اصل علیت در علوم انسانی با شبهات جدیدی روبرو شده است

وی با اشاره به جایگاه اصل علیت در علوم انسانی، عنوان کرد: اصل علیت در علوم طبیعی امری پذیرفته شده و مورد اتفاق است ولی در علوم انسانی با شبهات جدیدی روبروست و به همین دلیل برخی از نحله‌های فکری با وجود قبول اصل علیت در پدیده‌های طبیعی در خصوص جریان آن در پدیده‌های انسانی تردید کرده‌اند.

حجت الاسلام مصباح افزود: نظریات راجع به بحث علیت در علوم انسانی مبنای بسیاری از اختلاف نظرهاست که در برخی موارد این نظرات با یکدیگر تناقض دارد.

وی در ادامه با اشاره به نظریه‌های رایج در غرب پیرامون موضوع علیت در علوم انسانی تصریح کرد: برخی از این نظریه پردازان علوم انسانی منکر وجود رابطه علیت شده و برخی دیگر بررسی و کشف آن را از قلمرو علوم انسانی خارج دانسته‌اند که همین امر موجب اختلافات نظر بین صاحب نظرهای غربی شده است.

دانشیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اضافه کرد: با توجه به عنصر اختیار و اراده در روابط انسانی و عدم پیروی رفتارهای اختیاری از قانون و ضوابط خاص، نمی‌توان درباره رفتار اختیاری از رابطه ضروری علی و معلولی سخن گفت.

وی بیان کرد: پدیده‌های انسانی معمولا معلول یک علت نیستند، بلکه عوامل متعددی وجود دارند که در صحنه واقعیت عینی با یکدیگر رقابت می‌کنند و برآیند کنش و واکنش آنها بر یکدیگر است؛ این عوامل گاه با یک دیگر هم سو و هم جهت هستند و گاهی با یکدیگر تداخل دارند که این امر موجب تضعیف یا از بین رفتن اثر آنها می‌شود.

حجت الاسلام مصباح اضافه کرد: برای گزینش عقلانی از میان چند هدف غایی در شرایط تزاحم باید اهداف متزاحم را بر اساس معیارهای عقلانی اولویت‌بندی کرد و تصمیم‌گیری را با رعایت این اولویت‌ها انجام داد.

وی گفت: ضروری است تا همه اجزای علت تامه و عوامل و موانع با هم در نظر گرفته شود و تعاملات و تاثیرات و تداخلات میان آنها را از نظر دور نداشت زیرا این تداخل در پدیده‌های انسانی و اجتماعی بسیار شایع‌تر است که این رایج بودن نیازمند بررسی و توجهی مضاعف است.