اوقات فراغت چالش یا فرصت؟

اوقات فراغت زمان‌هایی است که فرد آن را طبق تمایل شخصی خود و برای خود تنظیم می‌کند و برنامه آن در مورد هرکس متفاوت است و به سلیقه، نیازهای روحی، سن و توان مالی فرد بستگی دارد.به بیان دیگر اوقات فراغت عبارت است از رهایی موقت از کار و اشتغالات رسمی زندگی و انجام فعالیت هایی که مورد نظر و به دلخواه فرد هستند.

بیشتر اختراعات و اکتشافات بشری که توسط دانشمندان و متفکران صورت گرفته است محصول تفکر و قوه ابتکار و خلاقیتی است که در زمان فراغت حاصل آمده است و بیشتر جرائم و بزهکاری های نیز در اوقات فراغت صورت می گیرد. اگر انسان برای اوقات فراغت خود برنامه یا فعالیتی نداشته باشد، آن گاه اوقات فراغت به بیکاری تبدیل می شود و بیکاری نیز عموماً سبب افت و جرم زا است.

اوقات فراغت؛ زمانی برای فرهنگ سازی

یکی از مهم ترین جهات اهمیت آن این است که بهترین زمان ها برای القای فکر و اندیشه و فرهنگ مورد قبول خود به افراد و جامعه، اوقات فراغت آنان است. با مدیریت اوقات فراغت افراد می توان باورها، ارزش ها، رفتارها و امیال و خواسته های شان را به سمت و سوی مورد نظر سوق داد. بیشترین سرمایه گذاری های فرهنگی در بسیاری از کشورهای پیشرفته در روزگار حاضر بر روی ساخت فیلم و سریال و کارتون و انیمیشن و اسباب بازی و سرگرمی های مختلفی است که همگی آنان به منظور پر کردن اوقات فراغت افراد صورت می گیرد.

یکی از بهترین فرصت ها برای ایجاد میلیون ها شغل، برنامه ریزی برای مدیریت اوقات فراغت مردم است. برای این منظور اوقات فراغت مردم، نیاز به کارهای فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی فراوانی است. عده ای باید امکانات تفریحی و ورزشی مورد نیاز برای گذران اوقات فراغت را بسازند و از آنها نگه داری کنند؛ عده ای باید مکان های نمایشی، مثل سینماها، خانه های تئاتر و نمایشگاه های عکس و فیلم و امثال آن را تأمین کنند و عده ای باید روزها و سال ها کار کنند تا بتوانند چند ساعت از اوقات فراغت مردم را پر کنند.

وقتی سخن از اوقات فراغت به میان می آید، بسیاری گمان می کنند صرفاً مربوط به نوجوانان و جوانان و آن هم در فرصت تعطیلات تابستانی مدارس و دانشگاه ها سخن گفته می شود. اما این پنداری کاملًا نادرست است. اوقات فراغت اختصاص به قشر خاص، سن خاص یا زمان خاصی ندارد. زمان شمول و فرد شمول است.

اوقات فراغت؛ تهدیدی برای سلامت اخلاقی جامعه

اوقات فراغت در کنار همه خوبی ها و برکاتی که دارد، اگر به درستی ساماندهی نشود می تواند به عنوان یکی از جدی ترین تهدیدات برای سلامت اخلاقی و روانی جامعه به شمار آید. شاید بتوان گفت یکی از مهمترین علل انحرافات و بزه کاری ها و کجروی های اجتماعی بی برنامگی فردی و اجتماعی در حوزه اوقات فراغت است. این یک حقیقت است که اگر مسؤولان فرهنگی و مدیران فکری جامعه با توجه به سبک زندگی اسلامی و ارزش های ملی اوقات فراغت قشرهای مختلف جامعه را مدیریت نکنند، خسارت های جبران ناپذیری در حوزه فرهنگ و اخلاق به بار می آید.

گذران اوقات فراغت همانطوري که متأثر از فرهنگ و جامعه است در ساختار جامعه و فرهنگ نيز اثر مي گذارد و به مرور زمان موجبات تغييرات اجتماعي را فراهم مي آورد ، بطوريکه با برنامه ريزي صحيح و حساب شده و مناسب براي اوقات فراغت افراد جامعه مي توان به توسعه ملي رسيد.

اگر برنامه ریزی خوبی برای پر کردن اوقات فراغت جوانان صورت نگیرد با چالش های جدی اجتماعی روبرو خواهیم بود.لذا مي طلبد برنامه ريزان و مسئولين امر بخصوص سازمانها و دستگاههاي فرهنگي، آموزشي ، علمي و مهارتي بحث اوقات فراغت بويژه جوانان و نوجوانان را با توجه به اهميت موضوع با برنامه ريزي هاي مناسبي در امر اوقات فراغت بيکاري جوانان و نوجوانان بيش از پيش توجه نمايند .

