اشاره: هنر – صنعت فرش دستباف ایرانی از سالیان مدید به عنوان یک ابزار فرهنگی ایران شناخته می شده است. این هنر آنقدر جذابیت و تلالو دارد که چشم ها را خیره کرده و دل ها را در گرو خود مسحور می سازد. اما مع الاسف این هنر برخلاف حرکت پر قدرت دیرینه اش امروز در پیچ و خم گرفتاری های زندگی ماشینی قرار گرفته و دوران سختی را طی می کند. نبود حمایت های دولتی، آشفتگی مدیریتی در قبال آن و البته بی توجهی قاطع به تولید کنندگان ماهر و زبر دست این هنر دیرین باعث شده که امروز رقبای خارجی ما ارزش این کالا را با جنس های تقلبی و کپی برداری شده خود در جهان تغییر داده و بازار خارجی را از ایران بربایند. در داخل هم نبود حمایت های دولتی و افسارگسیختی سیاست های اقتصادی دولت باعث شده که فرش دستباف ما در سبد مصرفی خانوار سهمی اندک و بسیار اندک داشته باشد. برای بررسی بیشتر وضعیت فعلی فرش به سراغ آقای عبدالله بهرامی رئیس اتحادیه تولید کنندگان فرش دستباف رفتیم و درد دل های او را در زمینه فرش جویا شدیم. گو آنکه فرصت دو ساعت و اندی مجال کمی بود که همه دغدغه ها را شنیده و همه سئواالات خود را پرسیده باشیم. باتشکر از مدیر عامل محترم اتحادیه فرش دستباف اما خبرگزاری بسیج خود را متعهد می داند که این موضوع ملی و میهنی در اقتصاد خانوار و البته نماد بارز اقتصاد مقاومتی در داخل را بیش از گذشته و با سایر صاحب نظران مطرح و پیگیری نماید. اینک متن کامل این گفتگو بدین شرح است:
خبرگزاری بسیج: فرش دستباف از جمله ارزش‌های بومی کشورمان است که با آن اقتصاد و فرهنگ در هم تنیده است. سالهاست که فرش دستباف قصه پر غصه ای دارد. فرش دستباف در هر گوشه کشورمان جایگاه اختصاصی خود را دارد که با آداب و فرهنگ بومی منطقه عجین و در هم آمیخته است. مشکلات فرش دستباف متاسفانه در همه جا دیده می‌شود جایی نیست که در گوشه و کنار کشور از مشکلات فرش بی بهره باشد. به عنوان شروع بحث؛ اولا وضعیت فعلی فرش دستباف را چگونه توصیف می کنید ، در زمینه مشکلات کنونی فرش، اتحادیه فرش دستباف چه اقداماتی انجام داده است؟
بهرامی: خوشحالم از اینکه مجموعه بسیج به موضوع فرش دستباف ورود پیدا کرد. همانگونه که مطرح کردید فرش از جمله هنر - صنعت دیرینه ایران است که از گستردگی و قدمت بالایی برخوردار است در حقیقت صنعت بومی شده کشورمان است.
فرش ایران در گذشته رتبه اول در صادرات غیر نفتی کل کشورمان را داشته این در حالی است که در دهه 70 حدود 4 میلیارد دلار درآمد حاصل از صادرات فرش بوده؛ براساس آمار 65 درصد صادرات فرش دنیا مربوط به ایران است .
در دهه 80 اما با یک سری موضوعاتی مواجه بودیم؛ بعد از سال 72 یک سری بحث‌های پیمان سپاری شکست خورد و صادرات فرش سیر نزولی گرفت ولی با این وجود حدود یک میلیارد دلار درآمد حاصل از صادرات فرش تخمین زده شده است.
واقعیت آن است که به جز دولت قبل، هیچ کدام از دولت ها صنعت فرش و افرادی که در این حرفه فعالیت دارند را جدی نگرفتند این در حالی است که فرش دستباف در اقتصاد، فرهنگ سازی، امنیت اجتماعی نقشی اساسی دارد و می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. تنها در زمان دولت قبل، حرکت خوبی برای حمایت از صنعت فرش در دولت دهم انجام گرفت که بیمه قالیبافان را پیگیری و اجرایی کردند در سال 88 طرح بیمه قالیبافان به مجلس ارائه شد و خوشبختانه مورد تایید و تصویب مجلس هم قرار گرفت.
در حالی بیمه قالیبافان در سال 88 به تصویب رسید که حدود 2 میلیون بافنده در کشورمان داشتیم. علاوه بر سایر دست اندرکاران، بیش از ده شغل دیگر، مکمل قالیبافان هستند. این شغل ها اعم از چله کشی، طرح‌ها، رفوگری و... هستند. از اینرو شغل های حقیقی بسیاری وجود دارد که تکمیل کننده شغل قالیبافی هستند . تا دیماه سال 93، این شغل، ملی در نظر گرفته شد و 460 هزار نفر تحت پوشش بیمه قرار گرفتند. شاید به جرات بتوان گفت که بیمه قالیبافان تنها حرکت متحول‌گرانه از سوی دولت‌ها برای حمایت از فرش دستباف محسوب شد و موجب شد تا با ارائه امتیازاتی، همچون شغل در نظر گرفته شود.
متاسفانه از دیماه 93 دولت یازدهم به بهانه اینکه بودجه‌ای ندارد، اقدام به قطع بیمه شوندگان قالیباف کرده و تاکنون به جای آنکه براساس قانون به افزایش سطح بیمه شوندگان بپردازد، از جمعیت بیمه شونده هم کاسته و 65 هزار نفر از قالیبافان تحت پوشش قبلی را از لیست خارج کرده است . به عبارت دیگر این تعداد بیمه‌شان از سوی دولت قطع شده و مابقی بیمه شدگان هم با درنظر گرفتن شرایط سخت بیمه‌ای حذف می شوند.
خبرگزاری بسیج: بر چه مبنایی بیمه شدگان از لیست خارج می شوند؟
بهرامی: به دلایلی همچون دیرکرد پرداخت بیمه حتی به یک روز بیمه قالیباف قطع می‌شود یا اگر ظرف ده روز مریض باشند یا میزان رج کمتری در جلسه بازرسی دیده شود که بافته باشند ، بیمه شان قطع می شود. اگر میزان بافت با شرایط استاندارد مطابقت نداشته باشد باز هم بیمه قطع می شود و قابل برگشت نیست؛ حتی اگر بافنده فرش درخواست تجدید نظر بدهد یا درخواست بررسی مجدد را داشته باشد. این فرایند نشان دهنده این است که به قالیبافان به عنوان حرفه اهمیت داده نمی‌شود.
در شهرها، البته فرش باید به عنوان شغل دایمی انتخاب شود چون فرش براساس ارزش افزوده بالایی تولید می شود. اما فرش دستباف در حاشیه شهرها و روستاها بیشتر شغلی فصلی و مکمل شغل دامپروری و کشاورزی است. رونق فرش دستباف در مباحث اشتغال، حاشیه نشینی و مهاجرت اثرگذار است؛ که متاسفانه وضعیت فعلی فرش دستباف در رکود به سر می برد.
اما اخیرا هم دو چالش مهم در فرش دستباف رخ داده است. یکی از دست دادن بازار اروپا و غرب به ویژه بازار آمریکا است که به دلیل تحریمی که از سال 91 ایجاد شده، بازار کنونی صادرات فرش به بازارهای آمریکا را به صفر مطلق رسانده و هیچ نوع فرشی صادر نشده است این در حالی است که 35 درصد فرش ایران پیش از این به آمریکا صادر می شده است.
