خبرگزاری تسنیم در گفتگویی با دکتر مریم عبدالباقی، استاد حوزه و دانشگاه، به بررسی بخشی از سیره و منش امام رضا علیه السلام پرداخته است تا نکاتی کاربردی از سبک زندگی آن حضرت برای زندگی امروز به دست آورد. این استاد حوزه و دانشگاه در طی گفتگو با تأکید بر ضرورت الگوگیری از سیره رضوی در امور گوناگون زندگی، یادآوری کرده است که: «از سبک زندگی و منش امام رضا علیه السلام این نکته مهم به دست می‌آید که به افراد به خاطر جاه و مقامشان احترام بیشتر و کمتر قائل نباشیم. ثروت و دارایی افراد را دلیل رفت و آمدها نکنیم. معاشرت با فقرا را به دلیل فقر آن‌ها قطع نکنیم. بلکه به هر کسی به نوعی نگاه کنیم که خداوند متعال نظر دارد. معیار و ملاک برتری در نزد خداوند تقواست و ما مادامی که از تقوا و دین افراد خبر نداریم نباید به موقعیت شغلی و خانه و ثروت چشم بدوزیم و طبق آن با دیگران معاشرت کنیم.»
او همچنین اظهار داشته است: «برخی آسیب‌ها و مشکلات در جامعه وجود دارد که لازم است با تأسی به سیره اهل بیت علیهم‌السلام آن‌ها را مرتفع کنیم. به عنوان مثال امروزه جامعه ما و بسیاری از مردم در زمینه اقتصادی با مشکلاتی مواجه هستند. برخی افراد نادانسته و در اثر تغافل به شیوه‌هایی مانند احتکار روی می‌آورند، با این تفکر که با انبار کردن و نگه داشتن مجموعه‌ای از کالاهای خاص بتوانند آن‌ها را در آینده با قیمت بیشتری به فروش برسانند و از این راه درآمدی کسب کنند. اما زمانی که نگاهی به سیره اهل بیت علیهم‌السلام و دستورات قرآنی می‌اندازیم متوجه می‌شویم که احتکار به شدت مورد مذمت قرار گرفته است و نه تنها برای فرد خیر و برکتی نخواهد داشت، بلکه زمینه گمراهی او را فراهم کرده و آسیب‌هایی در زندگی دنیا و آخرت برای او به همراه خواهد داشت.»
چگونگی درس گرفتن از سیره رضوی در قرن بیستم
* می‌دانیم مهم‌ترین ویژگی امام رضا علیه السلام رأفت و مهربانی آن حضرت است. این خصلت امام علیه السلام را چگونه باید در جامعه معرفی کنیم که مردم بتوانند از آن حضرت الگو بگیرند؟
رأفت یکی از صفات اخلاقی برجسته و شناخته شده امام رضا علیه السلام است. اما باید دانست که رئوف بودن یکی از بخش‌های شخصیتی آن حضرت است و آن حضرت در عین حال به عنوان عالم آل محمد علیهم‌السلام، ثامن‌الحجج و بسیاری از سجایای دیگر اخلاقی شناخته می‌شدند.
رأفت را به معنای نرم‌دلی و شدت محبت در مقابل قساوت و سخت‌دلی است. در اصطلاح هم گفته شده که رأفت گاهی شامل مخلوقین و بنده‌های خداست که انسان‌ها با آن سنجیده می‌شوند، تجلی چنین رأفت و نرم‌دلی در خصیصه گذشت تعریف می‌شود. اما رأفت خالق در حق انسان‌ها به معنای احسان و نیکی توأم با گذشت است.
بیشتر بخوانید: امام رضا(ع) عامل ایجاد و احیای مکتب تشیع در سرزمین ایران بود/ ضرورت تأسی روحانیون به سیره مناظراتی و رأفت رضوی
* به هر حال آن وجود مقدس دریایی از خصلت‌های نیک و پسندیده هستند. ما چگونه باید از سیره و سبک زندگی رضوی برای زندگی امروز که حدود 14 قرن بعد از آن‌ها در این دنیا زندگی می‌کنیم، درس بگیریم؟
در مرحله اول باید در سیره اخلاقی آن حضرت پژوهش و مطالعه کنیم. روایت‌ها را نه به عنوان داستان، بلکه به عنوان درس‌های زندگی بخوانیم و از آن‌ها الگو بگیریم. در مرحله بعد باید اهل عمل باشیم و از آموزه‌ها و درس‌های بزرگ اخلاقی، در جهت زندگی بهتر استفاده کنیم.