گذران اوقات فراغت در عصر حاضر به دلیل توسعه فراوان در همه زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی بسیار متنوع شده است. سن، جنس، سطح معلومات، موقعیت اجتماعی و شغلی، وضعیت خانوادگی، امکانات در دسترس و تربیت خانوادگی، فرهنگ و نگرش افراد، از جمله عواملی هستند که به روش‌های مختلف بر فرصت‌های افراد در فعالیت‌های اوقات فراغت تاثیر می‌گذارند. 

نوع جهان‌بینی و دريافت انسان‌ها از زندگی و محیط اطراف خود و نیز نحوه تعامل آنها با دیگران نقش بسیار مهمی در نحوه گذران اوقات فراغت آنها دارد که به طور کلی این نگرش در اذهان افراد جامعه را سیاستگذاران و مسئولان بلندپایه کشورها  به وجود می‌آورند. وضعیت و نگرش پیشرفته و سالم در هر جامعه را می‌توان حاصل تفکر و تلاش درست و علمی دولتمردان آن جامعه دانست. 

جالب است که یونانیان عهد باستان معتقد بودند اوقات فراغت و تفریح شرط اولیه و لازمه زندگی سعادتمند است و جالب اینکه این نظریه که ما کار می‌کنیم تا اوقات فراغت داشته باشیم، برای نسل امروز به ویژه جوانان روشنفکر است.

روم باستان پیشرو در سازماندهی اوقات فراغت

جامعه روم را مي‌توان نخستین جامعه دانست که اوقات فراغت سازماندهی‌شده را بنا نهاد، برای مثال آنها پارک‌های بزرگ، سالن‌های عمومی و ورزشگاه‌های بزرگی تاسیس کردند. طبقه حاکم علاوه بر اینها، به طور مرتب جشن‌ها و مراسم موضوعی و شاد مختلفی برپا مي‌کردند تا از این راه بتوانند نظام اجتماعی موجود را به‌خوبی حفظ کنند. با شروع عصر جدید، یعنی پایان قرون وسطی و حداکثر با آغاز صنعتی شدن جوامع غربی، رابطه بین کار و اوقات فراغت به صورت اساسی دچار تغییر و تحول شد. در این دوره اوقات فراغت بیش از پیش به عنوان زمان تلف شده به حساب مي‌آمد و از آن انتقاد مي‌شد و برخلاف آن کار به عنوان یک ارزش مطرح مي‌شد.

 بسیاری از مردم فعالیت‌های گوناگونی در اوقات فراغت خود انجام مي‌دهند، خود را با کامپیوتر مشغول می‌كنند، کتاب می‌خوانند، ورزش می‌کنند و به نوازندگی با ساز می‌پردازند. 70 درصد نوجوانان و جوانان آلمانی به طور مرتب و مستمر ورزش می‌کنند، اما فقط 15درصد مردم بالاي 65 سال به طور مستمر و مرتب ورزش مي‌کنند. در حالی که نوجوانان و جوانان به طور همزمان گاهی به شش تا هشت رشته ورزشی می‌پردازند، اما افراد بالای 65 سال فقط به دو رشته ورزشی می‌پردازند. رفتن به اپرا، تئاتر و کنسرت‌های موسیقی نیز بسیار رایج است. برخي از آلماني‌ها نيز از اوقات فراغت خود برای ایفای نقش‌های داوطلبانه و عام‌المنفعه مانند فعالیت در خانه‌های سالمندان، صلیب سرخ، آتش‌نشانی و گروه‌های حقوق بشر و طرفداران محیط زیست و... استفاده می‌کنند، بدون دریافت وجه یا انتظار هیچ کمکی. عده‌ای به جمع‌آوری تمبر یا سکه می‌پردازند.

ژاپن کشوری توسعه‌یافته و صنعتی است که به ساعات طولانی کار مشغول است. میانگین خواب مردم این کشور در شبانه روز پنج ساعت است که این رقم، نشان‌دهنده زندگی پر تنش و کاملا صنعتی است. طی چند دهه اخیر، دولتمردان ژاپنی سیاست‌هایی را در مورد شکل دادن و هدفمند کردن اوقات فراغت مردم و اینکه چگونه از آن لذت ببرند در پیش گرفته‌اند. از اوایل دهه 1990 دولت ژاپن در جست و جوی راهی بوده است که کیفیت زندگی را افزایش دهد و این کشور را به یک ابرقدرت در شیوه زندگی تبدیل کند، اما همچنان تغییر زیادی دیده نمی‌شود. اولویت فعالیت در اوقات فراغت مردم ژاپن عبارتند از تماشای تلویزیون و خواندن روزنامه. پژوهش یا تحقیق برای افزایش اطلاعات شخصی، سرگرمی و تفریح، ورزش، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، رفت و آمد با دوستان.