در حقیقت اولین مصرف کننده بازار فرش ایرانی، ملت آمریکا بود. مردم آمریکا علاقه خاص و وافری به فرش ایرانی دارند. بعد از تحریم اما هند، بازار آمریکا را در اختیار گرفت.واقعیت این است که قیمت تمام شده فرش هند از کشور ما خیلی پایین تر است. از سوی دیگر بازار یابی علمی هند مزیت بارزی است که هندی ها از آن برخوردارند. فرش هندی در جهان ثبت می‌شود به گونه ای که هند به شکل سنتی به بازار ورد پیدا نمی‌کند و سفارش گیرنده است.
اما عرضه نمایشگاهی بازار فرش ایران هنوز به شکل سنتی است. کالای فرش با تناژ و متراژ بالا در نمایشگاه عرضه و حمل می‌شود. این در حالی است که در هند تنها نمونه کار آورده می‌شود و قرارداد را بر اساس مشاهده نمونه تنظیم وخریداری می‌کنند. بازاریابی سفارشی هند، چند نکته مثبت دارد. یکی آن است که میزان سرمایه پایین تری نسبت به کشورمان می طلبد. دغدغه فروش به میزان حداقلی کاهش می‌یابد و مشتریان بیشتری را جذب می‌کند. از اینرو ارزش افزوده بالایی ایجاد کرده است. این در حالی است که ما چنین رویکردی را نه در حال و نه در گذشته نداشته و فاقد بازاریابی گسترده در ابعاد جهانی هستیم، اما کشور هند به خوبی به عرصه بازار جهانی ورود پیدا کرده و بازار 35 درصدی ایران در خارج را در اختیار خود گرفته است.
در دوران اخیر هم گرچه میزان درآمد ناشی از صادرات نفت به 42 میلیون دلار رسید اما تصور می‌کردیم صادرات فرش تداوم خواهد داشت ولی در حال حاضر نتیجه معکوسی در این بازار را می‌بینیم. در حالیکه کشور هند ورود خیلی گسترده‌ای در صادرات فرش جهانی داشته و با شرکت های زنجیره ای ورود پیدا کرده، همچنین در بخش فروش مجازی هم خوب عمل کرده است ولی بازار ایران از فروش مجازی فرش بی‌بهره است.
خبرگزاری بسیج: چرا ما نتوانسته ایم بازاریابی درستی داشته باشیم؟
بهرامی: ارتباطات گسترده و بازار یابی فرش دستباف به دلیل نبود منابع مالی حمایتی میسر نیست از اینرو تولید ما کاهش یافته و بافنده هم انگیزه لازم را ندارد. قالیبافان در حال حاضر با معضلات عدیده ای مواجه هستند. این مشکلات اعم از اینکه بیمه نیستند و جایگاه اجتماعی ندارند، درآمد پایینی دارند، قیمت تمام شده شان افزایش یافته و مواد اولیه را با نرخ بیشتر و گران‌تری تهیه می‌کنند، تنوع وسیعی دارد.
از سوی دیگر فراوری مواد اولیه در داخل کشورمان یا وجود ندارد یا به میزان خیلی کم و محدودی است، پشم از جمله مواد اولیه تولید شده کشورمان است؛ ولی به دلیل نبود امکانات یا هر دلیل دیگری به خارج از کشورمان صادر شده و فرآوری می‌شود و پشم مرغوب فراوری شده را دوباره ما خریداری کرده و با قیمت تمام شده بالایی به دست تولید کننده می سپاریم.
خبرگزاری بسیج: بازار واسطه گری هم در بحث فرش حتما بسیار دخیل است؟
بهرامی: بله؛ دلال بازی و واسطه‌گری در صنعت فرش بسیار زیاد شده است نه تنها در مواد اولیه بلکه در خرید تولیدات شاهد هستیم. در کشورمان، صنعت فرش به اسم شبکه فروش وجود ندارد؛ واردکنندگان مواد اولیه را با چند حلقه واسطه‌گری در اختیار قالیبافان قرار می دهند و با یک محاسبه معمولی هم اگر هر دلالی 5 تا 8 درصد روی جنس اضافه کند و حداقل هم 4 واسطه وجود داشته باشد، مواد اولیه با 32 درصد گران تر به دست بافندگان می‌رسد.
از طرفی بافندگان فاقد منابع لازم برای تداوم کار هستند و با این وجود دولت آمار صحیحی از تعداد بافندگان در کشور را جمع آوری نکرده است متاسفانه بارها دولت اعلام کرده است که تدوین آمار بافندگان هزینه بر است و تاکنون سرشماری صورت نگرفته است.
همچنین نبود سامانه جامع آماری بافندگان از جمله چالش‌های مهم در صنعت فرش دستباف است و همین موجب شده است تا مشکلات فراوان در تولید فرش دستباف وجود داشته باشد از اینرو فرش دستباف در اکثر استان ها به روزرسانی نشده است، فقط یکی دو استان از کشورمان،به لحاظ طرح و فناوری همگام با فناوری نوین هستند و بافنده و طراح از این طریق می‌توانند سود بیشتری را کسب کنند ولی سایر استان های به طرح و نقشه های سال‌های گذشته که بیش از بیست سال قدمت دارد و از روش طرح تجربی که از اجداد خود نقد به نقد گرفته‌اند طراحی می‌کنند.
این در حالی است که در تمام کشورهای دنیا، همگام با پیشرفت تکنولوژی محصولات تولیدی خود را از نظر رنگ، طرح و نقشه تغییر داده‌اند و از ایده‌ها، ساختارهای جدید بهره گیری کردند ولی هنر - صنعت فرش دستباف از لحاظ طراحی، تنوع رنگ و ابعاد فاقد هرگونه تغییر در بدنه تولید و طراحی است و این یکی از ایرادات اساسی به فرش کشور است .
از طرف دیگر عملکرد سنتی گرایانه و طراحی قدیمی، یکی از چالش‌های مهم در عرصه صادرات فرش دستباف است. اینکه همچنان تخته‌های فرش دستباف با ابعاد و حجم سنگین را به نمایشگاه‌های خارج از کشور عرضه می‌کنیم ، در حقیقت نوعی عدم مدیریت بهینه را نشان می‌دهد.
می دانید که کشور آلمان اولین کشوری است که فرش دستباف به آنجا منتقل و سپس از آلمان به سایر کشورهای خارجی مقصد ارسال می‌شود. در سال های قبل در آلمان فرش‌های دستباف ایرانی به مدت زمان طولانی در انبار دپو شد که هزینه‌های زیادی را برای تولیدکنندگان ایجاد کرد. لذا انگیزه خرید را هم از خریدار می‌گیرد.
چنانچه در مدت سه سال دولت ، جوایز صادراتی قطع شده و هم ریالی برای صادرکنندگان و تولیدکنندگان درنظر گرفته نشده است. البته وعده‌هایی داده شده ولی هیچ پولی از سوی دولت پرداخت نشده است.
از طرف دیگر یکی از مباحث مهم برای تولیدکنندگان فرش دستباف نرخ ارز است که تاثیرات مستقیمی در تشویق صادرات فرش دستباف دارد. در حقیقت دلار 3200 تومان و بالاتر که توسط دولت پیشنهاد شده ایجاد کننده شکافی است که برای دست اندرکاران فرش دستباف خسارت زا است. و شاید بتوان گفت یک شوخی تلخ اقتصادی است که از سوی دولت برای تولیدکنندگان فرش دستباف در نظر گرفته شده است. در حال حاضر تولیدکنندگان فرش دستباف با عدم حمایت از سوی دولت مواجه بوده و نه تنها هیچ سرمایه گذاری در این بخش مهم صنعتی نشده بلکه تسهیلاتی هم در مدت سه ساله گذشته به آنها ارائه نشده یا با بهره های بانکی زیادی بوده است.
خبرگزاری بسیج: بهره های بانکی چه میزان است؟
بهرامی: حداکثر میزان بهره بانکی در دولت قبلی که به تعاونی‌های فرش دستباف ارائه شد 14 درصد بود؛ ولی در مدت 3 سال اخیر وام های بانکی با بهره 24 درصد ارائه شده که تولیدکننده و بافنده به ناچار دریافت کردند تا بتوانند به عنوان سرمایه در گردش کارگاهی از آن استفاده کنند. از اینرو این وام ها نه تنها صرفه اقتصادی نداشته بلکه نوعی بدهکاری به سیستم بانکی نیز برای بافنده ایجاد کرده است .
