از تواضع علمی و عملی تا بیان شجاعانه آراء و اندیشه های جدید
به گزارش خبرگزاری بسیج از قم، آخرین روزهای ماه ذیحجه الحرام، سالروز ارتحال یکی از عُلما و دانشمندان ربانی قم، آیت‌الله محمدهادی معرفت است شخصیتی که امسال، یازدهمین سال درگذشت اوست.
معظم له را باید محصول سه حوزه علمیه کربلا، نجف و قم دانست، چرا که دو دهه در کربلا، دو دهه در نجف و سه دهه در قم زندگی علمی داشت و شاگرد بزرگانی مانند حضرت امام خمینی، آیت الله خوئی و آیت الله میرزا‌هاشم آملی بود.
این نوشتار می‌کوشد تا با واکاوی زندگی آن عالم عالیمقام و عارف اخلاقی، برخی از وجوه شخصیتی آن پارسای فرهیخته را به تماشا بنشیند:
1. وجوه علمی
الف. تواضع علمی
تواضع، از ویژگی‌های اولیای خداست؛ صفتی که در وجود آیت الله معرفت متبلور بود و به همین دلیل، بارها پیش آمد که معظم له در برابر انتقادات و گاه تشویق‌هایی که نسبت به برخی آراء و اندیشه‌های وی پیش می‌آمد، موضعگیری یکسان داشت و نه با انتقادات، ناراحت می‌شد و نه با تشویق‌ها، تکبّر می‌ورزید.
وی همچنین در آراء و اندیشه‌های خود، تجدیدنظر می‌کرد و آراء جدید را بیان می‌فرمود.
به بیان دیگر، با اینکه نام وی در بسیاری از هیئت‌های علمی و نشریات تخصصی به چشم می‌خورد، اما این مسئله هیچگاه سبب نشد تا آیت الله معرفت دچار کبر و غرور شود؛ بلکه این تواضع مثال زدنی را تا پایان عمر مبارک حفظ کرد.
این عالم فرهیخته تا پایان عمر، از تاسیس دفتر برای خود دوری کرد و متواضعانه، تماس‌های منزل را، خودش پاسخ می‌داد.
ب. شجاعت در بیان آراء و اندیشه‌ها
این نیز، ویژگی دیگر آیت الله محمدهادی معرفت است، تا آنجا که پس از سال‌ها تحصیل و تحقیق و تدریس، این شجاعت را یافته بود که آراء و اندیشه‌های نو و جدید خود را با وجود هرگونه اعتراض احتمالی بیان کند و از نقل قول‌ها و جبهه گیری‌ها نهراسد.
اکنون شایسته است تا در این مجال، یکی از همین آراء و اندیشه‌های آن عالم عامل یعنی "نسخ تمهیدی" را از نظر بگذرانیم.
از نظر معظم‌له، یکی از انواع نسخ، نسخ تمهیدی است که حُکم شراب در قرآن، از نمونه‌های آن است.
قرآن در بحث شراب، اول و با بیان "اِثمُهُما اَکبَرُ مِن نَفعِهِما، (گناه شراب و قمار از نفع آن دو بیشتر است)، به این نکته اشاره میفرماید که گناه نوشیدن شراب بیشتر از نفعش است؛ سپس در مرحله دوم میفرماید که در نماز یا در مسجد شراب نخورید و آنگاه در مرحله سوم بر این نکته تاکید می‌کند که شراب، پلید و "رِجسٌ مِن عَملِ الشّیطان" است.
در مرحله بعد، شرع مقدس با آن برخورد می‌کند و شرابخوار را محکوم و برایش حد جاری می‌کند.
اینگونه است که این مراحل از نظر آیت الله معرفت، در حقیقت یک نسخ است؛ یعنی شارع مقدس به تدریج شراب خواری را از بین می‌برد؛ چراکه در جامعه آن روز، از بین بردن شراب و شرابخواری در یک زمان کوتاه، غیرممکن بود. آنگونه که نقل شده است، وقتی حکم ممنوعیت شراب نازل شد، آنقدر در مدینه کوزه‌های شراب شکسته شد که در کوچه‌های آن شهر، جویی از شراب راه افتاد؛ به همین دلیل است که در چنین جامعه ای، نمی شد حکم شراب را به یکباره اجرا کرد.
