بحران موجود در حوزه کتاب هم به لحاظ نشر و هم به لحاظ مطالعه می تواند آسیب های جانبی فراوانی با خود به همراه داشته باشد اما هیچوقت برای مدیریت یک بحران دیر نیست و لازم است گام های موثری برداشته شود. البته نباید گسترش شبکه های مجازی و اجتماعی را از خاطر دور نگه داشت آنجا که خودبخود می تواند هم بحران موجود را تشدید نماید و هم برای مدیریت آن یک فرصت قابل توجه قلمداد شود.
به گزارش خبرگزاری بسیج از اردبیل، ژاپنی‌ها ۹۰ دقیقه، انگلیسی‌ها۵۵ دقیقه و آمریکایی ها ۲۰ دقیقه؛ این آماری است که حکایت از میزان علاقه ملت ها برای انس گرفتن با کتاب و میزان خلق لحظات مطالعه برای خود دارند و البته این آمارها ابعاد دیگری را نیز با خود به همراه می آورند تا اینکه در یک نوسان عجیب به ۲ دقیقه، ۱۵ دقیقه و در نهایت ۱۸ دقیقه در ایران می رسد و پرده از یک بحران بزرگ اجتماعی و فرهنگی در جامعه ما برمی دارد.
هرچند اعداد و ارقام به ظاهرعلاقمندی ایرانی ها به مطالعه را در قواره و اندازه آمریکائی ها نشان می دهد اما باید گفت اوضاع بحرانی تر از این ظواهر بوده و نبود مدیریت بحران در این عرصه بر وخامت آن روز به روز می افزاید. هرچند قیاس با ژاپنی ها دیگر برای ما عادت شده است اما بد نیست بدانیم که این چشم بادامی های معروف، از نظر عادت به کتابخوانی جایگاه نخست را در جهان دارند و ۹۱ درصد مردم این کشور به طور معمول کتاب، روزنامه و مجله می خوانند؛ یعنی یک ژاپنی در سال می تواند حدود ۴۷ کتاب را بخواند.
یک سفر کرده به سرزمین آفتاب تابان می گفت، در ژاپن مردم از هر فرصتی برای مطالعه استفاده می کردند و حتی در مترو و اتوبوس ها کتابی کوچک از کیف خود خارج ساخته و مسیر را به مطالعه آن مشغول می شدند و اینگونه است که آنان مطالعه را به عادت لحظات خود مبدل ساخته اند.
مقام معظم رهبری که از علاقه وافر خود به فرهنگ مطالعه و کتابخوانی بارها سخن به میان آورده و اعتقاد دارند هیچ چیز جای کتاب را نمی گیرد، به رخداد بی میلی ایرانی ها برای مطالعه اشاره داشته و از آن ابراز تاسف نموده اند:« با تلخى باید اعتراف کنیم که رواج کتاب و روحیه‌ى کتابخوانى در میان ملت عزیز ما که خود یکى از مشعل‌داران فرهنگ و کتاب و معرفت در طول تاریخ پس از ظهور اسلام بوده است، بسى کمتر از آن چیزى است که از چنین ملتى انتظار مى‌رود و این پدیده نیز مانند بیشتر پدیده‌هاى ناگوار در کشور ما، نتیجه‌ى فرمانروایى پادشاهان و فرمانروایان ظالم و فاسد و بى‌فرهنگ و بى‌سواد بر این کشور در دویست سال گذشته است.( 29 تیرماه 1390، دیدار با کتابداران و مسئولان نهادکتابخانه‌های عمومی کشور )
بیان چنین عباراتی از رهبری یک جامعه اسلامی که در سایت اطلاع رسانی دفتر خود صفحه ای اختصاصی به نام کتاب دارد، مسئولان فرهنگی و متولیان کتاب را باید مجاب به بررسی ابعاد این بحران فرهنگی اجتماعی می نمود و آنها را به مدیریت این بحران مجاب می ساخت اما مع الاسف این موضوع از سوی مسئولان رسمی و متصدیان حوزه کتاب، چندان مورد توجه قرار نگرفت تا دامنه های بحران گسترده تر شده و مسیر دانایی حاصل از کتاب را با چالش هایی بزرگ مواجه سازد که غلبه بر آن را هم اکنون با مشکلات بزرگی مواجه ساخته نموده است.