خبرگزاری بسیج: چشم انداز حرکت فرش دستباف به کجا منتهی می شود؟
بهرامی: در سال 89 در ظرف یک سال و نیم با همکاری با مرکز ملی فرش ، سند توسعه راهبردی فرش دستباف را به صورت بسیار جامع طراحی و تدوین کردیم. البته قرار بود تصویب شده و در اختیار تمام وابسته های مرتبط چه بخش خصوصی چه بخش دولتی قرار بگیرد تا به همه ابلاغ شود . در اینصورت قرار بود تا بافنده و توزیع کننده مواد اولیه هر کدام جایگاه خود را بدانند. اما متاسفانه سال 95 هم به انتها رسیده ولی این سند هنوز ابلاغ نشده است. تا سند توسعه فرش دستباف در اختیار نباشد نمی توان چشم انداز توسعه تعریف کرد. نمی‌توان برنامه ریزی و طراحی کرد. برای تشکلی مثل ما که بیش از 3200 عضو دارد و در همه شهرها و روستاهای کشور پراکنده است نمی توان اهداف از پیش تعیین شده ای را به پیش برد . بنده به عنوان مدیر عامل این تشکل 3200 نفره، برنامه ها و اهداف اجرایی و سیاستگذاری در اختیارم نیست و چون متولی اصلی بخش دولتی است و آنان از دغدغه‌های فعالان بخش خصوصی اعم از فرش دستباف اطلاعی ندارند از اینرو شاهد رکود شدیدی در فرش دستباف هستیم و نسبت به وضعیت آینده، خوش بین نیستیم .
از سوی دیگر فرش دستباف فاقد زیر ساخت لازم برای تولید بیشتر است. نه بازارهای هدف شناسایی شده نه بازاریابی مناسبی وجود دارد. حضور مستمر در نمایشگاه ها هم وجود ندارد ، برای همین است که فرش دستباف در وضعیت رکود و بحرانی به سر می‌برد. ما تا ده سال قبل 462 هزار بافنده رسمی در کشور داشتیم. این در حالی است که امروز آمار بافندگان به 113 هزار بافنده رسیده است. یعنی حدود 70 درصد کاهش پیدا کرده است. البته زمینه برای اشتغال در فرش دستباف فراهم است. با وجود اینکه بیکار داریم ولی مسوولان اهمیتی به اشتغالزایی نمی‌دهند. به عنوان مثال برای هر شغلی که بخواهید در صنعت کشور بخواهید ایجاد کنید حداقل به میزان 250 میلیون تومان تا 2 میلیارد تومان سرمایه گذاری لازم است ولی این مبلغ برای فرش دستباف 5 میلیون تومان است .به ویژه آنکه 80 درصد جامعه هدف در فرش دستباف را خانم‌ها تشکیل می‌دهند از اینرو فرش بافی، نقشی بسیار اثر بخش در امنیت اجتماعی اقشار خانه دار و تحصیلکرده ما دارد که هیچ راه تولیدی دیگری نمی‌تواند این امنیت را ایجاد کند. علاوه بر این فرش از این قابلیت برخوردار است که تولیدی است که 90 درصد آن صادراتی بوده و به نوعی ارز آور محسوب می‌شود. این با فرهنگ کشورمان هم برابری دارد. با وجود تحریم فرش ما از سوی دولت آمریکا، مردم آمریکا جزو مشتاقان خرید فرش دستباف ما هستند . آنها با حرص و ولعی فرش ایرانی را می ستایند و دوست دارند . بالطبع علاوه بر فرش، تولید کننده فرش را هم مورد تکریم قرار می‌دهند.
خبرگزاری بسیج: فرش دستباف علاوه بر کالای اقتصادی کالای فرهنگی است...
بهرامی: بله همینطور است. تولید کننده فرش دستباف دارای توانمندی ، اخلاق و طبع ظریفی است. لذا فرش دستباف از نظر بحث فرهنگی هم دارای دامنه وسیعی است و می‌تواند تاریخ و تمدن ایرانی را با خود به سایر کشورها انتقال دهد. لذا هرگونه حمایت از فرش دستباف بزرگترین خدمت محسوب می‌شود ولی متاسفانه از سوی دولت هیچ بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته نشده است.
بنده با دارابودن سابقه 22 ساله در بخش تعاون و 9 ساله مدیرعاملی اتحادیه تعاونی تولیدکنندگان فرش دستباف به جد اعلام میکنم که یک ریال هم از هیچ ارگان دولتی دریافت نکردیم. البته برای تولید فرش دستباف طرح‌های بسیار عالی داریم که اگر این طرح ها انجام شود قیمت تمام شده آن 30 درصد کاهش پیدا می‌کند. در طرحی که مورد بررسی قرار دادیم فراوری صنعت نساجی هم مهم است. فعال سازی نوغانداری که بارها برای آن طرح داده شده است هم مورد نظر است.
ولی متاسفانه عزمی برای حمایت در مسولان وجود ندارد . سازمان‌ها و نهادهای مربوطه اعم از وزارت صنعت و معدن ، وزارت تعاون و سازمان صنایع دستی نتوانستند که به خوبی در آن ورود پیدا کنند؛ بنابراین مجبور هستیم به تکرار مکررات در فرش بپردازیم و همین مسیر تولیدی گذشته را ادامه دهیم. انتهای این مسیر بن بست قطعی برای فرش دستباف است که در نهایت فرش دستباف ایرانی به زوال خواهد رسید.
خبرگزاری بسیج: برآوردی دارید که به طور متوسط هر قطعه فرش و صنایع مرتبط چه تعداد اشتغال می‌تواند ایجاد کند یا هر متر فرش دستباف چه میزان اشتغالزایی می‌کند؟
بهرامی: نمی‌توان به شکل متری جواب داد اما در آمار مرکز ملی فرش ایران و سازمان فنی و حرفه ای وجود دارد که هر فرش که در طول یکسال در کشور تولید می‌شود بین 7-14 نفر اشتغالزایی ایجاد می‌کند. فرش هر چه بزرگتر باشد برای میزان افراد بیشتری هم اشتغالزایی می‌کند. 3 فرش دستباف با ابعاد 3 متر تا 12 متر حدود 14 نفر اشتغالزایی کرده است . مزیت این شغل آن است که به شکل دایم است نه موقت. چنانچه شغل‌های موقت بیش از 20 شغل را ایجاد می‌کند.
خبرگزاری بسیج: مشکلات فرش دستباف را در بحث خارجی مطرح کردید ولی واقعیت آن است که در بخش داخلی هم با مشکلاتی مواجه هستیم و ما نتوانستیم با فرش ماشینی رقابت کنیم. فرش اصیل ایرانی را نتوانستیم در ابعاد داخلی تعریف کنیم. مزیت رقابتی را ایجاد کنیم حالا به خاطر قیمت یا طرح ها یا نوع بازار یابی و قیمت بالایی که در داخل وجود دارد و با مشکلاتی مواجه هستیم. در این زمینه نظر شما چیست؟
بهرامی: چند مشکل اساسی در این بحث وجود دارد. رکود و نبود نقدینگی در دست مردم مانع بسیار مهمی در تولید فرش دستباف است. بخش دیگری از مشکلات مربوط می‌شود به نهادهای موثر و هایپرهای بزرگی که وجود دارد و این مسئله در تهران بغرنج تر شده است؛ چون فروشگاه‌های بزرگ، عرضه کنندگان فرش ماشینی هستند و خسارت‌های فراوانی به فرش اصیل ایرانی می زنند.
