مــُغ؛ درختی ۵ هزار ساله در جنوب کشور/ خرما، مکمل غذایی هرمزگانی ها

درخت نخل در گویش محلی هرمزگان به آن ” مُغ” می گویند از درختان بسیار مقاوم و مفید است و این محصول در صنایع دستی ساکنین حاشیه خلیج فارس از جایگاه ویژه و از اصالتی عمیق و پیشینه ای طولانی برخوردار است. این محصول از گذشته تا به امروزه نیز از آن استفاده می شود اما کاربرد آن نسبت به گذشته بسیار کمتر شده است.

از تنه درخت نخل یا همان مُغ برای تهیه” تافال” جهت گرفتن سقف منازل،” پاجَهله” وسیله برای گذاشتن جَهله آب بر روی آن، ساخت گُفاره “سکویی به ارتفاع یک متر بلند تر از زمین برای نشتن و همچنین از تنه نخل برای ساخت منزل هم استفاده می شود.

درخت نخل از ریشه تا برگ آن مورد استفاده قرار می گیرد تا جایی که از برگ آنکه در گویش محلی به آن “پیش” گفته می شود برای ساخت انواع صنایع دستی از قبیل”سـُپ”، جارو، حصیر، سرقلیان، کَنتله، سِوند، بَند، کَتِل ماهی فروشی، گُفه، دَمکِش و دیگر هنرهای دست بافتنی مورد استفاده قرار می گیرد.

میوه نخل یکی از مفید ترین میوه های فصل تابستان در میناب محسوب می شود، نخل از ابتدای بهمن ماه شروع به ثمردهی می کند،مردم بومی میناب بر این باورند که اگر نخل خرما از ابتدا گرده افشانی شود پرثمر تر و محصول بیشتری می دهد، برخی دیگر می گویند که اگر نخل نر در نزدیکی نخل های ماده قرار داشته باشد کافیست تا باد گرده های ایوار در هوا جابجا کند نخل های دیگر بارور می شوند و نیازی به گرده افشانی ندارد.

به نخل های کوچک که در کنار تنه نخل های بزرگ روئیده می شود در گویش محلی به آن”تـــــــوم” و به نخل های کوچک تر از آن که در بالای نخل یا در بدنه آن روئیده می شود به آن ” کـــُــچـــکی” گفته می شود،”توم” باید از نخل خرما جدا کرده و در جای دیگر کاشته شود تا بعد از بزرگ شدن نخل مادر جایگزین خوبی برای آن شود.

نخل یا همان مــُغ انواع گوناگونی در شرق هرمزگان وجود دارد ،خنیزی، گَنْتار، شِکَر، مضافتی ، خنیزی ، شاهانی ، پیارم ، خاصویی ، کریته ، مردا سنگ ، زرک و کلک سرخ از گونه های نخل خرما در میناب محسوب می شود که خرمای آن علاوه بر مصرف داخل به کشورهای اروپایی ، آسیای مرکزی ، هندوستان ، چین و روسیه صادر می شود .

حداقل دمای رشد برای خرما ۱۰ درجه سانتی‌گراد و تنه آن در ۷- درجه سانتی‌گراد از بین می‌رود اما جوانه‌های انتهایی آن که توسط الیاف پوشیده شده است، می‌توانند تا ۱۵- درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند.

درخت خرما پنج ساله باید ثمر دهد.  زمان سنبله زدن درختان خرما ۴۵ روز از زمستان رفته است.  در میان برگهای نخل سنبله ها روئیده می شوند. در اوایل فروردین این تاره ها به خوبی بزرگ می شوند و وسط آن ترک می خورد که»  تارِه  «کوچکی بیرون می آید که به آن باغداران نخلهای خود را بو می دهند. طرز بودادن نخل به این صورت است که چند تاره از تاره نر را برمی دارند که در سال گذشته برای همین منظور تهیه شده­، آن ها را در کیسه ای گذاشته و بر کمر می بندند  و در وسط تاره های جوان یک تاره نر قرار می­دهند.

