لرستان گنجینهای از فلور گیاهان دارویی
به گزارش سرویس بسیج جامعه پزشکی خبرگزاری بسیج، از گذشتههای دور، گياهان دارويی ارزش و اهميت خاصی در تأمين بهداشت و سلامت جوامع به لحاظ درمان و پيشگيری از بيماریها داشتهاند.
سابقه درمان بيماریها با گياهان دارويی به قدمت تاريخ زيست انسان بر روی كُره زمين است؛ انسان به حكم تجربه، علم و انديشه و بنا به مقتضيات خود، در طول عمر حيات در كُره زمين به كمک گياهان دارويی خود را مداوا كرده و میكند.
اين بخش از منابع طبيعی، قدمتی همپای بشر داشته و يكی از مهمترين منابع تأمين غذايی و دارويی بشر درطول نسلها بودهاند؛ تاریخچه پزشكی و درمان در ایران به دوران آریایی و حدود 7 هزار سال قبل از میلاد مسیح برمیگردد.
نخستین نوشتهها و نسخههای به دست آمده از گیاهان دارویی در تمدنهای مهم دنیا نظیر ایران باستان، مصر، خاورمیانه، یونان باستان، هند و چین به 3 هزار سال قبل از میلاد برمیگردد.
تاریخچه گیاهان دارویی در ایران
ایران یکی از 7 کشور آسیایی است که بیشترین گیاهان دارویی را دارد و در سه دهه گذشته شاهد روند رو به رُشد مردم در زمینه استفاده از این داروهای گیاهی و احیای طب سنتی هستیم.
براساس آمار موجود در کشورمان بیش از 130 نوع داروی گیاهی وجود دارد که منشا اصلی آنها گیاهان هستند.
درباره ميزان مصرف فرآوردههای گياهی در ایران آمار دقيقی در دست نيست اما بر طبق آمار WHO، حدود 75 درصد كل جمعيت جهان كه بيشتر آن متعلق به کشورهای درحال توسعه است از داروهای گياهی استفاده میكنند.
زهرا مراد علیوند، در چهاردهمین سمینار علمی دانشکده داروسازی بقیه الله(عج) با موضوع "فلور گیاهان دارویی ایران با تاکید بر استان لرستان" گفت: سالیانه عرضه و تقاضا برای گیاهان دارویی بیش از پیش افزایش مییابد و در این بین جایگاه و سهم آنها در عرصه تجارت بینالمللی نیز با رُشد قابل ملاحظهای همراه میشود؛ از طرف دیگر سازمان بهداشت جهانی (WHO) به عنوان مرکز سیاست گذاری و نظارت جهانی در امر بهداشت، برای اولین بار در سال 1978 با صدور بیانیه آلماآتا خاطرنشان کرد که هنوز بخش عمدهای از جامعه بشری به داروهای گیاهی اعتقاد دارند و جهت تامین سلامت و تندرستی خود از آنها استفاده میکنند.
وی ادامه داد: به این ترتیب کاربرد داروهای گیاهی و بطور کلی طب سنتی در برنامه بهداشت همگانی تا سال 2000 منظور شد؛ WHO با ارائه راهکارها و خطوط راهنمای کلی استفاده از طب سنتی و همچنین درج داروهای گیاهی را در سیاستهای دارویی ملی (National Drug Policies) توصیه کرد.
علیوند، افزود: WHO یکی از اقدامات و راهکارهای ثمربخش کشورهای عضو را
جهت سازماندهی و بهرهبرداری از توانمندیهای خود در عرصه گیاهان دارویی و
صنایع وابسته، تدوین فارماکوپه گیاهی ملی منطبق با اصول و موازین ارائه شده
در کنگرهها و کارگاههای آموزشی میداند که تاکنون از سوی (WHO) برگزار
شده است.