به هر حال فرش دستباف تبریزی با ابعاد 2*3 به قیمت20 میلیون تومان است ولی فرش ماشینی خارجی و نه حتی ایرانی، با همان طرح و رنگی که از کشورمان به سرقت بردند به قیمت حدود 1 میلیون و 500 هزار تومان عرضه می‌شود. این برای این است که مسوولان درصدد حفظ حقوق و مالکیت معنوی فرش دستباف نبوده و تاکنون هم هیچ اقدامی در این جهت انجام نشده است از اینرو صیانت دولتی از گنجینه فرش دستباف وجود ندارد. البته فرش دستباف هم در فروشگاه های بزرگ وجود دارد ولی پرچم تبلیغاتی است تا فروش صد برابری فرش ماشینی داشته باشند.
بی سروسامانی عرضه فرش دستباف در بازار موجب شده که انگیزه فروشندگان خرد فرش دستباف از بین برود. چون فروش فرش دستباف کاهش پیدا کرده و از سویی دیگر مالیات بر فروش فرش دستباف افزایش یافته است. این در حالی است که فروشندگان باید 9 درصد مالیات را پرداخت کنند. اما در طی ده سال گذشته 35 درصد فروشندگان فرش دستباف پروانه کسب شغلی خود را تمدید نکردند.
از طرف دیگر تبلیغات کافی و وافی برای فرش دستباف هم وجود ندارد. اینکه به مردم گفته شود لازم نیست فرش دستباف به قیمت 20 میلیونی خریداری شود بلکه با قیمت پایین‌تر هم می شود فرش دستباف خریداری شود. علاوه بر اینکه می‌توانیم از سلامت موجود در فرش دستباف استفاده کنیم. چه آنکه از سایر مزیت‌های فرش دستباف هم می توان لذت برد . فرش ماشینی در صورت بروز حریق ناگهانی، عمق‌دهنده آتش است ولی فرش دستباف نوعی عایق ضد آتش بوده و مقاومت خوبی دارد. این در حالیست که بارها دیده شده صدا و سیما برای تبلیغات فرش ماشینی از کارگاه فرش دستباف استفاده کرده و این ظلمی مضاعف برای فرش دستباف است.
همچنین ماندگاری و دوام در فرش دستباف بیشتر است. ولی متاسفانه دزدی ماهیت فرش دستباف زیاد دیده شده است. بنده بارها اعتراضات فراوانی برای این دزدی ماهیت در تبلیغات داشته‌ام. ولی با توجه به اینکه آنها هم منابع محدودی دارند و تبلیغات کاذب هم برای آنها درآمدزا است ، کل فرش دستباف را فدای فرش ماشینی کرده‌اند.
خبرگزاری بسیج: شما الان خودتان برای فرش دستباف تبلیغ کنید چرا این کار انجام نمی کنید؟
بهرامی: هزینه تبلیغات خیلی بالا است در یک نمایشگاه فرش دستباف چندین میلیارد تومان برای یک هفته تبلیغات هزینه می‌شود. این در حالی است که این قدرت مالی برای تولیدکنندگان فرش دستباف وجود ندارد. هدف نهایی ما در اتحادیه این است که فرش بافنده به فروش برسد. ما اگر در مجمع مان 2 میلیارد تومان را به عنوان هزینه تبلیغات فرش در نظر بگیریم، خوب این هزینه بری برای بافندگان که عموما هم از اقشار پائین هستند توجیه اقتصادی ندارد.
منافع بافنده ها برای ما بسیار مهم است. برای بافنده‌ای که برای دریافت وام 2 میلیون تومانی باید دو ضامن داشته باشد هیچ توجیهی نمی‌توان آورد که تبلیغات 2 میلیارد تومانی برای فرش او داشته باشیم. از طرفی چون هر سودی که در مجموعه وجود داشته باشد پس از محاسبه درآمد، به حساب بافندگان به شکل سهام برمی‌گردد ، آنچه به شکل قانونی مصوب شده بودجه ای است که هزینه می‌شود. بنابراین باید این هزینه در مجمع به تصویب برسد و هیچ زمان تبلیغات یک میلیارد تومانی در مجمع تصویب نمی‌شود.
البته واقعیت آن است که من دلم آتش می‌گیرد از یک بافنده، هزینه تبلیغات گزافی بگیرم و وعده بدهم که نتیجه تبلیغات امروز را دو سال آینده می بیند. بافنده ای که نمی‌تواند پول بیمه پرداخت کند یا وام بانکی با بهره 20 درصدی می‌گیرد که از پس هزینه تبلیغات برنمی‌آید؛ لذا دولت باید به این بحث ورود کند. دولت باید در غالب بودجه‌ها، مبلغی را برای تبلیغات اختصاص دهد. انتظار بر این است که در مبحث آموزش با ورود هیات های تجاری ،دولت بازارهای کشورمان را رصد کند.
در این زمینه وزارت صنعت و معدن و تجارت می‌تواند خیلی مثمر ثمر باشد. رایزنان اقتصادی می‌توانند به عنوان بازار تولید کننده و مصرف کننده دسترسی به بازار را انجام دهند. باید به بازار یابی بپردازند؛ فروشندگان معتبر را به خریداران داخلی و خارجی معرفی کنند . دولت ورود پیدا نکرده و به نوعی سد راه هم شده است. بحث مالیات بسیار مهم است؛ بحث بیمه تامین اجتماعی بسیار مهم و در اولویت است. در قانون اساسی هم آمده است که باید قانون تامین اجتماعی بشود تا یک تولید کننده شهری و روستایی از یک وضعیت نسبی برخوردار شوند.
خبرگزاری بسیج: چقدر از مواد اولیه را می‌توانیم در داخل کشورمان تامین کنیم ؟
بهرامی: تولید همه مواد اولیه در داخل کشور به جز ابریشم امکانپذیر است . فرش‌هایی که نخ‌شان بالای 50 رج است و اصطلاحا مرینوس است، از استرالیا میاید که 15 درصد فرش دستباف را به خود اختصاص داده است. فرش پشمی نسبت به مرینوس از مزیت‌های بسیاری برخوردار است. از نظر کیفیت، رنگ و دوام از استقامت لازم برخوردار است که از این طریق می‌توان کارخانه‌های نساجی را فعال کرد . همچنین باید نوغانداران فعال شوند. این حوزه خیلی گسترده و توانمند است . اگر این مهارت و توانایی در کشور دیگری بود مطمئن باشید که نیازی به منابع زیر زمینی اعم از نفت نداشتیم اما در حال حاضر مدیریت و حمایت لازم وجود ندارد .
خبرگزاری بسیج: آقای احمدی نژاد سال 91 در مجلس مطرح کردند که ملتی که بهترین هنر و صنعت را در فرش دستباف دارد نباید روی زمین بنشیند و...، ما چرا از این ظرفیت استفاده نمی کنیم؟
بهرامی: واقعیت این است که تنها دولتی که به بافندگان فرش اهمیت داد ، دولت آقای احمدی نژاد بود. من از منظر کارشناسی مطرح میکنم کنه هیچ دولتی زیر بار بیمه بافندگان نمی رفت. طرح بیمه ای که به مجلس داده شد از سوی این دولت داده شد. فقط دولت گذشته به بیمه بافندگان فرش دستباف اهمیت داد. دولت فعلی نه تنها کاری نداشته بلکه درصدد کاهش تعداد بیمه شدگان هم هست. دولت یازدهم رویه دولت قبلی که قانون ملی کشور هم بوده - نسبت به پول بیمه قالیبافان - را به هر طریقی کم می‌کند. تنها دولتی که زیر بار بیمه بافندگان رفت دولت آقای احمدی نژاد بود که 440 میلیارد تومان در طی سال‌های متمادی89 تا 92 برای آنها پرداخت کرد.
