از فضای مجازی تا حقیقت مجازی

به گزارش خبرگزاری بسیج از آذربایجان شرقی، این ابزارها در کنار مزایا و فواید فراوان،آسیب‌ها و مشکلاتگوناگونی را نیز به همراه دارد. زندگی در این فضا تنها در صورتی رضایت‌بخش خواهد بود که این آسیب‌ها را بشناسیم و بابرنامه‌ریزی، تقویت اراده و احساس مسئولیت، اجازه ندهیم این فرصت بزرگ، به تهدیدی ویرانگر تبدیل شود.

آسیب‌های این فضا را می‌توان در گروه‌های متعددی چون علمی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، روانی و جسمانی دسته‌بندی و تحلیل کرد.

در این یادداشت به برخی ازآسیب‌های علمی و فکریابزارهای نوین ارتباطی می‌پردازیم و بیان سایر عناوین را به فرصت‌هایی دیگر موکول می‌کنیم.

مراحل رشد و تکامل اینترنت را باید در قالب وب های سه گانه از جهان مجاز تا حقیقت دانست چه آنکه از نظر تاریخی فضای مجازی مراحل سه گانه ای را به شرح زیر تا به امروز پشت سر گذاشته است:

وب1: خبرهای آمده را انسان استفاده می کرد. مانند خبرگزاری ها.

وب 2: افراد هم تولید کننده و هم مصرف کننده بودند مانند تولید وبلاگ و وب سایت.

وب 3: فضای آنلاین است مانند شبکه های اجتماعی که امروزه برخی از آن ها بالای یک میلیارد کاربر(بالاتر از هر شبکه ماهواره ای) دارد که آسیب های مرتبط با فضاهای نوپدید شبکه های اجتماعی به صورت جداگانه در یادداشت دیگری در آینده بررسی خواهد شد.

نکته مهم آنکه فضای مجازی نسل سوم، در حقیقت دیگر فضای مجازی نیست، حقیقت مجازی است. زیرا در این فضا می توان برحقیقت افراد و روح و روان آن ها تاثیر گذاشت.

آسیب های فردی و اجتماعی

در کنار مزایای پیش گفته، آسیب های متعدد فردی و اجتماعی آن را نیز نباید از نظر دور داشت همان گونه که از سوی منابع رسمی همواره در این باره اعلام و هشدار داده می شود. از جمله اهم آسیب های این فضای نوظهور را به صورت محدود این گونه می توان برشمرد:

1.وجود بالای200 هزاز ویروس رایانه ای، در یافت نزدیک به 80/ پیام های آنلاین افراد 13 تا 17 سال از افراد ناشناس، حمله هکر ها هر 39 ثاتیه یک بار به کامپیوتر های متصل به اینترنت و خطرات آشکار و پنهان دیگری که هر لحظه در حال افزایش است.

2. به علت روبرو شدن کاربران با جذابیت و تنوع غیر قابل وصف در جستجوهای اینترنتی و عدم امکان تحلیل یافته ها، سر درگمی و بحران معرفتی و رنگ باختن اخلاق و معنویت در کنار دلبستگی های کاذب، از دیگر آثار فراگیر جهت مخاطبان عمومی این فضا به حساب می آید.

3. به صورت خاص تر در مباحث فرهنگی، عدم توجه به مالکیت فکری و معنوی افراد و سازمان ها در حوزه های مختلف علمی و هنری بدون هرگونه رد پای مسئولیت پدیر و تعهد آور و همچنین به چالش کشیدن نرخ مطالعه کتاب و مجلات معتبر و به طور طبیعی ورشکستگی صاحبان این گونه مشاغل، می تواند از نتایج ناگوار فضای مجازی اخلاق زده باشد.

4. در سطح کلان تر و استراتژیک باید توجه داشت از آنجا که اینترنت فضای جولان و قدرت نمایی کشورهای طراح و پردازنده آن است، طبیعی است که هم درصدد القای فرهنگ خود بر دیگر فرهنگ ها و عقائد باشند و هم مکاتب و تفکرات مخالف خود را بر نتابند و به انحای متعدد به تقابل با آن ها برخیزند، از این رو با توجه به اینکه مدیریت اطلاعات این گونه فضاها در اختیار آن هاست، می بینیم بسیاری از اخبار در موتورهای بزرگ جستجو گر، مربوط به اسلام هراسی است. ولی در سوی دیگر فیلم های ضد اسرائیلی معمولا حذف و کنار گذاشته می شود.