این دکترای داروهای گیاهی، در ادامه به مقايسه اثرات درماني گياهان دارويي
در باورهاي مردمي با اثرات درماني منسوب به آنها و ذكر شده در نوشته ها
پرداخت:
نام فارسي اثرات درماني در باور مردمي
اثرات درماني ذكر شده در
نوشتهها
بومادان ناراحتيهاي گوارشي،دردهاي رماتيسمي و عصبي،
سردردهايميگرني مقوي، نيرودهنده، ضدتشنج، رفعبواسير، التيامزخم،
بندآورندهخون
ختميبرگپنجهاي عفونتهای داخلی، سرماخوردگی
رفع سرفه، درمان بیماریهای سینه و درد گلو، رفع
ورم ملتحمه
چپقك زاگرسي کاهش چربی خون
تسکین التهاب و سرفههای خشک و تنگی
نفس اطفال
کاسنی درمان مرض قند
درمان چربی و ناراحتیهای
کبدی
پيچك صحرائي درمان یبوست
مسهل، ملین،
صفرابر
خاكشيربختياري سرماخوردگی
مدر،
خلطآور، نیرودهنده، ضداسکوربوت
شیرین بیان درمان سرماخوردگی و درمان بیماران قندی
درمان سرفه، برونشیت،
زخماثنیعشر
گل راعی لرستانی آرامبخش
نیرودهنده، آرامکننده،
رفع افسردگی
گل راعی دیهیمی آرامبخش
نیرودهنده، آرامکننده،
رفع افسردگی
گل جالیز منشعب درمان یبوست،رفع زگیل
مقوی، ملین، اشتهاآور، بادشکن،
درمان زگیل
تلخ بیان کاهش قند در بیماران قندی
وی درباره گونههای انحصاری، گفت: از بين 104 گونه گياهي مورد مطالعه در استان لرستان، تعداد 20 گونه يعني 23/19 درصد كل گونهها ، انحصاري ايران هستند؛ 144 گونه گياه دارويي، از 50 تيره در استان كردستان گزارش شده است كه 26 گونه آن با گياهان معرفي شده در استان لرستان مشترك هستند.
گونه اندام مورد استفاده در شهرستان دورود اندام مورد استفاده در استان کردستان
آلاله شهد گل تمام قسمتهای گیاه تازه
آنغوزه ساقه برگ
آوندول ساقه، ریشه دانه یا بذر گیاه
اُزمک برگ، گل، دانه دانه یا بذر گیاه
برگ بویی میوه، برگ سرشاخههای گلدار
بنه میوه پوست درخت
تلخ بیان ریشه اندامهای هوایی
ریواس ساقه گل، بذر، ریشه
شیرین بیان ریشه برگ، ریشه
کاسنی ریشه برگ، ریشه
کنگر دانه، ساقههای جوان دانه
گزنه برگ ریشه، برگ، ساقه
مریم گلی سوری گل، میوه اندامهای هوایی
موسیر پیاز، برگ پیاز
این دکترای داروهای گیاهی، در چهاردهمین سمینار علمی دانشکده داروسازی بقیه الله (عج) پیشنهاداتی مبنی بر انجام تحقيقات بيشتر به منظور معرفي تمام گياهان دارویی منطقه ارائه داد و گفت: بررسي اثرات درماني منسوب به گياهان در طب عوام، به منظور تاييد اين اثرات درماني براي گياهان مورد نظر، بررسي نياز اكولوژي و توان سنجي زيستي منطقه، به منظور ايجاد باغات و مزارع كاشت گياهان خوراكي خودرو و اهلي كردن آنها، ايجاد شيوهاي نو در مديريت منطقه با هدف تاكيد بر حفظ ذخاير ژنتيكي، ايجاد مناطق حفاظت شده و نظارت بيشتر بر منطقه و آموزش افراد بومي توسط متوليان منابع طبيعي و مسئولان دستگاه هاي ذيربط، از جمله محورهایی است که هنوز جا برای کار بیشتر دارد.
حفظ زیست بوم کشور با کشت صنعتی گیاهان دارویی
در پایان این سمینار، دکتر عبدالمجید چراغعلی، رئیس دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) به ضرورت کشت صنعتی داروهای گیاهی اشاره کرد و گفت: اگر قرار باشد هر گیاهی توسط همه مردم منطقه و یا کشوری مصرف شود، ظرف یکسال فلور گیاه در آن منطقه نابود میشود؛ درحال حاضر ترغیب به استفاده از گیاهان دارویی به این مفهوم ممکن است باعث نابودی زیست بوم کشور شده و گوناگونی گیاهان را از بین ببرد.