در مدت آن دولت هر ساله هم افزایش پیدا می‌کرد. سال اول 100 هزار نفر سال بعد 200 هزار نفر. این افزایش برای آن بود که به نسبت افراد پس از اینکه آموزش‌های لازم را کسب کردند گواهی فنی و حرفه‌ای مربوطه را دریافت می‌کردند. البته تا این مراحل را انجام نمیدادند امکان بیمه شدن وجود نداشت. بدین ترتیب در طی 4 سال، بیش از 460 هزار نفر تحت پوشش بیمه فرش دستباف قرار گرفته‌اند. اما این حق بیمه در سال 93 به بعد قطع شد و بافنده بی زر و زور را از اولویت و حق اول کاری شان که بیمه است محروم کردند .
خبرگزاری بسیج :یکی از مشکلاتی که در بحث فرش وجود دارد مثل برخی مقولات اجتماعی دیگر، به تعبیری هزار صاحب دارد. به نظر می‌رسد یکی از مشکلات فرش هم همین است که از تعدد متولی برخوردار است. متولی اصلی فرش دستباف کشور کدام یک از نهادها است ؟
بهرامی: از سال 83 به بعد متولی فرش، مرکز ملی فرش ایران است که یکی از ادارات تابعه وزارت صنعت، معدن و تجارت است. کل بودجه‌ای که برای مرکز فرش ملی ایران در نظر گرفتند تا بتواند این پروسه بزرگ را هدایت کند 17 میلیارد تومان است. این مرکز ذیحسابی ندارد، منابعی هم در اختیار ندارد که بتواند از ذیحسابی بهره بگیرد . همچنین ابزار اجرایی هم ندارد و به لحاظ منابع مالی و انسانی بسیار محدود است به همین علت هم هیچ کاری نتوانسته انجام دهد .
از سویی دیگر هم از جمله دیگر نهادهای دخیل در این عرصه ، سازمان کمیته امداد است که شبکه گسترده‌ای در تولید و عرضه فرش دستباف داشته و سازمان‌های دیگری همچون بهزیستی، وزارت تعاون، جهاد کشاورزی و اخیرا هم شهرداری‌ها به مجموعه فرش دستباف پیوسته اند. شاید بتوان گفت که برای فرش اصیل ما بیش از 6 متولی وجود دارد که هر یک رویه و خط مشی جدگانه‌ای دارند و فاقد هم افزایی اند که ارتباط لازم بین آنها وجود ندارد .
خبرگزاری بسیج: مرکز ملی فرش متولی هماهنگی‌های ایجاد شده نیست؟
بهرامی: مرکز ملی فرش ایران فاقد توانایی لازم در جهات هماهنگی یا فاقد برخورداری لازم از ابزارهای مورد نیاز است. یا اینکه با محدودیت منابع مالی و انسانی مواجه شده و یا اینکه از مدیریت لازم برخوردار نیست. این در حالی است که همین مرکز ملی فرش در مدت یک سال و نیم توانسته سند راهبردی توسعه فرش را با راهنمایی و مشاوره گرفتن از همه اساتید جمع آوری و تنظیم کند. که در مدت 5 سال گذشته این سند هنوز در کتابخانه مرکز فرش ملی دپو شده و به زیر مجموعه های مرکز ملی فرش ارجاع داده نشده است. نکته حائز اهمیت این است که در فواصل زمانی کوتاه، مدیران مرکز ملی فرش عوض می شوند و عدم ماندگاری مدیریت توانمند، یکی از ضعف های بزرگ ساختاری این نهاد است .
خبرگزاری بسیج: در مباحث طب سنتی و سبک زندگی ایرانی و اسلامی یکی از مباحث مهم شناخت طبایع و مزاج ها است. گرم مزاجی و سرد مزاجی همواره از قدیم بوده و بزرگان حکمای ما نسبت به آن اهمیت قائل بودند. در تعاریفی که اطبای سنتی داشته اند مزاج پشم مزاج گرم و البته مزاج فرش ماشینی را به خاطر برخورداری از الیاف مصنوعی، مزاجی سرد دانسته اند. خوب این نشان می دهد که سلامت فرش دستباف از نظر طبی و مزاجی هم امری علمی است. اساسا به نظر شما فرش ربطی به سلامت دارد؟
بهرامی: همانطور که شما به خوبی اشاره داشتید، فرش، ارتباط موثری در سلامت افراد دارد. اگر فرزند شما بر روی فرش دستباف لیز بخورد یا بیفتد، هیچ نوع عارضه پوستی برای او ایجاد نمی شود . ولی اگر این حادثه روی فرش ماشینی ایجاد شود علاوه بر حساسیت پوستی، ضایعات جسمی پوستی ایجاد خواهد کرد. در بحث فصول مختلف هم در زمانی که فصل سرد سال باشیم فرش دستباف از گرمای خاصی برخوردار است و بالعکس هم در تابستان ها فرش دستباف خنک و مطبوع است.
در بحث رنگ فرش دستباف، هر استانی را بررسی کنید از نظر طبیعت، نژاد و آب و هوایی که در منطقه خاص وجود دارد، بالطبع در بکارگیری رنگ‌های فرش هم موثر است. رنگ فرش مولفه بسیار مهمی است. این مزیت در فرش ماشینی نیست. خوشبختانه در فرش دستباف به قدری تنوع رنگ زیاد است که برای هر سلیقه ای، طرح و رنگ مشخصی وجود دارد. این مزیت بسیار خوبی برای فرش دستباف است. در بحث سرمایه گذاری هم ارزش افزوده ای که ایجاد می‌کند بسیار مهم است . پس از گذشت چند سال، فرشش دستی کالای سرمایه گذاری است که می‌تواند در مدت زمان مشخص، تبدیل به پول شود. همچنین در سرما و گرما فاقد الکتریسیته زایی است.
خبرگزاری بسیج: یکی از بحث های مهم در سالیان اخیر اقتصاد مقاومتی است. شاید بتوان گفت سمبل اجتماعی اقتصاد مقاومتی، فرش دستباف است. فرش اصیل ما هم بومی است ، هم درآمدزایی دارد. اگر ظرفیت خالی آن هم شناسایی شود امکان صادرات و ارزآوری دارد. آیا شبکه بانکی کمکی در این زمینه به شما داشته است؟ آیا سراغ بانک‌ها رفته اید تا بتوانید تسهیلاتی برای فرش دستباف در راستای اقتصاد مقاومتی برای بافنده ها بگیرید؟
بهرامی: به واقع فرش دستباف نمادی از اقتصاد مقاومتی است . از یکسو متکی به تولید داخل است در تهیه مواد اولیه و نیروی انسانی . از سوی دیگر فرش دستباف چرخه توانمندی در اقتصاد دارد. در مبحث اقتصادی، فرش دستباف از مزیت بالایی برخوردار است و انتظار می‌رود مسوولان توجه به آن ویژه داشته باشند . اما در چند سال اخیر حمایت بانک کاهش یافته است.
چنانچه بسیاری از تسهیلات بانکی برای تعاونی‌های تولید فرش از بین رفته است . بودجه بلاعوض اصلا وجود ندارد. تنها بانکی که در یکی دوسال اخیر بخش تولید ما را حمایت کرده، بانک توسعه تعاون بوده که یکی از ضعیف‌ترین بانک‌های دولتی کشور است. این بانک به ازای هر نفر برای تهیه مواد اولیه مبلغ 6 میلیون با بازگشت سه ساله پرداخت کرده است.
