نقش و جایگاه آموزش و پرورش در رشد علمی کشور چیست؟

امروزه ایستایی و رکود علمی به هیچ وجه با بودن در چنین جهانی سازگار نمی باشد، زیرا ایستایی برابر با نابودی است. اگر صاحب نظری احساس کند بیان نقطه نظرات او ممکن است موجب تنگی عرصه بر وی شود و موقعیتش از دست برود یا متهم شود، جرأت اظهار نظر پیدا نمی کند؛ بنابراین، به دنبال تولید علم و نظریه پردازی نمی رود و اگر هم برود برای طرحش مجالی نمی بیند و یا اگر هم مطرح شود به دلیل برخورد غلطی که می شود، از آن استفاده صحیح نمی شود.

 هنگامی که صحبت از جنبش علمی می شود، بایستی فراگیر و همه جانبه باشد. پرداختن به یک علم و مسکوت گذاشتن بقیه رشته ها موجب می شود یک رشته علمی گسترده تر و فربه شود، ولی مابقی علوم محدود و لاغر بمانند.

 بدیهی است که هر گاه یک خیزش عمومی در راستای توسعه علمی و فرهنگی به وقوع بپیوندد و در سایه آن اندیشمندان و نخبگان به جای پرداختن به شرح و بسط مطالب وارداتی و تقلید از آنها به تولید علم و نظریه جدید بیندیشند و در ساحت نظریه پردازی و تولید گزاره جلو بروند، شاهد انقلابی عظیم در حوزه های مختلف علمی خواهیم بود و در واقع با نظریه پردازی، چشم انداز جدیدی را نسبت به دنیا باز می کنیم.

رتبه‌ی علمی ایران در تولید علم جهان در پانزده سال گذشته در سطح جهانی به‌سرعت افزایش یافته است.

در همین فاصله، تولید علم ایران به رتبه‌ی 19 ارتقا یافته است. این یعنی رتبه‌ی ایران در پانزده سال گذشته 33 رتبه بهتر شده است.در سال 1998 در بین کشورهای اسلامی، ایران پس از سه کشور ترکیه، مصر و عربستان در رتبه‌ی چهارم قرار داشت. حال آن‌که در سال 2012 ایران پس از ترکیه در رتبه‌ی دوم تولید علم در بین کشورهای اسلامی قرار دارد.

*نقش و جایگاه آموزش و پرورش در شتاب رشد علمی کشور چیست؟ 

مبانی ارزشی نظام علم و فناوری کشور بر پایۀ مبانی نظری که در مجموعۀ اسناد پشتیبان نقشۀ جامع علمی کشور ارائه شده، استوار است و به مثابۀ روح حاکم بر حرکت علمی کشور، مشخص کنندۀ جهت‌گیریهای نظام و اولویت‌ها و باید و نبایدها در عرصه‌های آموزش، پرورش، پژوهش و فناوری است. بر اساس این نقشه تا سال های گذشته پیشرفت های خوبی در مسائل علمی کشور حاصل شده بود، به طوری که ایران توانست بعد از یک دوره چندساله به رتبه علمی شانزدهم در دنیا برسد.

 بر اساس فرمایشات رهبری یکی از مهمترین دلایل پیشرفت کشورهای آمریکایی و اروپایی بهره‌گیری از علم به روز در دنیا بوده است که این کشورها را به کانون های ثروت تبدیل کرده است. در حقیقت همه کشورها می توانند با رسیدن به درجات بالای علمی به کانون‌های ثروت تبدیل شوند که از این طریق مشکلات اقتصادی جامعه خود را نیز برطرف کنند.

 در حال حاضر هم سند جامع علمی کشور برای رسیدن شرایط علمی کشور به ایده آل ترین وضعیت طراحی شده است که اگر بر طبق این سند روال علمی کشور ادامه پیدا کند، قطعاً ایران به یکی از کانون های علمی در دنیا و در نهایت به کانون ثروتی در جهان تبدیل می شود. بر اساس سند جامع علمی کشور، هدف اصلی از رشد علمی رسیدن به جایگاه نخست علمی در خاورمیانه و در نهایت رسیدن به جایگاه مطلوب علمی در دنیا است.

در نقشه جامع علمی کشور به عنوان یک راه کار به این موضوع اشاره شده و مسیر پیشرفت ایران برای رسیدن به چنین وضعیت علمی در دنیا برنامه ریزی و تبیین شده است. اهمیت نقشه جامع علمی به حدی بود که مقام معظم رهبری در ابلاغ برنامه ششم توسعه نیز به این موضوع پرداختند و یکی از بندهای این برنامه را به پیشبرد نقشه جامع علمی کشور دانستند. به طوری که یکی از بندهای برنامه ششم که توسط رهبری ابلاغ شد توسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادی، نظریه‌پردازی و نوآوری در چارچوب سیاست‌های کلی علم و فناوری و نقشه جامع علمی کشور بود.