به عنوان مثال روایت شده که فردی همراه امام رضا علیه السلام از مدینه تا خراسان همراهی می‌کرد. او تعریف کرده که امام علیه السلام در هر جا اتراق کرده و برای غذا خوردن سفره‌ای پهن می‌کردند، همه افراد و حتی غلامان و برده‌ها را بر سفره‌ای که خودشان غذا می‌خوردند، دعوت می‌کردند. برخی از آن حضرت می‌خواستند سفره خود را از برده‌ها و غلامان جدا کنند. اما آن حضرت در جواب با صراحت می‌فرمودند: «همانا خدای ما یکی است. پاداش به اعمال ما می‌دهند، نه به سفیدی و سیاهی و جاه و مقام ما.»
این نکته درس بزرگی برای زندگی امروز ما دارد که به افراد به خاطر جاه و مقامشان احترام بیشتر و کمتر قائل نباشیم. ثروت و دارایی افراد را دلیل رفت و آمدها نکنیم. معاشرت با فقرا را به دلیل فقر آن‌ها قطع نکنیم. بلکه به هر کسی به نوعی نگاه کنیم که خداوند متعال نظر دارد. معیار و ملاک برتری در نزد خداوند تقواست و ما مادامی‌که از تقوا و دین افراد خبر نداریم نباید به موقعیت شغلی و خانه و ثروت چشم بدوزیم و طبق آن با دیگران معاشرت کنیم.
سبک زندگی رضوی، راه حلی برای مناقشات سیاسی و اقتصادی
* با توجه به اینکه بداخلاقی در حوزه‌های مختلفی از فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... در جوامع مختلف دیده می‌شود، لزوم الگو گرفتن از سیره امام رضا علیه السلام به خصوص در بعد رئوف بودن و مهربانی با مردم، بسیار احساس می‌شود. چه کنیم که این بخش از فرهنگ رضوی را به بهترین نحو ممکن در عمل اجرا کنیم؟
مهربانی به این معناست که در حوزه‌های مختلفی که افراد در جامعه حضور پیدا می‌کنند، با تندی و پرخاشگری با دیگران برخورد نکنند. در وهله اول لازم است کنترل بر زبان و کلام خود داشته باشیم. زیرا بدزبانی جزء مراحل اول بداخلاقی است. اینکه برخی از مسئولان منتقدان خود را با الفاظ زشت و زننده خطاب کنند، نه تنها مشکلی از جامعه را حل نخواهد کرد، بلکه نشانه کم‌ظرفیتی آن‌هاست که آثار بسیار زیان باری برای کشور به همراه خواهد داشت. در عرصه‌های فرهنگی نیز ضرورت خوش‌خلقی و تأسی به سیره رأفت رضوی بسیار ضرورت دارد. چون فعالان عرصه فرهنگ، الگو و نمادی برای ترویج خصایص صحیح و سالم در جامعه هستند. این قشر از جامعه علاوه بر اینکه در فعالیت‌های فرهنگی فعالیت می‌کنند، لازم است خودشان نمونه‌ای از مهربانی و خوش‌خلقی باشند تا تأثیر فعالیت‌هایشان به حداکثر برسد.
* به هر حال همین صفت رأفت هم در وجود مقدس امام رضا علیه السلام حد و مرز و تعریف مشخصی دارد. چگونه می‌توان رأفت رضوی را با مشکلاتی مثل مشکلات و گرفتاری‌های اقتصادی که امروزه دامن‌گیر بسیاری از مردم و جوامع است، ادغام کرده و از سیره رضوی در راستای امور اقتصادی بهره برد؟
برخی آسیب‌ها و مشکلات در جامعه وجود دارد که لازم است با تأسی به سیره اهل بیت علیهم‌السلام آن‌ها را مرتفع کنیم. به عنوان مثال امروزه جامعه ما و بسیاری از مردم در زمینه اقتصادی با مشکلاتی مواجه هستند. برخی افراد نادانسته و در اثر تغافل به شیوه‌هایی مانند احتکار روی می‌آورند، با این تفکر که با انبار کردن و نگه داشتن مجموعه‌ای از کالاهای خاص بتوانند آن‌ها را در آینده با قیمت بیشتری به فروش برسانند و از این راه درآمدی کسب کنند.
اما وقتی نگاهی به سیره اهل بیت علیهم‌السلام و دستورات قرآنی می‌اندازیم متوجه می‌شویم که احتکار به شدت مورد مذمت قرار گرفته است و نه تنها برای فرد خیر و برکتی نخواهد داشت، بلکه زمینه گمراهی او را فراهم کرده و آسیب‌هایی در زندگی دنیا و آخرت برای او به همراه خواهد داشت.