هر خانواده فرانسوی در سال به طور متوسط 1500 دلار صرف فعالیت‌های فرهنگی، گذران اوقات فراغت، ورزش و بازی مي‌کند که این مبلغ 5/3 درصد درآمد سالانه هر نفر است. 35 درصد مردم فرانسه به طور مرتب دست کم در روز یک روزنامه می‌خوانند.علاقه مردم فرانسه به موسیقی و برنامه‌های نمایشی در تمام دنیا مشهور است.در حال حاضر 11 میلیون فرانسوی عضو باشگاه‌های ورزشی مختلف هستند و هر روز به تعدادشان افزوده می‌شود. به تازگی ورزش‌هایی که جنبه ماجراجویانه دارند مانند دوچرخه‌سواری کوهستان (کراس) صخره‌نوردی و کوهنوردی، قایقرانی (کایاک و کانو) و پیاده‌روی در جنگل نیز در میان فرانسویان طرفداران زیادی پیدا کرده است. از دیگر گونه‌های گذران اوقات فراغت مردم فرانسه شرکت در جشن‌های متعدد و شاد است که به مناسبات مختلف برگزار می‌کنند. همچنین بازدید از موزه‌ها و مکان‌های تاریخی زیادی که در فرانسه وجود دارد از زمره تفریحات مردم فرانسه است. مي‌توان گفت مردم این کشور یا آلمان و کشورهایی از این قبیل، اشتهای عجیبی برای یادگیری و دانستن آنچه در پیرامون مي‌گذرد دارند و این اشتهای ناتمام را به آیندگان خود با درایتی بی‌مثال تزریق مي‌کنند.

شناسایی نیازها و اولویتهای مورد نیاز جامعه و مخاطب قبل ازتدوین برنامه ها

محسن قربانی دبیر کارگروه فرهنگی و اجتماعی خانه نخبگان در گفت‌وگو با خبرنگار علم وفناوری استان قزوین گفت: در مجموعه تعالیم اسلامی درباره اهمیت وقت و فرصت و مذمت بطالت و لهو و لعب تاکیدات فراوانی شده است و نگاه اسلام به مقوله اوقات فراغت، نگاهی تربیتی و اخلاقی است و هرگز به عنوان گذران بی هدف وقت یا فرصت هایی برای بیهوده گذرانی به آن نگاه نمی کند.

وی بیان کرد: تفریح نه به معنای گذران اوقات بیهوده و نه مشغولیت صرف است، بلکه خستگی‌ها را کنار زدن و استعدادها را به کار گرفتن است. بنابراین ضروری است که در مورد اوقات فراغت و چگونگی گذراندن آن حساس بوده و با کار علمی و پژوهشی ابعاد این موضوع و نحوه بهره برداری مناسب از آن بررسی نموده تا بتوان خوب نتیجه گرفت.

این کارشناس فرهنگی تاکید کرد:سازمانها و نهادی متولی برای پر کردن اوقات فراغت می بایست قبل از تدوین برنامه و فعالیت،نیازها و خواسته ها و اولویتهای مورد نیاز جامعه و مخاطب خود را بشناسند و سپس بر اساس این مطالبات برنامه و فعالیت تدوین نمایند که لازمه اینکار انجام کار علمی و پژوهشی است.

قربانی در رابطه با تعریف اوقات فراغت افزود: اوقات فراغت نوعی فعالیت را شامل می شود که حتی ممکن است مهم ترین و دشوارترین فعالیت ها به شمار آید. در حقیقت آنچه موضوع فراغت را مهم و تأثیر آن را با اهمیت می سازد پرداختن داوطلبانه و خارج از الزام و جبر به کاری است که باعث آرامش و رضایت درونی فرد می شود.

دبیر کارگروه فرهنگی و اجتماعی اظهار داشت:همه افراد جامعه نه تنها نیازمند داشتن اوقات فراغت هستند، بلکه خواه ناخواه بخش زیادی از زندگی آنان را می توان زیر مجموعه اوقات فراغت دانست. همین مسأله اهمیت برنامه ریزی برای اوقات فراغت را نشان می دهد.

