شهدای ارامنه، غیورمردانی که در کنار رزمندگان به شهادت رسیدند

** مشارکت جوانان ارمنی در دفاع مقدس 

مشارکت ارمنیان در جنگ تحمیلی و دوران هشت ساله دفاع مقدس منحصر به جانبازی رزمندگان و ازخودگذشتگی جوانان ارمنی نبوده است. تقریباً تمامی اقشار جامعه ارمنی با استقبال از فراخوان شوراهای خلیفه گری در مراکز تهران، تبریز و اصفهان و پاسخ به ندای وجدان به پشتیبانی از عملیات خطوط مقدم جبهه ها برخاستند.

از نوباوگان و جوانان در سنگرهای مدارس تا بسیاری از خانواده ها و انجمن های مختلف و صاحبان صنایع، همه در جمع آوری کمک های نقدی و جنسی برای جبهه های جنگ مشارکت می کردند.

جنگ هشت سالۀ عراق و ایران، که با تجاوز همسایۀ غربی به قلمرو ایران آغاز شد، در کنار خسارات فراوان مالی و آسیب های اجتماعی، ده ها هزار تن از مردم ما را به خاک و خون کشید.

بمباران شهرها و روستاهای کشور، که دامنۀ آن تا پایتخت نیز کشیده شد، شمار بسیاری از مردم بی دفاع را آماج گلوله های مرگبار قرار داد و قربانیان بسیار گرفت. در میان قربانیان جنگ تحمیلی سهم جوانان بیش از دیگران بود، جوانانی که برای صیانت از تمامیت ارضی و دفاع از مرزهای میهن، عاشقانه، به جبهه های جنگ می شتافتند و حماسه ها می آفریدند. 
بسیاری از این عاشقان جان در راه این آرمان مقدس گذاشتند و به افتخار شهادت نایل آمدند. در میان شهیدان جنگ تحمیلی جوانانی از اقلیت های قومی ـ مذهبی کشور نیز شانه به شانۀ برادران مسلمان خود در خطوط مقدم جبهه های نبرد جنگیدند و به خیل عظیم شهیدان پیوستند یا سال ها در اسارت دشمن به سربردند.

** جذب کمک های مردمی از سوی شورای ارامنه برای جبهه 

شورای خلیفه گری تهران و در رأس آن شادروان اسقف اعظم آرداک مانوکیان، خلیفۀ وقت جامعۀ ارمنی تهران و شمال ایران، با تلاش پیگیر برای جذب کمک های مردمی و سازماندهی امور برای پیشگیری از اتلاف منابع تلاش شبانه روزی می کردند.
در مرکز اصفهان نیز، اسقف اعظم کُریون پاپیان، خلیفۀ وقت و رئیس خلیفه گری ارمنیان حوزۀ اصفهان و جنوب ایران و در مرکز تبریز، کشیش ارشد، شادروان باگرات مِلکونیان، نایب خلیفۀ وقت ارمنیان کل آذربایجان، اقدامات مؤثری در جمع آوری کمک های مردمی صورت دادند.

با ادامۀ جنگ تحمیلی، شورای خلیفه گری تهران، با تشکیل ستادی ویژه، سازماندهی و اعزام گروه های صنعتگر ارمنی به مناطق جنگی را آغاز کرد.

9 گروه از حوزۀ خلیفه گری تهران، چند گروه از اراک و چندین گروه دیگر از حوزه های خلیفه گری اصفهان و تبریز به مناطق جنگی اعزام شدند. این گروه ها با استقرار در پشت جبهه به مرمت ماشین های جنگی و راه سازی، ساخت و راه اندازی سردخانه ها، بیمارستان های صحرایی و کارهایی از این دست می پرداختند که هر گروه حدود یک تا دو ماه در منطقه فعالیت می کرد. اعزام گروه های صنعتگر ارمنی از 1362 تا 1367شمسی ادامه یافت.

** واژه شهادت در نزد ارامنه مقدس است 

در ادیان و مکاتب مختلف، شهیدان از مرتبت و منزلت والایی برخوردارند. در دیانت مسیح، کسی را که در راه صیانت باورهای مسیحیت جان می بازد شهید می نامند. واژۀ لاتینی شهید مارتیر است که به صورت مارتیروس از زبان یونانی وارد زبان ارمنی شده و از گذشته های دور در نام گذاری فرزندان پسر به کار رفته است. امروزه نیز نام مارتیروس و نام خانوادگی مارتیروسیان در میان ارمنیان فراوان است.