رهبر فرزانه انقلاب پیشتر نیز با اشاره به اوضاع نامناسب مطالعه در کشور مراتب تاسف خود را به متولیان فرهنگی کشور ابراز فرموده بودند:« من هر زمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می افتم، قلباً غمگین و متاسف می شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیل که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلا ده برابر این میزان رواج و توسعه و حضور داشته باشد. (3مهرماه 1375، در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب)
هرچند شاید اقدامات، تلاش ها و توصیه هایی در این زمینه از سوی مسئولان صورت گرفته باشد اما کیست که اهل کتاب و مطالعه باشد و این بی مهری به کتاب و کتابخوانی که تبدیل به بحرانی آسیب زا شده است(!) را درک نکند تا جایی که هنوز هم نرخ سرانه مطالعه در کشور ما از 2 دقیقه به کمتر از 18 دقیقه در نوسان باشد.
تحقیقات نشان می دهد در کشور ما کمترین سرانه مطالعه وجود دارد، بیشتر افراد مطالعه نمی کنند و استفاده و ترویج محصولات فرهنگی نهادینه نشده است. یکی از دلایل پایین بودن سرانه مطالعه بی توجهی مسئولان فرهنگی است. نبود کتابخانه در تمامی مناطق شهری، محلی و البته روستاها، نبود کتاب مناسب، افزایش قیمت سرانه کتاب و استفاده نکردن از زمان و اوقات فراغت از جمله عوامل پایین بودن سرانه مطالعه در کشور ماست، با این حال گسترش فضای مطالعه در مساجد، ایستگاه های مترو، اتوبوس، پارک ها و بوستان ها در رشد مطالعه در کشور خود را مشان می دهد.(خبرگزاری صدا و سیما، 4 اردیبهشت 1395)
با این حال به نظر می رسد غلبه مستمر بر بحران در عرصه کتابخوانی یا بهتر است بگوییم بحران کتاب نخوانی نیازمند نگاه ویژه مسئولان و خلق یک مدیریت اثربخش برای آن می باشد تا از طریق تقویت آگاهی‌های مدیریتی، برگزاری جشنواره های مداوم برای ناشران، مولفان و کتابخوانان، تقویت کتابخانه های عمومی، نزدیک نمودن فاصله خانه ها و مدارس با کتابخانه ها، افزایش شبکه های پخش کتاب و کتابفروشی ها، ارائه یارانه های موثر نشر نظیر کاغذ ارزان قیمت، اقتصادی و فرهنگی، ایجاد شبکه های عامه پسند در حوزه کتاب و نشر و معرفی آثار برتر از طریق رسانه ملی، پرداخت ویژه رسانه های کشور و حمایت از برنامه های حوزه کتاب بتوان میزان این بحران را کاست.
در کنار اینها باید تلاش کرد تا با مدیریت درست بحران در عرصه کتابخوانی، صنعت نشر را از رکود خارج ساخت و سیاست های اجتماعی،فرهنگی جهت تقویت و توسعه فرهنگ کتابخوانی اتخاذ نمود.
اگر مدیران حوزه فرهنگ و کتاب هنوز تمایل دارند رهبر معظم انقلاب بیانات خود را تکرار نماید تا از خواب غفلت برخاسته و به خود حرکتی دهند باید گفت سال ها پیش ایشان از گوشزد نمودن وخامت اوضاع و انتظار بعد از آن برای بهبود وضعیت و البته بی توجهی های صورت گرفته گلایه مند بوده اند:« از بس که درباره این مسئله مهم( کتابخوانی) گفته ام و به من هم گفته شده که چقدر اثر دارد، حقیقتا وقتی می خواهم بار دیگر این مسئله را بیان کنم دچار تردید می شوم که این دیگر جزو گفتار لغو نباشد! من نمی دانم واقعا این تکرار، اثر کرده، یا نکرده است... بیایید کاری کنید که مردم کتابخوان بشوند. (3مهرماه 1375، در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب)
بحران موجود در حوزه کتاب هم به لحاظ نشر و هم به لحاظ مطالعه می تواند آسیب های جانبی فراوانی با خود به همراه داشته باشد اما هیچوقت برای مدیریت یک بحران دیر نیست و لازم است گام های موثری برداشته شود. البته نباید گسترش شبکه های مجازی و اجتماعی را از خاطر دور نگه داشت آنجا که خودبخود می تواند هم بحران موجود را تشدید نماید و هم برای مدیریت آن یک فرصت قابل توجه قلمداد شود. در پایان باید به این کلام گهربار مقام معظم رهبری که حجت را برای دست اندرکاران فرهنگی و کتاب به منظور تلاش برای غلبه بر بحران های حوزه کتاب:« برای یک ملت، خسارتی بزرگ است که افراد آن با کتاب سر و کار نداشته باشند و برای یک فرد، توفیق عظیمی است که با کتاب مأنوس و همواره در حال بهره گیری از آن- یعنی آموختن چیزهای تازه- باشد.»( 19 آبان ماه 1376، در دیدار با دست اندرکاران هفته کتاب)
مهران محمدی، مدیرمسئول انتشارات جهاددانشگاهی استان اردبیل