بانک‌های دیگر اما زیر بار ارائه تسهیلات به بخش تولیدی نمی‌روند. اخیرا که سایر بانک ها بدون سپرده گذاری هم وامی نمی دهند. برای ما خدمت رسانی بانک توسعه تعاون در بخش تعاون و تولید موثر بوده و در مدت 6 ماهه تسهیلات بانکی برای 2300 نفر پرداخت شده است. از این طریق بافنده راحت می‌تواند ببافد تولید کند و محصولات خود را به فروش برساند. بافنده می‌تواند مواد اولیه و دار قالی را تهیه کند و با این پول، سرمایه در گردش مورد نیاز را کسب کند. سایر وام های 6 ماهه تا یکساله اصلا برای فرش کاربردی ندارد و نمی‌توان بر پایه آن خدمات اولیه و تولید داشته باشیم . برای همین یکی از مزیت تسهیلات ارائه شده توسط بانک توسعه و تعاون بحث سه ساله بودن و تقسیط 36 ماهه است. وام بانکی که از سوی بانک توسعه تعاون به بافنده ارائه می‌شود علاوه بر اینکه سهل الوصول است، موجب می‌شود تا بافنده بتواند طرح های جدیدی را بکار گرفته و ایجاد ارزش افزوده کند تا قابلیت تبدیل شدن به پول را دارا باشد.
صندوق کار آفرینی امید هم که تنها موسسه قرض الحسنه کشورمان است با کمبود منابع مواجه است. این موسسه مالی در حال حاضر تسهیلاتی برای بافندگان ندارد، چونکه منابع مالی ندارند درصدد بهانه جویی هستند. بهانه هایی نظیر آنکه فرش دستباف توجیه پذیر نیست ! در حالی که به صراحت مطرح میکنم که 70 درصد ارزش افزوده در فرش دستباف وجود دارد.
اگر بافنده طرح خوبی ایجاد کند و خریداران خوبی داشته باشد، قادر به این است تا بتواند 70 درصد درآمد کسب کند. یقینا هیچ شغلی به اندازه تولید فرش دستباف، ارزش افزوده ندارد. بافنده در چهارچوب خانه خود بدون اینکه هزینه‌ای برای انبارگردانی و ... بپردازد کالایی را تولید می‌کند که ارزش افزوده برایش ایجاد می‌کند.
ما از نظام بانکی خیلی دلخور هستیم. اینها نه تنها از تولیدکننده فرش حمایت نکردند که خیلی از تولیدکنندگان را دچار رکود کردند. تولیداتی که در انبارها مانده است. اموال توقیف شده بسیاری از تولیدکنندگان به دلیل معوقات بانکی مسدود است. تولید کننده هم در زندان به سر می‌برند یا ممنوع الخروج است. البته این حق قانونی بانک‌ها است که معوقات بانکی را دریافت کنند. ولی موقعیت اقتصادی کشور به گونه‌ای است که نیاز دارد بانک‌ها در تعامل بیشتری با بخش تولید باشند. بانک‌های کشورمان باید با بخش تولید کنار بیایند و راه‌هایی را برای رونق بخش تولید فراهم کنند . نباید راه‌های مالی خود را با بخش تولید مسدود کنند. چراکه در این وضعیت رکود اقتصادی کشورمان، برگشت پول سخت است.
تولیدکنندگان فرش دستباف نیاز به حمایت دولتی دارند که مجدد بتوانند زمام کار را در دست گرفته و بخش تولید را احیا کنند. سیستم بانکی کشور کاملا مریض است و این مریضی به بخش تولید تسری کرده است ؛ فرش دستباف هم در تولید و هم در صادرات سرمایه بر است. از یکسو تولید، نیاز به سرمایه کلان دارد و از سوی دیگر زمان بر است. برگشت پول هم سیر طولانی و مدت داری را می‌گذراند و همچون سایر شغل‌ها نیست که بتواند کالایی به سرعت وارد بازار کند. بلکه می طلبد که حقوق مادی و مالی با بهره کم به این بخش تزریق شود .
خبرگزاری بسیج: چقدر با بانک‌ها تعامل ایجاد کردید؟ چقدر سراغ بانک ها رفتید و چه بی مهری هایی را دیده اید؟
بهرامی: واقعیت این است که با توجه به بهره نرخ 27 درصدی که بانک‌ها برای تسهیلات بانکی در بخش تولید در نظر گرفته‌اند، برای یک تولیدکننده صرفه اقتصادی ندارد که سراغ بانک ها برود. برای همه بانک‌های دولتی، نامه‌ای را از وزارت تعاون گرفتیم تا تسهیلاتی در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند. این در حالی است که موفق به دریافت یک ریال هم نشده‌ایم. بخاطر بحث وثیقه و اینکه 6 ماهه بتوانند پرداخت کنند، موفق نبودیم. چون بانک‌ها هم می دانند که در طی 6 ماه، پول به بانک برگشت نخواهد داشت، بهره پول بالای 22 درصد تا 28 درصد برای آن در نظر گرفته‌اند که منفعت فراوانی برای بخش بانکی دارد نه تولیدکننده.
خبرگزاری بسیج: با کدام یک از مجموعه‌های وزارت تعاون در ارتباط هستید؟
بهرامی: زیر نظر مستقیم معاونت تعاون آقای مهندس کلانتری هستیم.
خبرگزاری بسیج: در این سه ساله کمکی از سوی معاونت تعاون دیده اید؟ نگرش‌شان نسبت به فرش چگونه است؟
بهرامی: البته آقای کلانتری دغدغه لازم را دارند. یکی از مسوولانی که در بخش تعاون نگاه دلسوزانه دارد و پیگیر است ایشان اند، اما این برای ما کفایت نمی کند. این برای تولیدکننده کافی نیست. من کار به دل کسی ندارم بلکه کار به همت افراد دارم. باید بافنده ما با همت مسئولان سرکار برود و یک تخته فرش به فروش برسد.
وزارت تعاون نه در بحث تولید نه در بحث آموزش نه در بحث نمایشگاه و نه در بحث سرمایه گذاری تابحال ریالی پرداخت نکرده است. سرمایه برای تولیدکننده خیلی مهم است. مسوولان صرفا در حد کاغذ و شعار از بخش تولیدی حمایت می کنند. ما طرح نمایشگاهی، آموزشی دادیم، طرح صادرات محور و طرح تولید محور داده ایم ولی حتی یک ریال از وزارت تعاون بابت آنها پرداخت نشده است. این خود عدم حمایت را نشان می‌دهد.
بعد از اینکه وزارت تعاون ادغام شد، وزیر تعاون بودجه لازم برای بخش تعاون را به آن اختصاص نداد. البته بودجه ای به بخش تعاون اختصاص پیدا نکرده تا معاونت تعاون به زیر مجموعه‌های خودش بپردازد. بودجه‌ها هم محدود هستند. بخش تعاون با فرش دستباف یک وجه اشتراک دارند و آن اینکه هر دو فقط محترم هستند! عزیز هستند اما اولویت ندارند. بخش تعاون در وزارت تعاون گم شده است.
180 هزار تعاونی در وزارت تعاون گم شده است. منابعی در آن دیده نشده . عدم تخصیص اعتبارات و رایزنی محدود، باعث شده که نتواند حمایت لازم را داشته باشد. با وجود این که تنها معاونتی بوده که چندین بار از نمایشگاه و فروشگاه های ما بازدید داشته و جلسات خوبی را با هم داشته ایم اما خروجی مدنظر برای تولیدکنندگان فرش دستباف براساس نیازی که دارند حاصل نمی‌شود.
ما 3200 تعاونی در کشور داریم که نیاز به ساماندهی، حمایت، آموزش، برنامه ریزی و هدایت دارد. این در حالی است که اگر نتوانیم 3000 تعاونی و بالطبع 3000 مدیر عامل را با 15000 عضو هیات مدیره و 113 هزار بافنده راحمایت کنیم، آموزش لازم را ارائه دهیم و آموزش ها را برای آنان به روز کنیم، در حقیقت برای ایشان کاری انجام نداده ایم. نمی‌توان مدیر را رها کرد و ادعای صرفا آموزش به بافنده را داشته باشیم. به بافنده آموزش مهارتی باید داده شود و به مدیر باید آموزش مدیریتی ارائه شود.
براساس قانون بخش تعاون باید 25 درصد اقتصاد کشور در چشم انداز 1404 را بر عهده بگیرد این در حالی است که در حال حاضر این میزان 5 درصد است. البته در دولت قبلی هم 5 درصد بود و در این دولت هم همین رقم است یعنی هیچ حرکت جدیدی وجود ندارد.