معادل دیگر واژۀ شهید در زبان ارمنی ناهاتاک است که از دو جز «ناه» و« ناخ» به معنی پیش و نخست و «تاک» به معنی دو و تک ترکیب شده و با رابط الف به هم پیوسته است. بنابراین، ناهاتاک در لغت به معنی پیشتاز و پیش آهنگ است. در فرهنگ های ارمنی معانی دیگر این واژه عبارت اند از سرباز خط مقدم، قهرمان، دلیر و بی باک و در مفاهیم دینی به معنی شهید و شاهد آمده و آن کسی است که برای دفاع از دین و ایمان قربانی می شود، کسی که برای آرمانی، جان خود را ایثار می کند.

به یقین جوانان ایران نیز در طول جنگ با همین روحیه پای به عرصۀ نبرد می گذاشتند و تا پای جان برای دفاع از خاک کشور و سرکوب دشمن متجاوز ایستادگی می کردند و مرگ آگاهانه را که همان جاودانگی است به جان پذیرا می شدند.

** قطعه ویژه شهدای ارمنی 

در قبرستان ارمنیان تهران، قطعۀ ویژه ای به شهیدان جنگ تحمیلی اختصاص یافته است. در نیمۀ آبان 1388 با همکاری خلیفه گری ارمنیان تهران و بنیاد شهیدان و امور ایثارگران بنای یادبودی نیز در این محل برپا شد.

** چاپ کتاب در زمینه دوران دفاع مقدس 

در زمینۀ جنگ تحمیلی و مشارکت ارمنیان در دوران دفاع مقدس کتاب هایی تالیف و منتشر شده که گل مریم و جنگ تحمیلی هشت ساله و ارامنۀ ایران دونمونه از آن است.

کتاب گل مریم که به بررسی نقش ارامنۀ ایران در هشت سال دفاع مقدس می پردازد، تألیف دکتر آرمان بوداغیانس از انتشارات نسیم حیات با همکاری صریر(وابسته به مؤسسۀ حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس) در قم در سال 1385 تالیف و منتشر شده است.

در بخش اول این مجموعه، به روابط نظامی دو سه هزار سالۀ ارمنیان با دیگر اقوام ایرانی در محدودۀ اقوام هم خانوادۀ آریایی می پردازد. در بخش های دیگر ابتدا به صورت فشرده و اجمالی به شرکت ارمنیان در جنگ تحمیلی پرداخته شده و سپس به روش دایرۀ المعارف به شهدا، سربازان مفقودالاثر، آزادگان و جانبازان اشاره شده است.

بخشی دیگری با عنوان « ارامنه در جنگ تحمیلی» ، حضور ارمنیان در انقلاب اسلامی از دیدگاه جهان بینی دینی و ماهوی حادثه ای بزرگ شمرده شده است .

در بخش های دیگر کتاب فهرست شهیدان نظامی و غیر نظامی ارمنی، همراه با عکس و تاریخ تولد و شهادت، فهرست سربازان مفقودالاثر، آزادگان و جانبازان ارمنی، همچنین خاطرات افراد خانواده، نزدیکان و هم رزمان بسیاری از شهیدان و خاطرات دوران اسارت آزادگان آورده شده است.

کتاب گل مریم مجموعه ای است ارزشمند که با استناد بر منابع معتبر تألیف شده و به خوبی نمایانگر حضور و نقش ارمنیان در انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی است. این کتاب یادنامۀ جامع شهیدان، جانبازان و سربازان مفقودالاثر ارمنی و گواه راستین فداکاری ها و جان فشانی های جوانان ارمنی در کنار برادران مسلمان خود در جبهه های نبرد است. 

کتاب جنگ تحمیلی هشت ساله و ارامنۀ ایران، تألیف اسکندر اسکندریان با بازنویسی و تدوین نورهایر شاه نظریان، ترجمۀ گارون سرکیسیان (از ارمنی به فارسی)، نشر بنیاد انتشاراتی خلیفه گری ارامنۀ تهران تهران در سال 1386 منتشر شده است.
این کتاب به ابتکار و همت زنده یاد اسکندر اسکندریان ( 1929 1998م)، نمایندۀ شورای خلیفه گری ارمنیان تهران در ستاد کمک رسانی شورای خلیفه گری ارامنه، به رشتۀ تحریر در آمده است.

