در اهمیت زبان فارسی بارها سخن گفته شده است، چرا که زبان فارسی، زبان یک قوم و یا حتی یک ملت نیست، بلکه میراث مشترک اندیشه‌ورزی بخش گسترده‌ای از ملل مشرق زمین، در هزاره‌هاست؛ میراثی که دربردارنده غنی‌ترین گونه‌های اندیشه فلسفی، عرفانی، زیبایی‌شناسی کلام و لذات سمعی، بصری، آداب و رسوم ماندگار انسانی است، شکوه توانایی انسان در بروز احساسات و افکار از راه شعر و کلام شاعرانه است.
«جوزف نای» نظریه‌پرداز آمریکایی که از او به عنوان طراح جنگ نرم نام برده می‌شود، از آموزش زبان در کنار فیلم، تئاتر، موسیقی، سخنرانی، ترجمه کتاب و ...به عنوان عناصر جنگ نرم یاد می‌کند و می‌گوید هر کشوری با گسترش زبانش در جهان، می‌تواند کشورهای دیگر را مورد تهاجم فرهنگی قرار دهد.
بنیاد سعدی در سال‌های گذشته با هدف گسترش آموزش زبان فارسی در جهان راه‌اندازی شده و فعالیت‌های مختلفی داشته است، فعالیت‌هایی که بنا به گفته مسئولانش در سایه کمبود بودجه بسیاری از آن‌ها در شرایط دشوار محقق شده است. بنیاد سعدی اخیراً موفق به تدوین سند راهبردی برای گسترش آموزش زبان فارسی در جهان شده است، سندی که بر اساس وضعیت فعلی آموزش زبان فارسی در جهان تدوین شده است. هم چنین بنیاد در حال حاضر در حال برگزاری دوره دانش‌افزایی زبان فارسی ویژه اساتید است، تا بنا به گفته پالیزدار این اساتید هم با کلیت روش تدریس آشنا شوند و هم با برنامه جامعی که در بنیاد بنام برنامه جامع استاندارد زبان فارسی تدوین شده است، آشنا شوند.
به بهانه حضور این اساتید با فرهاد پالیزدار، مدیر امور بین‌الملل بنیاد سعدی، درباره برنامه‌ها و سیاست‌‌های بنیاد سعدی در سال جاری به گفت‌وگو نشسته‌ایم، متن این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
* تسنیم: دوره دانش‌افزایی زبان فارسی که در حال حاضر در بنیاد در حال برگزاری است، ویژه اساتید زبان فارسی است، برای نخستین‌بار است که بنیاد برای اساتید دوره ویژه و مجزایی را برگزار می‌کند، دلیل خاصی داشته است؟
درحوزه زبان فارسی یکی از مسائل مهم ما معلمان و مدرسان فارسی هستند که نقش مهمی در گسترش زبان فارسی می‌توانند ایفا کنند؛ ممکن است کلاسی 30 نفره را به معلمی تحویل دهیم و در پایان ترم 10 نفر را به ما بازگرداند و ممکن است معلم توانمندی 30 شاگر تحویل بگیرد و برای ترم بعد شاگردانش به 40 نفر افزایش پیدا کنند. به هر حال فارسی‌آموزان خود مبلغان زبان فارسی به شمار می‌روند و افراد دیگر را جذب می‌کنند.
این تجربه را ما با کشورهای مختلف با معلمان مختلف داشتیم، یک معلم می‌تواند ارتباط خوبی برقرار کند و از فضای آموزشی صرف بیرون آید و این نگاه را داشته باشد که این فضا، فضای جذب افراد به فرهنگ ایران و زبان فارسی است، چرا که زبان دریچه‌ای به فرهنگ است، پس با این دید به کلاس می‌رود که افراد را با مهارت‌های مختلف به ادبیات فارسی و فرهنگ فارسی جذب کند. مانند نماینده بنیاد در کشور صربستان که معلمی توانمند بوده و توانسته تعداد زیادی افراد را به زبان فارسی جذب کند. وضعیت اکنون به گونه‌ای است که در دانشگاه بلگراد پس از انگلیسی حدود 400 دانشجو زبان دومشان را فارسی انتخاب کرده‌اند.