 در این برنامه همچنین به ساماندهی نظام ملی آمار و اطلاعات علمی، پژوهشی و فناوری جامع و کارآمد و تحول و ارتقاء علوم انسانی بویژه تعمیق شناخت معارف دینی و مبانی انقلاب اسلامی هم اشاره شده است که نشان دهنده اهمیت والای اجرای نقشه جامع علمی کشور در حوزه علوم انسانی است. در این برنامه به تنظیم رابطه متقابل تحصیل با اشتغال و متناسب‌سازی سطوح و رشته‌های تحصیلی با نقشه جامع علمی کشور و نیازهای تولید و اشتغال هم اشاره شده است که این موضوع هم یکی از مهم ترین اهداف اجرای نقشه جامع علمی کشور بوده است.

قریب به یک سوم جمعیت کشور ایران را دانش آموزان، معلمان و مدیران و کارکنان ستادی و غیر ستادی آموزش و پرورش تشکیل می دهند . قابلیت چنین جمعیتی که به عنوان نیروی انسانی فعال می تواند در جهت رشد و توسعه سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی تاثیر گذار باشد بر هیچ کس پوشیده نیست.

 ولی تحقق این هدف در شرایط فعلی منوط به نهادینه شدن فرهنگ پژوهشی در بین جوانان و دانشجویان آینده ساز جامعه و به کارگیری دانش های پژوهش محور و فناوری های نوین توسط آنهاست.

 پیشنهاد می شود؛ با تغییر اساسی در ساختار نظام آموزشی و به کارگیری رویکرد پژوهش محور در برنامه های درسی دانش آموزان، مدارس و معلمان کشور می توانند نقش تعیین کننده ای در اشاعه تفکر پژوهشی و پژوهشگری داشته و بدین ترتیب نیروی انسانی مورد نیاز آینده کشورمان را در جهت رشد و توسعه تامین نماید.حس کنجکاوی و حقیقت جویی امری فطری است كه در نهاد تك تك اعضای سالم نونهالان جامعه به ودیعت نهاده شده است و می بایستی با فراهم آوردن شرایط مناسب به تدریج فعلیت یابد.

در دنیای امروز نقش نظام آموزشی به دلیل تحولات اقتصادی، علمی، فنی در این زمینه چشمگیر تر از سایر نهاد ها است. نقش نظام آموزشی از آن جهت حائز اهمیت است كه از قلمرو و دامنه شمول بسیار گسترده ای برخوردار بوده و مدت زمان نسبتا زیادی از اوقات مفید اعضای جامعه مشتمل بر نو نهالان و كودكان و نوجوانان و جوانان را در بر می گیرد.

 البته نظام آموزشی صرفاً در برگیرنده دانش آموزان و معلمین و مدیران مدارس نیست بلكه ساختار سازمانی و بستری كه اینگونه افراد در آن كار می كنند و قوانین و سیاست هایی كه آنها را تحت تاثیر قرار می دهند نیز باید مد نظر باشد. با نگاهی به نقش نظام آموزش و پرورش به عنوان تربیت كننده و آموزش دهنده سرمایه های انسانی خلاق و پژوهشگر بایستی این سوال كلیدی و مهم را مطرح كرد كه نظام آموزش و پرورش ما تا چه حد فراگیران را به این سمت سوق می دهد .در پاسخ می توان گفت: پژوهش و نوآوری در جامعه ای توسعه پیدا می كند كه نظام آموزشی و فرهنگی، زمینه و بستر مناسبی برای آن را تدارك دیده باشد.

 بنابراین تحقیق را می توان در كنار آموزش یكی از اهداف بسیار مهم آموزش و پرورش دانست كه باید مورد توجه قرار گیرد و به نظر می رسد که مدارس و معلمان در این میان دارای وظیفه بسیار مهم و حساسی هستند كه می توانند علاوه بر فعالیت های تحقیقاتی روح و انگیزه تحقیق و روش های درست پژوهش را در میان دانش آموزان نهادینه كنند.

 از جمله عوامل بسیار مهم در شناخت مشكلات جامعه و یافتن راه حل برای آنها، امر پژوهش و تحقیق است. پژوهش از دو بعد دارای اهمیت است. نخست اینكه چاره گشای مشكلات فردی و اجتماعی است و دیگر اینكه با افزایش دانسته های انسان به او كمك می كند تا با انتقال یافته های خود به دیگران در حل مشكلات جامعه كمك مضاعف كند.

 اما نكته مهم این است كه خود پژوهش نیز نیازمند آموزش است چرا كه پژوهش در حقیقت یك فن است و روش های مختلفی دارد كه یادگیری و به كار بستن آنها جز با آموزش میسر نیست. در واقع تاكیدی كه در تعریف تحقیق بر روش های منظم شده است ما را به آنجا راهنمایی می كند كه روش های منظم فقط با آموزش حاصل می شوند نه به صورت تصادفی.

انتهای متن