اسکندر اسکندریان فعال و خدمتگزار ملی و اجتماعی، عضو مجمع نمایندگان جامعۀ ارمنی و عضو شورای خلیفه گری تهران در سال های جنگ هشت سالۀ ایران و عراق بود. او وظیفۀ خطیر سرپرستی گروه های صنعتگر اعزامی به مناطق جنگی را بر عهده داشت و بارها همراه با این گروه ها در منطقه حضور یافته بود.

اسکندریان براساس یادداشت های روزانۀ خود و با جمع آوری مطالب، گزارش ها، عکس ها و فیلم های گوناگون به نگارش مشارکت ارمنیان در جنگ تحمیلی پرداخته است.

فصلی از این کتاب به زندگی نامۀ شهیدان، مجروحان، آزادگان و جانبازان ارمنی در جنگ تحمیلی اختصاص یافته و اسامی سربازان مجروح و مفقودالاثر و مجروحان غیر نظامی در دورۀ انقلاب و جنگ تحمیلی نیز آورده شده است.

کتاب جنگ تحمیلی هشت ساله و ارامنۀ ایران دربرگیرندۀ وقایع دوره ای بحرانی از تاریخ کشور و انقلاب اسلامی ایران و بخشی از تاریخ ارمنیان ایران است که با امعان نظر فراوان نوشته شده و با توجه به حضور و فعالیت نویسنده در شورای خلیفه گری وقت و ستاد کمک رسانی به جبهه های جنگ از دقت و درستی قابل تحسینی برخوردار است.

این کتاب نیز مجموعه ای است ارزشمند از تلاش های جامعۀ ارمنیان ایران در سال های جنگ تحمیلی و جان فشانی های جوانان ارمنی در جبهه های نبرد که برای نسل های آینده به یادگار خواهد ماند.

** اسامی شهدای ارامنه 

جامعه ارامنه کشور در هشت سال دفاع مقدس 74 شهید نظامی و غیر نظامی که پیکر 4 تن از آنها هنوز مفقود است و143 جانباز و آزاده تقدیم میهن و انقلاب اسلامی کرده اند که اسامی تعادای از این شهدا در زیر آمده است :
ردیف نام محل تولد تاریخ تولد و شهادت محل شهادت
1- زوریک مرادیان مسیحی تهران 1359-1339 پیران شهر 
2 - ژیلبرت ملکم آبکاریان آبادان 1359-1339 سر پل ذهاب 
3 - صارمی یانیکیان 1359-1339 جبههٔ جنوب 
4 - پایلاک آوِدیان فریدن 1359-1338 دزفول 
5 - رازمیک داوتیان فریدن 1360-1339 آبادان 
6 - رازمیک هونانیان فریدنی فریدن 1359-1340 سر پل ذهاب 
7 - وازگن آوانسیان فریدن 1361-1338 دارخوین منطقه عملیاتی والفجر 
8 - رافیک رشید زاده ارومیه 1361-1337 شوش (جبههٔ عملیاتی جنوب) 
9 - سوِرن خانلریان تهران 1361-1338 خونین شهر – محور اهواز 
10 - واهان الله وردی تهران 1362-1340 پیرانشهر (مهران) 
11 - ادیک نِرسِسیان تهران 1362-1339 قصر شیرین 
12 - واهیک باغداسایریان تهران 1362-1340 دارخوین 
13 - وازگن آدامیان آغاجاری 1364-1343 حاج عمران 
14 - ژوزف شاهینیان تهران 1364-1341 حسینیه اهواز 
15 - وارطان آقاخانیان تهران 1364-1341 جزیره مجنون 
16- هنریک یوسفی (هوسپیان) تهران 1364-1345 هورالهویزه – کیان دشت 
17- رِیموند شاهنظریان تهران 1365-1342 مهران 
18 - رایموند باغداساریان تهران 1365-1342 تمرچین 
19 - ورژ باغومیان اصفهان 1365-1344 پاوه 
20 - یوریک سرداریان اراک 1365-1343 حاج عمران 
21 - مگردیچ طوماسیان مسجد سلیمان 1365-1342 سومار 
22 - گارنیک بوغوسیان تهران 1365-1342 حاج عمران 
23 - ویگن گاراپیدی (کاراپتیان) الیگودرز 1366-1344 شرهانی 
24 - ادوین شاهمیریان تهران 1366-1346 میمک 
25 - گاگیک طومانیانس تهران 1366-1340 مریوان 
26 - آلبرت الله دادی تهران 1366-1345 سومار 
27 - آوانِس بارسقیان ارومیه 1366-1345 سردشت 
28 - رازمیک خاچاطوریان تهران 1366-1343 سومار 
29 - نوریک باباخانیانس تهران 1367-1344 شرهانی 
30 - هراند آوانسیان سنگبارانی تهران 1367-1343 ابوغریب- جبهه عین خوش 
31 - هراچ طوروسیان تهران 1367-1348 سومار 
32 - وِهاندز رشیدپور بابرودی ارومیه 1367-1343 فکه 
33 - واهیک یِسائیان تهران 1367-1345 سرپل ذهاب 
34 - ژرژ کشیش هاروطون تهران 1367-1341 گیلان غرب 
35 - روبرت لازاریان تهران 1367-1345 میمک (عملیات مرصاد) 
36 - هنریک هاروطونیان اراک 1361-1348 صالح آباد ایلام 
37 - هراچ هامبارسومیانس تبریز 1367-1340 پیرانشهر 
38 - آرمن آوِدیسیان اصفهان 1369-1338 قصر شیرین 
39 - ژوزف هرمز نازلو ارومیه 1370-1348 میشداغ 
40 -آلفرد گبری تهران 1370-1350 نفت شهر 
41 - نوریک دانیِلیان تهران 1364-1342 تهران (اثرات ترکش در بدن) 
42 - وارطان آبراهامیان تهران 1358-1339 کردستان 
43 - واهیک تِر ماه سلطانی تهران 1392- تهران (جانباز شیمیایی لشکر 21 حمزه دهلران) 
44 - روبرت آودیسیان تهران 1392-1345 تهران (اثرات ترکش در بدن- عملیات والفجر هشت)