در آنکارا هم ما تجربه‌ای این چنینی داشتیم که معلمان توانمند فارسی‌آموزان را جذب کردند، به طوریکه زبان آموزان می‌گفتند، اگر این فرد معلم است ما ترم بعد به کلاس خواهیم آمد.
از این رو بنده فکر کردم یکی از مهمترین کارهایی که ما می‌توانیم در سال جاری انجام دهیم، این است که برای معلمان و مدرسان فارسی در سراسر جهان دوره دانش افزایی برگزار کنیم چرا که در بسیاری از نقاط جهان ما توانایی اعزام استاد را نداریم. اساتید یا افرادی هستند که فارسی خوانده‌اند یا در ایران زندگی کرده‌اند و توانایی آموزش دارند. ما برای ارتقا و آموزش این افراد برنامه‌ریزی میکنیم، این افراد را دسته‌بندی کرده و برحسب توانمندی‌هایی که دارند، دوره دانش‌افزایی مختلف برگزار خواهیم کرد، از طرف دیگر نتیجه این دسته‌بندی‌ها و ارزیابی‌ها را در پرداخت‌ها و دستمزدها دخیل میکنیم. بنابراین تا یکی دو سال آینده رویکرد بنیاد سعدی در بخش بین‌الملل ارتقا سطح اساتید و دسته‌بندی و سرمایه‌گذاری ویژه روی آن‌هاست.
* تسنیم: اقدام برای ارتقای اساتید نیازمند پیش‌زمینه‌هایی چون تدوین کتب آموزشی است در این زمینه هم برنامه جدیدی دارید؟
اقدام دیگر ما در بنیاد سعدی تأمین منابع است، تامین کتاب‌های روز با توجه به روشهای تدریس جدید، معاونت آموزش بنیاد این کار را دنبال می‌کند، کارهای خوبی تاکنون تألیف شده است، البته معرفی این کتابها به معلمان و نیز مسئولان فرهنگی خارج از کشور بسیار مهم است، اکنون کتاب‌های بسیار خوبی تولید شده است اما در رایزنی‌های فرهنگی و موسسات آموزشی خوب معرفی نشده است. این کتابها هنوز آنطور که باید بازتاب نداشته است، بخش دیگری از کار ما این است که برنامه جامعی که در بنیاد تدوین شده بنام استاندارد مرجع آموزش زبان فارسی را معرفی کنیم تا همگان با این برنامه آشنا شوند. بر طبق این برنامه کتاب‌های تولید شده و روشهای تدریس بر اساس این کتاب را معرفی کنیم. با این مسیر کار آموزش زبان فارسی وارد مرحله جدیدی طی دو سال آینده خواهد شد.
نکته بعدی که ما سعی خواهیم کرد بیشتر به آن توجه کنیم، رصد و پایش فعالیت‌های آموزش زبان فارسی در جهان است که بخشی را نمایندگی‌های ما گزارش می‌دهند اما ما از همکاران خود خواسته‌ایم خودشان هم پیگیری کنند و فقط به این گزارش‌هایی که از نمایندگان می‌رسد، اکتفا نکنیم تا اطلاعاتمان نسبت به تحولات آموزش زبان فارسی به روز باشد.
* تسنیم: یکی از اقدامات بنیاد سعدی در سال‌های گذشته تدوین و انتشار شناخت‌نامه زبان فارسی بود که نقاط ضعف و قوت تدریس زبان فارسی در هر منطقه را به همراه راهکارها مشخص کرد، در گزارش‌های منتشر شده در این طرح، کمبود اساتید نقطه مشترک در اغلب مناطق بود، که خب شما به آن توجه کردید، اما به نظر می‌رسد یک نظام آموزشی هماهنگ و استاندارد که در آن هم منابع درسی و اساتید و سایر ملزومات دیده شود، نیاز است، بنیاد سعدی برای استانداردسازی آموزش زبان فارسی و فراهم‌کردن کلیه ملزومات این آموزش در جهان چه تدبیری اندیشیده است؟
این برنامه تحت عنوان «استاندارد مرجع آموزش زبان فارسی» تدوین و از دوره نوآموز تا دوره پیشرفته در سطوح مختلف دیده شده است، برای این برنامه کتاب‌‌هایی آماده شده است که برخی از آن‌ها منتشر شده است، برای نمونه کتاب گام اول برای نوآموزان و کسانی که می‌خواهند ابتدا شروع کنند، تدوین شده است. توضیحات مختصری به 12 زبان واسطه ترجمه شده است، بعد از دوره نوآموز دوره مقدماتی است و کتاب «مینا» که با همکاری مرکز آموزش زبان کانون پرورش فکری کودک و نوجوان تولید شده است.