اگر چه فناوری اطلاعات و شبکه جهانی اینترنت نقش بسیار مؤثری در پیشرفت تحقیقات علمی و دسترسی به منابع آموزشی و پژوهشی ایفا کرده است، ولی همین ابزار را می‌توان مانعی بزرگ در برابر رشد علمی بسیاری از افراد به‌شمار آورد، چراکه گسترش استفاده‌های نادرست از فضای مجازی، مشکلات متعددی را در مسیر تحصیل، تحقیق و آگاهی آنها به‌وجود آورده است. برخی از این مشکلات عبارت است از:

۱. اتلاف وقت و بی‌برنامگی

جذابیت‌ها و جنبه‌های سرگرم‌کننده فضای مجازی آن‌چنان ما را به خود مشغول می‌کند که گذشت زمان را از یاد می‌بریم و تا به خود می‌آییم می‌بینیم که مدتی طولانی را صرف وبگردی،‌ چت و گشت و گذار در شبکه‌های اجتماعی کرده‌ایم. با این شرایط،‌ طبیعی است که بخش مهمی از برنامه‌های تحصیلی و علمی دانش‌آموزان و دانشجویان دچار اختلال شود و ساعات فراوانی از وقت مفید افرادی که وظیفه اصلی آنها مطالعه و تحصیل است، به بیهودگی بگذرد.

۲. پراکندگی ذهن و جلوگیری از تمرکز

در اختیار داشتن هر یک از ابزارهای ارتباط با فضای مجازی به معنی در دسترس بودن برای دیگران و آگاهی لحظه به لحظه از اخبار، مطالب و حوادث گوناگون است. با این شرایط، عملا فرصتی برای خلوت کردن با خود، تمرکز بر یک موضوع و مطالعه دقیق باقی نمی‌ماند. این در حالی است که بدون رها کردن فکر از پراکندگی و جمع کردن حواس، موفقیت در فعالیت‌های علمی ممکن نیست. برخی بررسی‌ها نشان داده است با وجود مزایای فراوان جزوه‌نویسی رایانه‌ای، دانشجویانی که در کلاس با استفاده از رایانه همراه جزوه می‌نویسند، معمولا به خاطر درگیر شدن با دیگر موضوعات، دچار افت در یادگیری می‌شوند.

۳. مواجهه با اطلاعات بی‌اعتبار

سهولت تولید و عرضه اطلاعات در فضای مجازی، آن را به اقیانوسی بی‌کران از انواع مطالب درست و غلط تبدیل کرده است. اگر چه با هر بار پهن کردن تور جستجو در این دریا، یافته‌های فراوانی به چنگ می‌آید، اما ارزش و اعتبار این مطالب، یکسان نیست. مدل ذهنی عموم مردم این‌گونه شکل گرفته است که وقتی مطلبی را به صورت مکتوب در جایی می‌بینند، برای آن ارزش بیشتری نسبت به مطالب شفاهی قائل ‌شوند و حتی اگر زودباور نباشند، آنچه خوانده‌اند، ناخودآگاه در ذهنیت آنها تأثیر می‌گذارد. حضور مستمر در شبکه‌های اجتماعی و قرار گرفتن در معرض داده‌های گوناگون فضای مجازی، این تأثیرپذیری را به‌مراتب بیشتر می‌کند.

۴. کاهش کیفیت تحقیقات علمی

دسترسی آسان به اطلاعات و منابع علمی فرصت بزرگی را برای گسترش و تعمیق تحقیقات پژوهشگران فراهم می‌سازد. با این حال، افرادی که انگیزه و مهارت کافی در بهره‌گیری درست از این منابع ندارند، همین فرصت را به تهدیدی برای پیشرفت علمی خود تبدیل می‌کنند و در فعالیت‌های تحقیقاتی به کپی کردن و رونویسی مطالب آماده رو می‌آورند. متاسفانه با گسترش ابعاد زندگی در فضای مجازی، رواج این روش در میان دانش‌آموزان و دانشجویان افزایش یافته و به مانعی در برابر رشد واقعی آنها تبدیل شده است.