** دیدار رهبری و رییس جمهوری با خانواده شهدای ارامنه 

حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی طی سال های گذشته بارها با خانواده شهدای ارامنه و اقلیت های مذهبی دیدار و خانواده شهدا و ایثارگران ارامنه را مورد تفقد قرار داده اند .

در دی ماه سال 1393 رهبری به دیدار خانواده شهید گالوست بابومیان و شهید آلبرت الله دادیان و شهید ریچارد ابراهیم رفتند و پای سخنان خانواده این شهدای گرانقدر نشستند. 

روز سوم دی ماه 1396 ، دکتر حسن روحانی رییس‌ جمهوری کشورمان در آستانه میلاد خجسته پیامبر رحمت و سعادت حضرت عیسی مسیح(ع) و همچنین آغاز سال 2018 میلادی، در فضایی صمیمی با خانواده شهید 'ادوین شاهمیریان' دیدار کرد و گفت: ملت ایران قدردان ایثار و فداکاری شهدا و صبر و مقاومت خانواده های معظم شهدا هستند.

وی افزود : این ایام، ایام سرور و شادی همه مردم ایران و جهان و بخصوص هموطنان ارمنی و مسیحی کشورمان و جامعه مسیحیان جهان است و خوشحالم که در چنین شبی دیدار با خانواده معظم یکی از شهدای ارمنی دوران دفاع مقدس انجام می شود.

رییس جمهوری در پاسخ به ابراز احساسات و قدردانی مادر شهید شاهمیریان بابت حضور وی در منزل آن شهید، اظهار کرد: این وظیفه ما و کمترین کاری است که در قبال شما خانواده‌های عزیز شهدا از دست‌مان برمی‌آید. شما فرزند دلبندتان را برای دفاع از کشور و ملت ایران تقدیم کرده‌اید و یقیناً نزد خداوند مقام و جایگاه بسیار بالایی دارید.

دکتر روحانی تصریح کرد: مردم ایران همواره هموطنان ارمنی خود را مردمانی امین، پرتلاش، صادق و درستکار یافتند که به وطن و کشور خود علاقه‌مند بوده و هستند و از همین‌رو جامعه ارامنه نزد ملت شریف ایران احترام و جایگاه بسیار بالا و والایی دارند.

شهید ادوین شاهمیریان در سال 66 و در منطقه میمک در حالی که فقط 20 سال سن داشت، به شهادت رسیده است.
دکتر روحانی که از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین شهیدی رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران، همراهی می‌شد، در پایان این دیدار لوح تقدیری به خانواده این شهید تقدیم کرد.