* تسنیم: این کتابها برای همه کشورها ارسال می‌شود؟
بله، ما نمونه را می‌فرستیم، بر اساس تقاضایی که آن کشورها دارند، ارسال می‌شود، ما نمونه‌ای را می‌فرستیم تا در کتابخانه باشد، برخی کشورها درخواست زیاد است، برای نمونه ما در پاکستان و هند زبان آموز زیاد داریم و به صرفه نیست که کتابها را ایران چاپ کنیم و ارسال کنیم، بنابراین در همان کشورها این کتابها را چاپ میکنیم.
* تسنیم: آماری وجود دارد از اینکه از متون جدید تا چه اندازه استفاده می‌شود؟ چون یکی از آسیب‌های مطرح شده در شناخت‌نامه این بود که منابع قدیمی هستند.
بله همکاران ما در معاونت آموزش بیشتر کتاب‌های آموزشی دنیا را جمع‌آوری کرده و بررسی کردند، امتیازات و ضعف‌ها را برآورد کردند و با توجه به این نتایج مجموعه‌های جدید تدوین می‌شود، در برخی کشورها تعداد زبان آموزان اندک است. کتابی که چاپ می‌شود ممکن است چندین سال در بازار بماند، برخی کتابها سریع تغییر پیدا نمی‌کنند، ممکن است کتابی 10 تا 20 سال در متون آموزشی یک کشور باشد، این اقدام ما تغییرات را تسریع می‌کند برای نمونه ممکن است هر 5 سال کتابها تغییر پیدا کند.
* تسنیم: تعطیلی کرسی‌های زبان فارسی در برخی کشورها در سال‌های اخیر نگران‌کننده بوده است، برنامه بلندمدتی برای راه‌اندازی کرسی‌های جدید و حفط دپارتمان‌‌های موجود وجود دارد؟
این دپارتمان‌ها به روابط کلی دو کشور باز می‌گردد، در برخی کشورها روابط رو به توسعه است، دولتمردان و سیاست‌گذاران کشور این فضا را ایجاد می‌کنند که مراکز جدید برای زبان‌آموزی ایجاد شود، ما با روسیه و چین که روابط گسترده داریم شاهد بازگشایی مسیر جدیدی برای آموزش زبان فارسی هستیم، برای نمونه از چین اکنون تقاضاهایی برای راه‌اندای رشته زبان فارسی یا تاسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاهها داریم.گاهی به دنبال مدرس فارسی، برنامه و ... هستند.
اما در برخی از کشورها استقبال گاهی اندک می‌شود، وقتی شرایط کاری نیست روابط گسترده نیست، افراد کمتری به زبان فارسی گرایش پیدا می‌کنند، در نتیجه آمار دانشجویان رو به کاهش می‌رود، گاهی اوقات مشکل را ما با ارائه کمک هزینه تحصیلی برطرف میکنیم. برخی کشورها استاد اعزام کردیم، اما اصل موضوع با گشایش روابط بین حاکمیت‌ها و کشورها حل می‌شود. در مجموع وقتی سطح روابط بین کشورها پایین می‌آید، گرایش به آموزش زبان فارسی اندک شده و وقتی سطح روابط بین کشورها بالا می‌رود، گرایش به آموزش زبان فارسی زیاد می‌شود.
* تسنیم: پس با توجه به تغییراتی که در سال‌های اخیر بین روابط ایران با کشورهای منطقه به ویژه کشورهای عربی رخ داده است، می‌توان نتیجه گرفت، تقاضا اندک شده یا اندک می‌شود؟
بله بی‌تاثیر نیست، اما کشورهای عربی همه یکسان نیستند، برخی کشورها رو به گشایش و گسترش است، من از کاهش گرایش چیزی نشنیدم، در برخی کشورها هم که روابط اندک شده به دلیل همسایگی و نوع روابطی که وجود دارد، به هر حال تسلط به زبان فارسی نیازی جدی است بنابراین می‌توان گفت که ما در برخی کشورهای عربی مثل تونس و عراق گسترش نیز داشته‌ایم.