وی به اهمیت برنامه ریزی در حوزه اوقات فراغت اشاره و بیان داشت:اگر نهادها و مجموعه های فرهنگی و انقلابی  برای اوقات فراغت مردم برنامه ریزی نکنند و جهت دهی مناسبی برای آن نداشته باشند، دیگران این کار را خواهند کرد.

 قربانی تاکید کرد:نباید نسبت به این موضوع کوتاهی کرد .چرا که کوتاهی در این عرصه به منزله در اختیار قرار دادن زمینی بکر و آماده به دشمنان فرهنگی جامعه خواهد بود. آنان بر اساس ارزش های خود سعی خواهند کرد اوقات فراغت جوانان ما را به سمت و سوی مورد نظرشان سوق دهند.

یکی از راه های ایجاد اشتغال تلاش در جهت پر کردن اوقات فراغت مردم است

علی قاسمی عضو کارگروه فرهنگی و اجتماعی خانه نخبگان قزوین اظهار کرد: :امروزه مقوله اوقات فراغت برای همه و به خصوص برای کشورهای صنعتی و پیشرفته خیلی مهم بوده و برنامه ریزی های خوبی را برای استفاده بهینه از آن انجام می دهند.

وی گفت: بنابراين اگر اوقات فراغت برنامه ريزي صحيح نداشته باشد ، جامعه را به انحراف مي کشاند و باعث فساد و تباهي مي شود امروزه ، در سراسر جهان مسئله اوقات فراغت ابعاد تازه اي يافته و جايگاه خاصي دارد.

عضو کارگروه فرهنگی و اجتماعی خانه نخبگان بسیج افزود:یکی از راه های ایجاد اشتغال در دنیای مدرن، تلاش در جهت پر کردن اوقات فراغت اقشار مختلف مردم است.اگر دقت کنیم موضوعات متعدد و متنوعی برای پر کردن اوقات فراغت مطرح است.از کارهای ورزشی گرفته تا فرهنگی، از فعالیتهای علمی تا برگزاری مسابقات علمی،قرآنی و... همه به نوعی دخالت دارند.

قاسمی بیان کرد:اگر بتوان افراد را در این حوزه های تخصصی شناسایی و سازماندهی کرد،و از ظرفیت و پتانسیل افرادی که در جامعه به نوعی هنری و ابتکاری و توانمندی خاصی در زمینه های مختلف ورزشی،فرهنگی،علمی و آموزشی و ...استفاده کرد و از آنها برای کلاسها بکارگیری نمود،به نوعی زمینه اشتغال آنان نیز فراهم شده است.

عدم هماهنگی و تعامل نهادها و سازمانهای متولی یکی از معضلات در برنامه ریزی اوقات فراغت جوانان

علیرضا اکبری فرد به عنوان مسئول خانه نخبگان و مسئول کارگروه علمی و آموزشی در گفتوگو با خبرنگار علم و فناوری استان قزوین گفت:باید به وضعیت مالی و اقتصادی مردم در این مقطع حساس نیز توجه کرد و اگر مدیریت نشود نوعی نابسامانی و تعارض فشرده اجتماعی تولید می‌کند که افراد با وضعیت مالی مناسب از اوقات فراغت بهره‌مند و افراد با وضعیت مالی نامناسب، به امکانات موجود بسنده می‌کنند و خواسته‌های درونی‌شان خاموش می‌شود

این کارشناس مسائل فرهنگی و آموزشی بیان کرد:جامعه با مسائل و معضلات فراوان فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی مواجه است و برای رهایی از این معضلات و یا به حداقل رساندن این مسائل باید برنامه ریزی کرد و می توان با برنامه ریزی مناسب تا حدودی نسبت به رفع آنها اقدام کرد.

وی بیان کرد:یکی از معضلات موجود در موضوع برنامه ریزی برای اوقات فراغت،عدم هماهنگی و تعامل نهادها و سازمانهای متولی در این زمینه هستند.ما شاهد هستیم که هر نهاد و موسسه ای برای خودش برنامه ریزی می کند و خودش هم اقدام می کند و لازم که سازمانها با همفکری و همکاری برای این فرصت طلایی تدبیر کنند.

اکبری فرد اظهار داشت:برنامه های خوبی در پایگاه های علمی از طرف مسئولان ارائه و به کمیته مرکزی پیشنهاد شده است.برگزاری انواع مسابقات علمی،اجرای بازدیدهای علمی،برنامه ریزی برای مطالعه و مسابقه کتابخوانی،اجرای کارگاه های علمی و فنی و مهارت آموزی و برگزاری همایشها و نشستهای تخصصی در موضوعات مختلف علمی از جمله پیشنهادات رسیده به کمیته است.

