به گزارش سرویس خبری بسیج علمی از سیستان و بلوچستان، کم خونی یکی از مشکلات شایع در کشورهای در حال توسعه بشمار می رود که یکی از مهمترین علت آن کمبود دریافت آهن از طریق غذا می باشد. فقر آهن سبب عوارض زیاد و شدیدی در شیرخواران و کودکان می شود که گاهی این عوارض جبران ناپذیر می باشند؛ و به گفته دکتر نوری فوق تخصص اطفال کم خونی و عدم مصرف قطره آهن در کودک سبب کاهش ضریب هوشی در شیرخواران و عدم رشد مغزی می شود.
کم خونی با کاهش در تعداد سلول های قرمز خون مشخص می شود، گاهی اوقات تغییر اندازه یا شکل سلولهای قرمز خون به سطحی میرسد که باعث اختالل در ظرفیت فیزیولوژیکی طبیعی خون برای انتقال اکسیژن به سلول های سراسر بدن میشود. قابل اعتمادترین سنجه برای کم خونی کاهش غلظت هموگلوبین میباشد و میتواند تغذیه و بهداشت نامناسب را نشان دهد.
خطرات کم خونی در کودکان از دوران بارداری شروع می شود. کم خونی مادر در دوران بارداری با افزایش خطر وزن کم هنگام تولد و مرگ و میر مادر و کودک همراه است. کودکان متولد شده از مادران مبتلا به کم خونی به احتمال زیاد مبتلا به کم خونی فقر آهن در اوایل زندگی می شوند. این کم خونی ممکن است عوارض برگشت ناپذیری در رشد شناختی و رشد جسمانی کودکان داشته باشد.
آهن برای تولید گلبول های قرمز نوزادان در ماه های اول پس از تولد نیاز است. نوزادان معمولاً از آهن ذخیره شده در آخرین ماههای بارداری استفاده می کنند. زمانی که نوزاد به سن 6-4 ماهگی می رسد، ذخایر آهن می تواند کم یا تمام شود. موارد زیر این امر را تشدید می کنند: ذخایر ناکافی آهن به دلیل کم وزنی هنگام تولد و نارسی؛ افزایش نیاز به دلیل رشد سریع و اریتروپوئزیس، آهن ناکافی در رژیم غذایی به عنوان مثال در شروع زود هنگام مکمل غذایی مبتنی بر غلات، که باعث جذب آهن تقریبا پنج درصدی می شود و یا تغذیه طولانی مدت شیر و از دست دادن خون به علت عفونتهای انگلی روده.
در سالهای پیش دبستانی، کودکان بدلیل افزایش سلول های قرمز خون و رشد سریع، نیاز بیشتری به آهن دارند. وقتی کودکان به سه سالگی می رسند، سرعت رشد کاهش می یابد و نیازهای روزانه آهن ممکن است کم شود. بچه ها در این سنین دایماً در حال تحرک هستند، و اگر بهداشت ضعیف باشد، احتمال خطر عفونت های انگلی روده که باعث فقر آهن می شود، بیشتر است. کودکانی که از شیر مادرگرفته می شوند ممکن است غذاهایی که به آنها داده می شود نیازهای آهن را تامین نکند. در میان کودکان مدرسه ای، کمبود آهن با اختلال شناختی و رشد جسمی در ارتباط است.
اطمینان از رشد شناختی و فیزیکی از طریق تغذیه مطلوب در کودکان دبستانی می تواند مزایای فراتر از عملکرد مدرسه در بر داشته باشد. تاکنون هیچ افزایشی در بروز عفونت های تنفسی در نتیجه مصرف مکمل یاری آهن در کودکان گزارش نشده است.
اصول بهداشت دهان نیز حتما باید رعایت شود؛ به این ترتیب که پس از خوراندن قطره آهن، دندان‌های کودک با گاز مرطوب تمیز شود. همچنین می‌توان با استفاده از مسواک مخصوص شیرخواران، دندان‌ها را تمیز کرد. در صورت ایجاد تغییر رنگ در دندان‌ها نیز می‌توان از خمیردندان‌های این گروه سنی استفاده کرد ولی به دلیل عدم توانایی کودک در چرخاندن آب در دهان، باید خمیردندان توسط گاز مرطوب تمیز شود.