۵. تزلزل در باورها

اطمینان و استحکام در باورها، زندگی را سرشار از آرامش، نشاط و انگیزه می‌کند. همان‌گونه که باقی ماندن در شک و تردید، نتیجه‌ای جز سستی و اضطراب ندارد. ویژگی‌های فضای مجازی آن را به کانونی برای طرح افکار و نظرات متفاوت و ایجاد تردید و شبهه در باورهای اساسی انسان تبدیل کرده است. مواجهه با این مطالب اگر به بررسی، تفکر و مطالعه بیشتر و انتخاب بهتر بینجامد، بسیار مبارک و مفید خواهد بود چراکه استحکام واقعی باورها و اطمینان حقیقی، تنها در پرتو شک و گزینش دوباره حاصل می‌شود. اما از آنجا که اکثر افراد پس از برخورد با پرسش‌ها یا مطالب تردیدآفرین از کنار آن بی‌تفاوت می‌گذرند، حضور در این فضا به‌صورت ناخواسته، بنیان‌های فکری آنان را متزلزل می‌سازد.

راهکارها

با توجه به نکات فوق و آسیب های پیش گفته، به چند راهکار -که در حقیقت یادآوری به حساب می آیند- جهت استفاده سالم تر از این فضا بخصوص برای جوانان عزیز اشاره می شود:

1.به بحث های دینی و اعتقادی که علم واطلاعات کافی درباره آن ها نداریم حتی الامکان به عنوان طرف بحث و مناظره ورود نکنیم، بخصوص در تالارها وانجمن های گفتگو که این گونه بحث ها برای کسانی که مسلط بر مسائل دینی و مذهبی نیستند گاه شکننده است، زیرا بوده اند جوانان متدین و معتقدی که با انگیزه دفاع از باورهای مذهبی خویش به این فضاها کشیده شدند ولی به خاطر ناتوانی مقابله و جواب به سیل هجومی شبهات وارده از سوی مخالفان، صدماتی در حوزه باورهای اعتقادی و روحی بر آن ها وارد شد.

2.آشنایی با افراد ناشناس در فضای مجازی را زمینه ارتباطات خارج از این فضا مانند دوستی و ازدواج قرار ندهیم، این هم از آسیب های جدی و پردامنه دنیای اینترنت بوده، که گاه موجب اغفال جوانان شده، یا مواردی از آن ها که به قصد ازدواج مسیر ارتباط را ادامه دادند، و به آسیب های متعددی گرفتار شدند.

3. مطالب و نکات بدست آمده از فضای مجازی را نباید مبنای قضاوت و تصمیم گیری خویش قرار دهیم، چرا که امروزه یکی از راه های گسترش شایعه در مسائل سیاسی، اجتماعی و حتی پزشکی استناد به برخی از این اخبار و حوادث به فضای عمومی اینترنت و همچنین شبکه های اجتماعی بوده، در حالی که این گونه منابع نمی توانند از اعتبار و قوت لازم برخوردار باشد، که این خود آسیب های اجتماعی و اخلاقی متعددی را در پی خواهد داشت که به حراج گداشتن آبروی دیگران یکی از آن هاست.

4. استفاده از سایت ها و مجموعه های علمی شناخته شده داخلی و بین المللی مرتبط با رشته و علایق علمی، فرهنگی و اجتماعی راهکاری موثر در سلامت روانی افراد جامعه خواهد بود.

امروز در دنیا و از جمله در ایران پایگاه های بسیار ارزشمندی در حوزه های مختلف علمی، اجتماعی و صنفی طراحی و راه اندازی شده است که برای سلیقه ها و گرایش های مختلف جامعه قابل استفاده است.

امید است جوانان با درک درست از این نعمت و فرصت فراهم آمده که قابلیت های مثبت فراوان آن غیر قابل انکار بوده و درحقیقت چاقویی دو لبه است، ضمن بهره برداری های لازم، از آسیب های فردی و اجتماعی آن بتوانند خود را مصون و سالم نگهدارند که این با مدیریت خانواده ها و نهادینه کردن اصول اخلاقی و اعتقادی میسر خواهد بود.

علی تارم