گذراندن صحيح اوقات فراغت در جلوگيری از آسيبهاي اجتماعي موثر است

 ابراهیم حق وردیلو مسئول سازمان بسیج علمی قزوین گفت:نياز به گذران اوقات فراغت بگونه اي اجتناب ناپذير به منزله يک ارزش براي تمام افراد جامعه بويژه جوانان ، مطرح است.

حق وردیلو به بررسی تجربه های قبلی در خصوص برنامه ریزی برای اوقات فراغت اشاره و تصریح کرد: تجربه نشان داده است که برنامه هدايت شده براي گذراندن صحيح اوقات فراغت در جلوگيري  آسيبهاي اجتماعي ، بسيار موثر است در واقع نوع گذران اوقات فراغت با زندگي معنوي و فرهنگ هر جامعه پيوند بسيار نزديکي دارد.

وی افزود: با توجه به ايجاد کردن و گسترش دادن فضاهاي مناسب و مطلوب براي گذران اوقات فراغت و ارائه طرحهاي عمومي متنوع که به نحوي به کيفيت و کميت گذران اوقات فراغت کمک مي کند، ضروري و حياتي است.

وی در خصوص چالش و یا فرصت بودن اوقات فراغت نیز مطالبی عنوان و اضافه کرد:اگر بدون برنامه ریزی به مقوله اوقات فراغت ورود شود و ملاحظات اساسی در اجرای برنامه ها و فعالیتهای آن رعایت نشود و به نیازهای مخاطبین توجه نشود،به عنوان چالش برای ما مطرح است.

مسئول سازمان بسیج علمی و پژوهشی قزوین بیان داشت:در مقابل اگر برای پر کردن اوقات فراغت برنامه و هدف داشته باشیم و نقش همه نهادها و سازمانها تعریف و مشخص شود و اولویتها شناسایی شود با فرصت بزرگی به نام اوقات فراغت مواجه خواهیم شد.

وی افزود:شناسایی جوانان توانمند و ایجاد فرصت برای بروز استعدادهای آنان و سازمانهای آنها برای اعزام به اردوهای جهادی و ارائه خدمات علمی،فنی،مهندسی،هنری و فرهنگی،پزشکی و درمانی و... هم برای جوانان موثر خواهد بود و هم عاملی برای پیشرفت مناطق محروم در استان خواهد بود.

مهدی حسن پور کارشناس حوزه فرهنگی و اجتماعی  در گفت و گو با خبرنگار علم و فناوری استان قزوین بیان کرد: اوقات فراغت فرصتی برای تمرين مشارکت اجتماعي و مسئوليت پذيري و احساس تعهد اجتماعي در جوانان است و با ارائه آموزهاش های کاربردی و عملیاتی مشارکت اجتماعی و تلاش گروهی را می توان افزايش داد.

وی بیان کرد: اوقات فراغت مناسبترين فرصت ها براي توسعه مهارتهاي شناختي و شکوفايي استعدادهاست زيرا هنگامي که فرد بر اساس علاقه و انگيزه شخصي بدون داشتن اجبار و وظيفه رسمي بخواهد در زمينه هاي متنوع فعاليت داشته باشد، توانایی ها و قابلیتهای  فردی خود را خواهد شناخت.

این کارشناس مسائل اجتماعی اضافه کرد:در زمینه اوقات فراغت سازمان‌ها و ارگان‌هایی مختلفی همچون سازمان ملی جوانان، هلال احمر، جهاد دانشگاهی، امور مساجد و بسیج و... اقدامات و فعالیت‌هایی از جمله فرهنگی، هنری، دینی و قرآنی، علمی، مهارت‌آموزی، اردویی، گردشگری و ورزشی دارند.

وی افزود:با توجه به نیاز و خواسته جوانان از گروه های مختلف سنی، نکته اینجاست که فعالیت‌هایی که اینگونه سازمان‌ها ارائه مي‌کنند، به‌هیچ‌وجه کافی به نظر نمی‌رسد و تنها پاسخگوی قشری خاص و تعداد بسیار کمی از افراد جامعه است.

حسن پور گفت:باید حواسمان باشد که باید طوری برنامه ریزی کرد که هم برای خانم ها برنامه داشت و هم برای آقایان،هم برای دانش آموزان و هم دانشجویان برنامه ارائه کرد و در کنار همه اینها باید به تنوع برنامه ها  و اقدانات نیز توجه کرد و نباید از موضوعی غفلت کرد.