کودکانی که قطره آهن به آنها داده نمی‌شود، دچار کم‌خونی‌های زودرس می‌شوند که این عارضه باعث بروز بی‌اشتهایی، بداخلاقی و اختلال رشد و در سنین بالاتر عدم تمرکز میشود. حتی این کودکان در سنین مدرسه به علت عدم دریافت کافی قطره آهن، دچار اختلال تمرکز و توجه هستند و نسبت به همسالان خود عقب‌تر هستند. به هیچ‌وجه والدین نباید در دادن قطره آهن به کودک کوتاهی کنند و حتما سر وقت به طور مرتب باید روزانه قطره آهن مصرف شود.
اولین عارضه کمبود آهن، کم‌خونی و به دنبال آن، انتقال ناکافی اکسیژن به بافت‌های بدن و عوارض ناشی از آن مانند تنفس سریع برای جبران کمبود اکسیژن، رنگ‌پریدگی، خستگی مفرط، کاهش ضریب فراگیری و ضریب هوشی، سردرد، ضعف سیستم ایمنی، اختلال‌های رشدی و... خواهد بود.
کمبود آهن موجب اختلالی به نام کم‌خونی (آنمی) میشود که موجب خستگی، ضعف، رنگ‌پریدگی پوست، کوتاهی تنفس، کاهش توانایی تمرکز، سرگیجه و افزایش ضربان قلب میشود. اما چون قطره آهن حاوی یونی رنگی است که میتواند در بزاق حل شود و با رسوب و جذب سطحی روی دندان باعث ایجاد رنگ قهوه‌ای یا سیاه در دندان شود و باعث پوسیدگی دندان نمی شود.
یکی دیگر از عوارض قطره آهن اسهال یا یبوست میباشد. در موارد کمتر شایع، رنگ مدفوع سبز تیره یا سیاه میشود (به علت آهن جذب نشده) که این عارضه‌ای بی‌خطر است.
آهن بیش از حد در بدن با آسیب رساندن به عروقی که خون را به قلب می‌رسانند، ممکن است موجب بیماری قلبی شود. آهن بیش از حد در بدن با افزایش خطر عفونت، سرطان، دیابت، وخیم شدن آرتروز روماتیسمی، بیماری هانتینگتون (HD) و اریتماتوس لوپوس منتشر، همراه است.
همه شیرخواران از سن 3 ماهگی و 4 ماهگی دچار کم‌خونی فیزیولوژیک می‌شوند و به همین دلیل توصیه میشود از 6 ماهگی حتما به کودک قطره آهن که بهتر است از نوع ایرانی باشد، بدهید. اینکه تاکید میشود نوع ایرانی آن را تهیه کنید به این دلیل است که میزان آهنی که یک کودک ایرانی به آن نیاز دارد، در این قطره موجود است.
بعد از خوراندن قطره آهن، بلافاصله به کودک نباید شیر داد، چون جذب آهن را به تاخیر می‌اندازد.
مهمترین ماده‌غذایی که باعث کاهش جذب آهن میشود شیر است. بنابراین بهترین زمان خوراندن قطره آهن در فواصل بین شیردهی است تا با جذب آهن تداخل ایجاد نکند. برعکس، ویتامین C باعث افزایش جذب این ترکیب میشود. آب میوه‌هایی مانند سیب یا مرکبات یا سایر موادغذایی حاوی ویتامین C متناسب با سن کودک می‌توانند به افزایش جذب آهن کمک کنند.
همچنین جایگزین مناسب بجای قرص و قطره آهن کودک، می تواند مصرف تره، مصرف شیره انگور، توت، خرما، انجیر، مصرف کوکو سبزی تره، گندم و عدس، مصرف گوشت گوسفند کبابی روی ذغال (بریانی) و طبخ غذا در ظروف مسی و دیگچه سنگی باشد.
