دکتر موسی زاده استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر حقوق در
سیزدهمین نشست بسیجیان حقوقدان که به صورت ویدیو کنفرانس برگزار شد در رابطه با
اعتبار رای اکثریت در نظام جمهوری اسلامی ایران سخنان خود را در قالب بررسی مفهوم
اکثریت ، جایگاه رای اکثریت در قانون اساسی و در اسلام با تاکید بر نظر علما و
فقهای دوران مشروطه ایراد نمودند که گزارشی از بحث در ادامه ذکر می شود.
موسی زاده ضمن تبریک سالگرد ایام الله دهه فجر و پیروزی
انقلاب اسلامی گفت: یکی از مفاهیم و اصطلاحات بسیار مهم و چند بعدی در ادبیات
سیاسی و حقوقی واژه اکثریت است که بحث در رابطه با این واژه به اندازه عمر بشریت
قدمت دارد به همین سبب نباید این واژه را مفهومی ساده تصور نمود.
استاد دانشگاه تهران در ادامه ابراز داشت: این واژه دارای
دو حوزه و دو وجه است: یکی به معنای اکثریت در تصمیم گیری،تصمیم سازی و تصمیمات
مدیریتی است که شوری و نظرخواهی و مشورت در این حوزه از مفهوم اکثریت قرار می
گیرند. و دیگری اکثریت در تعیین سرنوشت سیاسی یا اکثریت در تعیین نوع و شکل حکومت است.
موسی زاده تصریح داشت: اکثریت در معنای تصمیم گیری و تصمیم
سازی قدمت بسیار زیادی دارد و مورد توافق بسیاری از اندیشمندان می‌باشد. اما در
معنای سرنوشت سیاسی محصول قرن18 و بحث های قرارداد اجتماعی است که به طور مشخص این
بحث را روسو مطرح کرده است که همه اینها بعد از رنسانس در اروپا اتفاق افتاد.
معاون دانشگاه عدالت گفت: به لحاظ تاریخی علی رغم اینکه در
ایران باستان پادشاهی مطلقه حاکم بوده است اما مجالس مشورتی نیز وجود داشته است به
عنوان مثال در زمان ساسانیان مجالس مشورتی مغان که متشکل از روحانیون زردتشتی بود
در این زمان تشکیل می شد هرچند که به نظراتشان اهمیتی داده نمی شد.
استاد دانشگاه تهران ضمن بررسی مشورت در زمان ظهور اسلام
گفت: در حکومت‌های صفویه و قاجاریه نیز نهادهای مشورتی وجود داشت اما نکته‌ای که
وجود دارد این است که مشورت به عنوان یک اصل مورد توجه بوده است حتی کشورهایی که
معتقد به موازین دینی نیز نیستند بر این موضوع تاکید دارند که مشورت یک اصل مورد
نیاز جوامع است.
موسی زاده ابراز داشت: در قوانین مندرج در اصول اساسی به
موضوع مشورت به عنوان یک اصل تصمیم گیری و مدیریتی توجه شده است در بند 8 اصل سوم
و اصل 7 قانون اساسی به موضوع مشورت تاکید شده است همچنین در شکل گیری نهادها بر پذیرش رای اکثریت توجه شده است. در اصول
مربوط به خبرگان رهبری رای اکثریت رهبر را انتخاب می‌کند. در مجلس شورای اسلامی
نیز رای اکثریت است که یک لایحه یا طرحی را به تصویب می‌رساند. در مجمع تشخیص و شورای
نگهبان نیز بر اساس میزان آراء تصمیمات اتخاذ می شود که همه نشان از اهمیت رای
اکثریت در نظام جمهوری اسلامی را دارد.
استاد موسی زاده ضمن بیان این نکته که طبق نظر مشهور فقها
اعلمیت در اجتهاد برای مقلد شرط است گفت : اعلمیت در تقلید بسیار مهم است اما ما
در قانون اساسی از این اصل اعلم بودن فرد عدول کرد ایم و بر اکثریت تاکید نموده
ایم. وی در ادامه ابراز داشت: در شورای نگهبان شش فقیه حضور دارد که در بین اینها
افرادی علم بیشتری دارند که در رای گیری ممکن است نسبت به موضوعی موافق هم نباشند اما
نظر اکثر تاثیر گذار است در حالی که ممکن است فرد اعلم موافق با تصویب قانونی
نباشد در مجلس نیز اینگوهنه است و بر اساس اکثریت رای گیری می شود.
موسی زاده با مطرح کردن این سوال که نظر اسلام در رابطه با
رای اکثریت چیست؟ گفت: با توجه به نظر فقها در این مورد بعضی معتقدند که اکثر یک
نص ثابت شرعی است و غیر قابل تغییر است و رای اکثریت در آن تاثیر ندارد. اما برخی
دیگر مانند آخوند خراسانی و آیت الله نایینی معتقدند که نصوص روشی هستند نه ارزشی
و قابل تغییر می باشند.
موسی زاده با بیان یک دوره تاریخی به عنوان مبدا مطرح شدن
اکثریت به طور جدی گفت: در زمان مشروطه شیخ فضل الله نوری معتقد است که اکثریت یک
نص ثابت و قابل بدل نیست و که بنابر این نظر با علمای دیگری همچون آخوند خراسانی
متفاوت است که برداشت اینها این است که اکثریت یک نص شرعی است و برآمده از غرب
نیست؛ حتی علامه نایینی معتقد است آزادی و برابری و اکثریت همه از اسلام است که
وارد غرب شده است و دوباره اینها به خود ما بازگشته است و مفهوم وارداتی نیست.
موسی زاده تاکید کرد: هرکدام از گروه های نام برده برای خود
استدلال دارند که هر کدام ادله ای را نیز ارایه می دهند.وی ادامه داد: عقل،قران و
روایات از مهم ترین ادله این دوگروه است.
گروه اول معتقد است: سیره عقلا تخصص و اعلمیت را بر شهرت
ترجیح می دهند و از سوی دیگر بالغ بر 20 بار حداقل خطابه تنبیهی با وازه اکثرهم
لایومنون، اکثرهم لا یشکرون و اکثرهم لا یعقلون و ... در قرآن آمده است که این
نشان می دهد اکثریت نباید مورد توجه باشد.
گروه دوم یا همان موافقان با رای اکثریت معتقدند: این
مفاهیم(آزادی، برابری،اکثریت؛ کم کردن قدرت پادشاه) با توجه به وجود خمودی در جهان
اسلام به غرب رفتند و دوباره به کشور بازگشتند.
موسی زاده در ادامه گفت: منظور از اکثریت و موافقت با آن
منظور این نیست که هر چه تعداد بیشتر باشد موضوع قابل توجه است بلکه اکثریت چارچوب
دار است و دارای ملاک است و نباید تصور کرد که شرایطی برای آن متصور نیست.