حتی در برخی کشورها یکی از گزینه‌های استخدام تسلط به زبان فارسی است، برای نمونه در هند و ترکیه این گونه است، در تاجیکستان نیز فارسی جزو زبان‌هایی است که برای استخدام در ادارات دولتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است، اما در برخی کشورها دولتها دیدند متقاضیان بسیار اندک‌اند، بنابراین این شرط را برداشتند، برخی کشورها را نیز ما موضوع را پیگیری کردیم که احیا شد.
درباره تأسیس دپارتمان نیز باید بگویم که برخی کشورها خودشان دپارتمان‌ها را راه‌اندازی کردند، اما در بیشتر کشورها، دولتها تا بودجه‌شان کاهش پیدا می‌کند، بودجه حوزه علوم انسانی اندک می‌شود، در نتیجه بودجه نقاط دیگر نیز کاهش پیدا می‌کند، مثلاً در برخی دانشگاه‌های ژاپن اساتید زبان فارسی بازنشسته شده‌اند، اما کمبود بودجه اجازه حضور اساتید جدیدتر را نداده است. البته ما اعلام کردیم که آمادگی اعزام استاد یا مشارکت در پرداخت دستمزد را داریم.
* تسنیم: کشورهایی که ندارند چند مورد است؟
در 55 کشور نماینده فرهنگی داریم و در 6 کشور نیز سفارت در حوزه زبان فارسی فعال است. در 5 کشور هم انجمن‌ها ارتباط دارند، هم‌چنین 10 هزار فارسی‌آموز در جهان زیر نظر بنیاد هستند.
* تسنیم: به جر دوره‌های دانش‌افزایی ارزیابی دیگری از این 10 هزار فارسی آموز دارید؟
بله، بنیاد سعدی طرحی را چند سال پیش شروع کرد، به نام المپیادهای زبان فارسی، البته ما در همه کشورها موفق نشدیم، آن را برگزار کنیم، ولی در برخی کشورها مثل ترکیه و روسیه در حال پیاده‌سازی است. این المپیادها موجب می‌شود ما سطح دانش و زبان‌آموزی دانشجویان را ارزیابی کنیم، حتی مشخص می‌شود که کدام مراکز و دانشگاهها بهتر کار کردند. کدام گروه ضعیف‌تر است و گدام گروه قوی‌تر.
* تسنیم: آموزش زبان فارسی به جهان چند سالی است در ایران مطرح شده است در مقابل ترکیه و کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری بیشتری می‌کنند، به نظر می‌رسد کم‌کاری نهادهای داخلی ما در این زمینه مشهود است. وقتی از گسترش زبان فارسی در جهان حرف می‌زنیم، دقیقاً چه موانع و مشکلاتی بر سر راه وجود دارد؟
تجربه‌ای که من دارم این است که باید نیازهای محیطی و بومی در هر کشور برای آموزش وجود داشته باشد، بخشی از این ایجاد نیاز و انگیزه در افراد به شرایط سیاسی و بخشی دیگر به معرفی ما باز می‌گردد، در سال‌های اخیر رایزنی‌های فرهنگی آموزش زبان فارسی را به عنوان کار اصلی و مهم خود پیگیری کرده‌اند، اما برخی کشورها به خاطر پیشینه تاریخی ارتباط و گسترش روابط سیاسی زمینه‌های بسیار مستعدی هستند، در برخی کشورها به شکل سنتی به ایران شناسی و شرق شناسی توجه داشته‌اند، برای نمونه در روسیه 200 سال است که ایران‌شناسی کار می‌شود، بنابراین ما باید در کشورهایی سرمایه‌گذاری کنیم که این نیاز اولیه وجود داشته باشد، گاهی هم می‌توانیم نیاز ایجاد کنیم که نیاز به برنامه‌ریزی همه جانبه و بلند مدت دارد.