خبرگزاری بسیج: وظیفه اصلی شما در اتحادیه چیست چه بخشی از فرش را در اولویت قرار می‌دهید؟
بهرامی: طبق اساسنامه بخش اصلی که در اولویت قرار دارد ، بخش آموزش و نمایشگاهی است که در برگزاری نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، تهیه مواد اولیه، به روز بودن طرح های جدید، خرید تولیدات اعضای تعاونی و فروش فرش، محورهای اصلی اتحادیه است . کارهای جانبی هم اعم از صدور کارت قالیبافی و بحث‌های همایش و سمینار انجام می دهیم.
خبرگزاری بسیج: آیا امکاناتی از سوی وزارت تعاون برای اتحادیه شما در نظر گرفته شده است؟
بهرامی: متاسفانه با وجود اینکه وزارت تعاون از امکانات و ساختمان‌های فراوانی برخوردار است ولی هیچ امکاناتی را حتی برای ارائه آموزش در اختیارمان قرار نداده است. نه حمایت مکانی و نه حمایت مالی انجام نشده است.
خبرگزاری بسیج: برای بازاریابی چه در داخل و چه خارج از کشورمان چه اقداماتی انجام داده اید؟
بهرامی: به دلیل فقدان سرمایه لازم ما به بحث خارج از کشور ورود پیدا نکردیم. در سال 75 که مدیران وقت اتحادیه، دولتی بودند حدود 3 میلیارد فرش را یکباره به قطر بردند و از قطر به کانادا؛ که فرش ایران آنجا مصادره می‌شود. البته این هم از محل تسهیلات بانک کشاورزی بوده که تسهیلاتی را گرفتند. در بند هامبوورگ فرش‌ها بلوکه و پس از مدتی به دلیل انبارداری نامناسب کلیه فرش‌ها از بین رفت. بعد از مدت یکسالی که فرش‌ها دپو شد و توانستیم دلایلی ارائه دهیم تا این اموال را مردمی معرفی کنیم نه دولتی، به دلیل بسته بندی نامناسب، فرش‌های دستباف از بین رفت . به همین خاطر ما به سیستم بانک کشاورزی بدهکار شدیم. پس از آن است که مجمع ما می‌گوید در هیچ نمایشگاه خارجی به جز تعداد معدودی حق ندارید که حضور داشته باشید.
خبرگزاری بسیج: چرا از روش بازاریابی هندی وسایر بازاریاب ها استفاده نمی‌کنید؟
بهرامی: فروش اینترنتی برای اتحادیه امکانپذیر نیست. ما فقط یک پرتال فعال داریم. فروش اینترنتی ما هم برای خارجی‌ها علاقه ایجاد نکرده چون نمی‌توانند از روی تصویر فرش اقدام به خرید فرش داشته باشند.
هند شبکه بازار یابی گسترده ای در عرصه فرش دستباف دارد علاوه بر اینکه دارای فروشگاه‌های زنجیره‌ای گسترده ای است از بازاریابی مویرگی برای فروش بیشتر کالا استفاده می‌کند، پس از اینکه کالا انتخاب و میزان وجه مورد نظر پرداخت می شود، پس از 24 ساعت در اختیار مشتری قرار می‌گیرد. ما فاقد این سیستم فروشگاه زنجیره ای در خارج از کشور هستیم لذا فروش اینترنتی نداشته برای خرید از همان روش سنتی استفاده می‌کنیم که پس از اینکه تخته فرش مشاهده شد اقدام به خریداری می‌کنند. ما فاقد بازاریابی مویرگی هستیم.
بنده اعتقاد دارم که می‌توان از طریق فرش بیش از چندین میلیارد دلار درآمدزایی ایجاد کرد به شرط اینکه مقدمات لازم در نظر گرفته شود این در حالی است که با دارابودن مواد اولیه خوب، طراحان بومی می‌توانیم ش موثری در ارزآوری داشته باشیم. ما در حال حاضر 14 هزار نفر فوق لیسانس و لیسانس در رشته فرش داریم که این خود توان بسیار بالایی است. همین کشور ترکیه، دکترای طراحی فرش را آموزش می دهد اما ما هنوز این دکترا را نداریم. یعنی آنان پی برده اند که به چه میزان فرش برای افرادی که شغل دیگری ندارند یا توانایی مهارتی شغل دیگری ندارند اثر گذار است . از این طریق یک فرد می‌تواند در مدت دو ماه یک بافنده شود چنانچه هیچ شغلی از این پتانسیل درآمدزایی برخوردار نیست.
به عنوان نمونه باید گفت که افغانستان در نمایشگاه‌هایی که در خارج از کشور شرکت می‌کند با نام هنر زن افغانی شرکت می‌کند. آنها بازاریابی و برند زن افغانی را در لوگوهای خود می آورند . این کاملا حمایت شده است و آنان به گونه ای حضور پیدا می‌کنند که بتوانند با فرش ایرانی رقابت کنند و آن را از بین ببرند.
خبرگزاری بسیج: یعنی ما در عرصه فرش دستباف از افغانستان هم عقب تریم؟
بهرامی: راه اندازی کارگاه های مجتمعی فرش دستباف از جمله اقدامات مهمی است که در افغانستان و پاکستان شکل گرفته است. چون درآمدی خوبی دارد و هر فردی با هر شغل و موقعیت و با هر نوع توانایی فردی می‌تواند به آن ورود پیدا کند.
هیچ شغلی چنین توانمندی ندارد هر شغلی توانایی و مهارت خاص می‌خواهد از لحاظ علمی و جسمی و ابزاری این در حالی است که برای قالیبافی خصوصیت خاصی لازم نیست. و می توان با حداقل ابزار بیشترین ارزش افزوده را در حداقل زمان ایجاد کنیم. ولی متاسفانه دولت این را نمی‌بیند. منابعی که خدا در اختیارمان گذاشته با برخورداری از بهترین نیروهای انسانی بدون اینکه هیچ هزینه‌ای برای دولت ایجاد کند و به شکل آبا و اجدادی به ارث برده‌ایم. به صورتی که فقط60 میلیون راس گوسفند داریم که منبع تهیه پشم برای فرش است. همه چیزدرکشورمان بکر است اما موادگیاهی را به خارج از کشورمان صادر می کنیم و مواد شیمیایی چینی وارد می‌کنیم .
در این راه هم ساماندهی وجود ندارد کارخانه‌های نساجی در تعطیلی به سر می‌برند و پشم هم بدون فرآوری از کشورمان خارج می شود. از طرفی طراحی صنعتی که نداریم، در هند پول زیادی به طراحان و بافندگان ارائه می‌دهند در ترکیه هم ارزش بالایی برای قالیبافان در نظر دارند. اما ما این گنجینه های عالی را در اختیار داریم اما از آنان حمایت نمی‌کنیم. از سوی دیگر فشارهای تامین اجتماعی باعث شد تا همه کارگاه های مجتمعی فرش دستباف تعطیل شوند. در حال حاضر همه کارگاه ها تعطیل اند شاید 2-3 مجتمع 3 کارگاهی داشته باشیم که حداقل 40 نفری در یکجا بتوانند کارکنند.
خبرگزاری بسیج: الان رقبای خارجی ما کدام کشورها هستند؟ آیا طراحی خودشان را دارند یا طراحی ایران را کپی برداری می‌کنند؟
بهرامی: هند از همه بیشتر است قبلا چین هم بود که الان از رده رقبای ما خارج شده و خودش به عنوان یک بازار هدف برا یما مطرح شده است. ترکیه، افغانستان، نپال، ترکیه، پاکستان تقریبا رقبای اصلی ما هستند.