دستورالعمل‌های اقتصادی امام رضا علیه السلام
* در زمینه اقتصادی آیا می‌توان به سیره رضوی پناه برد و دستورالعمل‌های اقتصادی برای زندگی امروز را از آموزه‌های امام رضا علیه السلام استخراج کرد؟
بله. به عنوان مثال اقتصاددانان امروزی معتقد هستند که بخش خصوصی در جامعه امروز ما چندان رونقی ندارد. یکی از آسیب‌های موجود در بخش فعالیت‌های اقتصادی فرهنگ تعارف است که در حوزه کاری هم وارد شده است. ازجمله آنکه بسیاری از افراد در زمان کار گروهی به دلیل تعارفات نمی‌توانند حق خود را اعلام و اتخاذ کنند. وقتی حد و مرزهای کار به این دلیل تعیین نمی‌شود، مشکلاتی در حوزه کار و فعالیت‌های اقتصادی به وجود می‌آید.
در این زمینه روایت شده که شخصی برای انجام کاری به خدمت امام رضا علیه السلام آمد. امام علیه السلام به خادمان خود فرمودند که مزد و شیوه کار این فرد را تعیین کنند. اما آن‌ها بدون تعیین این موارد، او را به کار گماشتند. وقتی امام رضا علیه السلام در حین کار آن فرد، متوجه قصور خادمان شد آن‌ها را توبیخ فرمودند که چرا دستمزد و شیوه کار او را تعیین نکردند. ازجمله آنکه تأکید کردند اگر مزد کارگر از قبل تعیین نشده باشد، شاید آن شخص از دستمزدی که بعد از کار می‌گیرد راضی نباشد. درواقع آن حضرت حقوق کارگر و کارفرما را با هم در نظر می‌گیرند تا هیچ کسی در یک معامله ضرر نکند.
* این نکته در مورد مبالغ و اجناسی که قرض گرفته می‌شود، در آیات قرآن کریم هم مورد تأکید قرار گرفته که حتماً ثبت و نوشته شود.
درست است. خداوند متعال در این باره می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکْتُبُوهُ وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید، هرگاه برخى از شما (به وسیله قرض یا نسیه) به برخى دیگر بدهکار شدید که باید آن را تا سرآمدى معین بپردازید، آن را بنویسید و باید نویسنده‌ای در میان شما متن قرارداد را به حق و عدل بنویسد.»
طبق آیه شریفه خداوند تأکید می‌فرماید که حتماً قرض‌ها نوشته شوند. همان طور که از سیره امام رضا علیه السلام برای ما مشخص می‌شود که معامله‌ها حتماً مکتوب و نوشته شده باشد. اما امروزه به دلیل فرهنگ تعارف، مردم در هنگام قرض دادن فعالیت خود را مکتوب نمی‌کنند. از آن طرف هم وقتی سند و مدرکی مبنی بر قرض خود ندارند، نمی‌توانند آن را ثابت کنند. پس به‌تدریج مشاهده می‌کنیم با وجود اینکه مردم می‌توانند گره از کار یکدیگر باز کنند، اما درنتیجه همان فرهنگ غلط تعارف و عدم اعتنا به سیره رضوی و قرآنی، کسی به کمک دیگری نمی‌رود و قرض‌الحسنه در جامعه کم و کمتر شده است.
* با این توضیحات، می‌توان نتیجه گرفت که هرچند که ما نمی‌توانیم به طور کامل از اهل بیت علیهم‌السلام الگو بگیریم، اما هر اندازه که خود را به شعاع نوری ایشان نزدیک کرده و شبیه‌تر به ایشان شویم، رستگارتر خواهیم بود؟
نباید با این بهانه که ما معصوم نیستیم، از الگو گرفتن از آن بزرگان ابایی داشته باشیم. درواقع توجیه درستی نیست که بگوییم ما بنده‌های برگزیده خداوند نیستیم، پس لازم نیست مانند امام رضا علیه السلام معصومانه و بر حق و عدالت زندگی کنیم.
البته باید توجه داشت که الگو گرفتن از امام رضا علیه السلام در هر زمینه زندگی باشد اعم از ازدواج، تفریح کردن، مطالعه، علم‌آموزی، تربیت فرزند و ... در هر حال موجب افزایش ایمان می‌شود و ما را به خدا نزدیک می‌کند. چون برنامه و سیره زندگی امام رضا علیه السلام الهی بوده و همه کردار و گفتار و رفتار آن حضرت در راستای رضایت الهی انجام می‌شده است. مشخص است کسی که از آن حضرت الگو بگیرد، نیت خود را الهی خواهد کرد و درنتیجه تمرین زندگی رضوی، ایمانش قوی خواهد شد.
