازه طبابت نمی‌دهیم.»
داستان برخورد تهدید آمیز مسئولین با گروه پزشکی به همین جا ختم نمی‌شود. مسئول گروه جهادی فعال در زیرکوه می‌گوید:«با فاصله زمانی خیلی کمی پس از متولیان شبکه بهداشت، یکی از بهیاران منطقه هم با پزشکان ما تماس می‌گیرد و به آنها می‌گوید «چرا خودتان را درگیر این موضوع می‌کنید؟ شما هنوز جوان هستید و دانشجو و جوگیر هستید!!» برای ما این نحوه برخورد خیلی عجیب بود. در روز آخر اردو هم وقتی با مسئولین منطقه‌ای در یکی از روستاها جلسه داشتیم، برخورد خوبی با پزشکان ما نداشتند و یکی از مسئولین رفتار تحقیرآمیزی داشت و فضای کلی حرف‌هایش این بود که شما تجربه کافی ندارید و برای چه آمده‌اید به منطقه؟ کار به جایی رسید که من، به عنوان مسئول اردو، به پزشکان گفتم اینها-مسئولین-بلد نیستند تشکر کنند و من به جایشان از شما تشکر می‌کنم.»
موضوع کنترل جمعیت و چالش‌هایی که اجرای این سیاست‌ها برای کشور ایجاد کرده است، داستانی دراز، چندوجهی و پیچیده است که هنوز هم به ساختار جمعیتی کشور آسیب می زند. به نظر می‌رسد هنوز مغزهایی در وزارت بهداشت به کاهش نرخ رشد جمعیت کشور می‌اندیشند و دست‌هایی، با تجویز بی رویه و غیرعقلانی داروهای پیشگیری از بارداری، به عملی شدن آن اندیشه‌ها کمک می‌کنند.