البته در دیدگاه آیت الله معرفت، این نسخ تمهیدی، در شرایط امروز هم قابل پیاده شدن است و اگر کسی، امروز بخواهد در جامعه ای مانند جوامع اروپا و آمریکا، با شراب برخورد کند؛ باید با القاء خصوصیت، همین چهار مرحله را در آنجا هم اجرا کند.
ج . تمرکز بر تحقیقات اساسی و دوری از پراکنده کاری
وی همانند برخی از عُلَمای شیعه، تلاش می‌کرد تا در فقه و قرآن متمرکز باشد.
آیت الله معرفت وقتی در یکی از پژوهش‌های خود، به فقدان آثار کافی در نزد شیعه و آن هم رشته علوم قرآنی پی بُرد با خود عهد بست تا تمرکز خود را در تحقیق و پژوهش بر علوم قرآنی بگذارد نذری که سبب شد تا آثار برجسته و ماندگاری در رشته علوم قرآنی تولید و به عنوان تلاش‌های جدی علمای اسلام و تشیع در این حوزه شناخته شود.
2 . خستگی ناپذیری و مسؤولیت شناسی
آیت الله معرفت یک دانشمند خستگی ناپذیر بود که تا آخر عمر، مطالعات جدّی خود را ترک نکرد و بر راه خود، پای فشرد. نقل است که وی حتی در 70 سالگی و سال‌های پایان عمر هم تا روزی 12 ساعت، مطالعه و کار علمی می‌کرد.
در عین حال، تلاش همیشگی معظم له این بود که وظیفه خود را بشناسد و در همان راه، گام بردارد. بر این اساس، وقتی در دوره ای از زندگی، پاسخگویی به شبهات را به عنوان امری لازم و واجب دید، فارغ از شأن علمی و مسائلی از این دست، در این راه گام نهاد و برخی از دیگر علما و فُضلای مهم و برجسته را هم به حضور و فعالیت در این راه تشویق کرد.
به بیان دیگر آیت الله معرفت به مسائل فرهنگی روز کاملا توجه داشت و جواب آنها را از قرآن می‌داد. معظم له در همین راستا، کتاب "شُبهات و رُدود" را در پاسخ به شبهه‌های جدید نوشت و این شبهات را با دیدگاهها و آموزه‌های قرآنی پاسخ داد؛ شاید به همین دلیل بود که این کتاب، بسیار مورد توجه واقع شد و در اندک زمانی، به عنوان کتاب سال حوزه هم برگزیده و سپس به فاصله کوتاهی، ترجمه هم شد.
اینچنین است که خستگی ناپذیری و مسؤولیت شناسی، به عنوان دو صفت همیشگی در سیره آن عالم ربانی دیده میشود.
3 . اهمیت ویژه به امر تدریس و تربیت طلاب
یکی دیگر از وجوه حیات آیت الله محمدهادی معرفت این بود که تلاش کرد همیشه یک محصل باقی بماند و البته تدریس را هم فراموش نکند و در کنار آن هم، قلم به دست گیرد و یک محقق واقعی باشد و در راستای پژوهش‌های مهم و کاربردی و مورد نیاز حرکت کند.
و اما وی تلاش می‌کرد تا به وُسع خود، کمک‌هایی به طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه داشته باشد و به شکل تمام وقت در خدمت آنان باشد.
4 . حمایت همیشگی از نظام مقدس جمهوری اسلامی
آیت الله معرفت را باید از شخصیت‌هایی دانست که در طول زندگی خود و هرکجا به حضور او نیاز بود، دریغ نمی کرد و همیشه در خدمت به کشور و البته حضور فعالانه در حوزه و دانشگاه، به‌ویژه در تبیین اصل مترقی ولایت فقیه، پیشقدم بود.
وی در عین حال که عالم، فقیه، قرآن پژوه و مُفسر بود، فردی انقلابی نیز بود. وقتی که حضرت امام به نجف رفتند، وی درس ایشان را انتخاب کرد و کتابی درباره "ولایت فقیه" نوشت.
او بعد از هجرت به ایران و با آغاز جنگ تحمیلی، فرزندش را هم تقدیم انقلاب کرد تا حضور خود را به عنوان یک عالم انقلابی اثبات کند.
و اکنون، یازدهمین سال عروج اوست، شخصیتی که خدمات مثال زدنی اش، فراموش نشدنی است و نام او و فرزند شهیدش، در زمره بزرگان و ایثارگران علمی و جهادی قم و حوزه علمیه این شهر، برای همیشه محفوظ خواهد بود.
سعید اسراءمنش