29 درصد فرش دنیا از طریق صادرات کشور هند است. در دهه قبل البته 7-8 درصد بیشتر نبود. در بازارهایی که ما در صادرات به آنان قطع شدیم، کشور هند به خوبی ورود پیدا کرده است. با یک وعده غذا بافنده هندی کار می کند. برای همین قیمت تمام شده فرش آنها به شدت پایین است. مواد اولیه هم در اختیارشان است تورم هم ندارند. متاسفانه این کشورها طرح های کشورمان را در اختیار دارند. هر طرح و رنگی را براحتی کپی کرده و می‌توانند تولید و روانه بازار کنند؛ یعنی هنر و صنعت فرش ایرانی را به آسانی در اختیار خودشان گرفته‌اند.
خبرگزاری بسیج: مالکیت معنوی هم در نظر گرفته نشده است؟
بهرامی: نه متاسفانه هیچگونه مالکیت و حقوق معنوی برای فرش دستباف کشورمان در نظر گرفته نشده است. رقبا با در اختیار داشتن آیتم های خوب دیگری که دارند فرش دستباف را خوب مدیریت می‌کنند. 14 هزار نفری که در این چندسال اخیر فارغ التحصیل شدند هیچ کدام بکار گرفته نشدند. این یکی از معایب بزرگ کشورمان در عرصه فرش دستباف است. هریک از مسوولان مکلفند تا این افراد را جذب کنند لذا برای اینکه جذب اولیه نیروی انسانی صورت بگیرد نیاز به سرمایه دارد .
خبرگزاری بسیج: در بحث علمی فرش کشورمان چه جایگاهی دارد؟ آیا مرکزی متولی پژوهش علمی و دانش بنیانی فرش داریم؟ آیا پژوهشکده فرش داریم؟
بهرامی: پژوهشکده خاص فرش نداریم. برخی دانشگاه ها رشته فرش را در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تدریس می‌کنند چون از نظر تجربی سرمایه مالی لازم را ندارند و مهارت در همان سطح علمی دارند می مانند. از اینرو ضروری است ارتباطات لازم بین سطح علم و مهارت تجربی در صنعت فرش ایجاد شود. در غیر اینصورت دانشگاه‌ها از بازدهی خوبی برخوردار نیستند .همانطور هم که گفته شد متولی فرش ، مرکز ملی فرش است که به مباحثی همچون آموزش، بازاریابی و برگزاری نمایشگاه می‌پردازد مرکز ملی فرش هم به دلیل محدودیت منابع مالی با نواق زیادی به فعالیت‌های فرش دستباف می‌پردازد.
خبرگزاری بسیج: نمایشگاه و فروشگاه عرضه کننده فرش دستباف هم دارید؟
بهرامی: بله. به شکل بومی در سراسر کشور با دارابودن 23 مرکز آموزشی فرش داریم یک مرکز فروش در میدان ولیعصر هم داریم. در فضای اینترنتی هم فعال هستیم و هر ساله هم در نمایشگاه فرش شهریورماه شرکت می‌کنیم و محصولات تعاونی‌های مختلف را در معرض دید تماشاگران نمایشگاهی قرار می‌دهیم.
خبرگزاری بسیج: شما در اتحادیه در مقوله صادرات با چه مشکلاتی روبرو هستید؟
بهرامی: ما چون اتحادیه تولیدکنندگان هستیم از اینرو به مقوله صادرات ورود پیدا نکردیم. در مقوله صادرات تجار و بازرگانان با مشکلاتی همچون مالیات روبرو هستند، هایپرهای بزرگی که در سطح کشور در حال فعالیت هستند مشکلاتی برای فروش و عرضه فرش دستباف ایجاد کرده اند که برای فروش بسیار مهم است. در بخش صادرات هم، مباحثی همچون حمایت مالی و جوایز صادراتی کاملا قطع شده است. عدم شناسنامه دار بودن فرش یکی دیگر از مشکلات تجار است.
در کل کشور، سه ارگان، شناسنامه فرش را صادر می‌کند که عبارت است از: اتحادیه تعاونی‌های تولیدکنندگان فرش دستباف، اتحادیه روستایی تولید فرش دستباف و شرکت سهامی فرش . اما بخش خصوصی هیچ شناسنامه ای برای تولیدات‌اش انجام نمی‌دهد. بالطبع صادر کننده هم برای فرش صادراتی شناسنامه ای صادر نمی‌کند. منظور از شناسنامه مشخصاتی از فرش این است که فرش در کدام شهر بافته شده؟ بافنده چه فردی بوده؟ مواد اولیه کجا تهیه شده؟ طراح و رنگرز چه فردی بوده؟ زمان تولید و بسیاری از مسائل دیگر که باید در شناسنامه درج شود متاسفانه چنین چیزی در کشورمان انجام نمی‌شود.
فرش های تولیدی در اتحادیه با شناسنامه است ولی به هر فردی که فروخته می‌شود اولین کارش این است که شناسنامه را جدا می‌کند و لوگو و برند خودش را نصب می‌کند. باید بارکد خاص داشته باشد تا مصرف کننده خارجی در هر جایی دسترسی به این شناسنامه در داخل کشور داشته باشد تا بداند که این فرش ایرانی در کدام شهر بافته شده است از نظر کیفیت دارای قابلیت استاندارد شده هست یا نه؟
خبرگزاری بسیج: ارتباطات دو سویه میان تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف وجود دارد؟
بهرامی: اعضای ستاد فرش دستباف از 5 عضو تشکیل شده است که عبارت است از: اتحادیه تعاونی تولیدکنندگان، اتحادیه روستایی، اتحادیه صادرکنندگان، اتحادیه فرش فروشان و اتحادیه صنف قالیبافان ارتباطات به شکل محدود و در قالب تجارت الکترونیک نیست. با وجود اینکه اتحادیه تولیدکنندگان به روش سنتی کار می‌کنند ولی اتحادیه صادرکنندگان به شکل سنتی‌تری نسبت به ما فعالیت دارند.
خبرگزاری بسیج: شاید این تفاوت به خاطر این است که چون تاجر هستند به فرش به عنوان بعد تجاری سازی آن نگاه می‌کنند نه نگاهی علمی و پژوهشی؟
بهرامی: چون اکثریت صادرکنندگان سرمایه دار هستند از اینرو اجازه ورود افراد جوان را نمی دهند . خوب سن بالایی دارند و از وجود جوانان با استعداد که دارای اید‌های نو هستند بهره گیری نمی‌کنند. با توجه به اینکه در بحث صادرات ما خیلی شکننده هستیم با وجود اینکه فضای اشتغالزایی زیادی وجود دارد ولی با وجود کشیدن حصار، نواقص زیادی در آن وجود دارد از آنجایی که صادرکنندگان نوک پیکان فرش دستباف هستند اگر به خوبی فعالیت داشته باشند می‌توانند هماهنگ کننده تولیدکنندگان بوده و اطلاعاتی را که دارند به تولیدکننده انتقال دهند . مثلا اینکه در سال جاری فلان کشور جویای این طرح و رنگ هستند و تولید کننده بر اساس نیاز کشور خارجی فرش دستباف را تولید کند.
اما متاسفانه با وجود ارتباطات و اطلاعاتی که دارند اما ارتباطات لازم را با بخش تولید ندارند و هیچگونه اطلاعاتی به تولیدکنندگان ارائه نمی‌دهند . حلقه مفقوده بین تولیدکنندگان و بازار مصرف هم همین است که تولیدکننده با عدم آگاهی از نیاز بازار مصرف، فرش دستباف را تولید می‌کند که البته از این فضای خبرگزاری بسیج استفاده کرده و از شما تقاضا دارم تا با صادرکنندگان ارتباط برقرار کنید و مطالب آنها را هم منتقل کنید.
خبرگزاری بسیج: از وقتی که در اختیار ما قرار دادید تشکر می کنیم.
بهرامی: من از شما و همکاران تان متشکرم.
گفتگو از: سمانه زهرایی