وی با تاکید براینکه باید تولید گیاهان دارویی به کشت صنعتی وصل شود، گفت: ظرفیت طبیعت تا این حد نیست که بتوان همه گیاهان مورد نیاز برای همه افراد را تولید کرد اما در کشت صنعتی این امتیاز وجود دارد که محصول هموژن به دست بیاید زیرا یک نوع گیاه میتواند در شرایط طبیعی مختلف، ویژگیهای متفاوتی داشته باشد اما در کشت، شرایط کنترل میشود.
رئیس دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج)، خاطرنشان کرد: اگر گیاهی تنها توسط مردم بومی استفاده شود، طبیعت جوابگو است و گیاهان خود را ترمیم میکنند بنابراین اگر ترغیب میکنیم که مردم رو به داروهای گیاهی بیاورند، باید کشت صنعتی در مقیاس وسیع، را گسترش داد تا زیست بوم کشور نابود نشود.
گیاهان دارویی مصداق اقتصاد مقاومتی
گفتنی است؛ علی ابراهیمی، مشاور و نماینده ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز پیشتر در مصاحبهای با رسانهها درخصوص وضعیت تولید گیاهان دارویی توسط شرکتهای دانش بنیان، اظهار داشت: در حال حاضر بیش از ۹۵ شرکت دانش بنیان در حوزه گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و فرآوردههای طبیعی طب سنتی فعالیت میکنند.
وی با اشاره به اینکه بخشی از شرکتهای دانش بنیان فعال در زمینه تولید داروهای گیاهی در گروه شرکت های صنعتی و تولیدی قرار دارند، گفت: این شرکتها با بهره گیری از تمام توان و ظرفیت خود درصدد عرضه محصولات با کیفیت و مورد نیاز جامعه هستند.
وی خاطرنشان کرد: گیاهان دارویی و داروهای گیاهی میتوانند نقش بسیار موثر و تعیین کنندهای در اقتصاد کشور داشته باشد و مصداق واقعی اقتصاد مقاومتی باشند؛ چرا که سرعت بخشیدن به جریان تبدیل علم به ثروت با تجاری سازی فناوریهای داخل کشور میتواند صنایع متعددی را راه اندازی کرده و به طور مستقیم و غیر مستقیم در بهبود وضعیت اقتصادی کشور ایفای نقش کند.
ضرورت معرفی درست از قابلیتهای طب سنتی و گیاهان دارویی
محمود خدادوست، مشاور وزیر و مدیر کل دفتر طب سنتی ایرانی- اسلامی با اشاره به استقبال روزافزون مردم به استفاده از ظرفيتهاي طب سنتی و گیاهان دارویی گفت: قدمت چند هزار ساله طب سنتی در کشور و ریشهدار بودن آن در باور مردم، میطلبد حاکمیت نظام بستر توسعه و نهادینه کردن طب سنتی را فراهم کند و معرفی درست، ضابطهمند و منطقی طب سنتی و ظرفیتهای آن، در اولویت برنامههاي کشور قرار گیرد.
وی باتوجه به بند 12 سياستهاي كلي سلامت مقام معظم رهبري، افزود: سند ملی گیاهان دارویی، قانون برنامه پنجم توسعه و قوانين تشكيل وزارت بهداشت نيز بسترسازي توسعه و استفاده از فراوردههاي طبيعي و سنتي و گياهان دارويي و داروهاي گياهي تكليف شده است و بنابراين باید معرفی درستی از قابلیتهای طب سنتی و گیاهان دارویی انجام شود.
در پایان باید اشاره کرد: سازمان جهانی بهداشت نیز میگوید؛ وقتی شما میدانید روش سنتی میتواند موثر باشد و به نظام سلامت كمك كند از این ظرفیت برای نظام سلامت استفاده كنید.
وظیفه نظام سلامت هم آن است كه اوضاع را سامان دهد و به خرافات اهمیتی ندهد و آنچه كه درست، منطقی، معقول و ضابطهمند است را در اختیار مردم قرار دهد كه این اتفاق خوشبختانه از حدود 10 سال پیش یعنی از سال 1386 در كشور ما هم اتفاق افتاده و امید میرود با عنایت بیشتر به طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی، سلامت مردم کشورمان بیش از پیش تامین شود.