این تاره ها در حین رشد و نمو خود مراحلی را طی می کنند و در هر مرحله نام بخصوصی دارند، مثلاً در هنگامی که خوب بزرگ شدند به آنها » خَــمَل« گفته می شود. در این مرحله رنگی می شوند. مرحله بعدی ثمر نخل )دمباز یا به گویش محلی”دومپاسزگ”است و بعد مرحله بعدی که نوبت رُطب است.  در این مرحله مردم برای اقوام و دوستان و همسایگان خود که باغ ندارند رطب می برند .آخرین مرحله­، مرحله ثمر نخل خرماست و در این مرحله باید بوسیله مُغ بُر برداشت شود.

برای برداشت ثمرمُغ همه اعضای خانواده مهیای برداشت محصول می شوند برای برداشت محصول خرما ابتدا باید مُشْتا ساخته شود، مُشْتا  با تنه درختان کهور یا کَرَت دورتا دور یک محوطه باید کشیده شود تا حیوانات اهلی نتوانند وارد آن محوطه شود و ثمره برداشت شده را بخورند یا خراب کنند، وسیله مورد نیاز برای برداشت ،هوشگِر، تولَک، زمبیل، داس، پَری ،طناب و فرغون برای حمل خرماهای برداشتی آماده می کنند و به سمت باغهای نخل می روند و خرما را برداشت می کنند.

سپس اعضای خانواده به پاک کردن خرما می پردازند. خرمایی که نرسیده و در مرحله رطب است و یا خرماهای خراب را جدا کرده و بعد از اطمینان از اینکه خرمای خراب یا نرسیده ای مخلوط خرما نیست آن را در زیر نور آفتاب قرار می دهند تا شیره خرما درآید و خرما خراب نشود. این میوه سرشار از انواع ویتامین از جمله E-C-B-A است همچنین دارای فلزات معدنی مثل فسفر، کلسیم، آهن، ید و منیزیم است که هر کدام از این مواد در سلامتی انسان نقش بسزایی دارند.

خرما، فواید زیادی دارد. مردم دشت و صحرا، از هسته درخت خرما، نان درست می کنند و بعضا این هسته را بو داده و از آن به عنوان دانه قهوه استفاده می کنند. بله! قهوه ایرانی! دم کرده هسته خرما و پودر شده آن بسیار مطبوع است و بعضا مشاهده شده که به عنوان غذای مقوی، به شتر هم داده می شود تا در سفرهای سخت در بیابان خشک و بی آب و علف، توان داشته باشد.

نقش مهم خرما در خون سازی و کاهش قند خون و هم چنین عاملی برای تقویت رژیم غذایی سالم بسیار مهم است که باید به آن توجه داشت، خرما معمولا تیره است و گفته شده که خوراکی های تیره، افزایش دهنده حافظه و هوش هستند. خرما را محبوب گیاهخواران می دانند

خرمای شاهانی

این نام را شاید زیاد شنیده باشید. نام هایی چون شاوانی، شونی و خورک، از دیگر نام های این نوع خرماست. در بیشتر نخلستان های هرم، این نوع خرما  برداشت می شود.  خرما شاوانی، نرم و خشک  و بسیار شیرین و خوش رنگ است.

خرمای مضافتی

برای عامه مردم، شناخته شده ترین نوع خرما است. طعم عالی و رنگ سیاه آن سبب مخاطب پذیری زیادی شده است. این خرما را در بم کرمان زیاد می بینیم و در واقع خرمای مضافتی بم، مهم ترین خرماهای بازاری کشور را شامل می شود. تهرانی ها، خرمای مضافتی را بیش از سایر خرماها مصرف می کنند.

خرمای کبکاب

کبکاب در بهبهان بدست می آید و پر شیره هست. این خرما یکی از اقتصادی ترین خرماهای کشور به شمار می رود و رنگ قهوه ای تیره دارد. هسته بیضی شکل و کشیده آن در کنار میزان چسبندگی زیاد هسته به میوه، از قابلیت های این خرما به شمار می رود.

خرمای برهی

خرمای برهی از عراق است و در ایران نیز کاشت می شود. دیر رس است و مقاومتی در برابر رطوبت از خود نشان نداده است. رنگ خاص خرما که کهربایی تا قهوه ای متمایل به قرمز است، جلوه خاصی به این خرمای ایران داده و البته چسبندگی  کلاهک به میوه کم است.

خرمای گنطار

گنطار یکی از مرغوب ترین خرماهای صادراتی استان خرما خیز ایران یعنی خوزستان است. قابلیت نگهداری بالا و مخاطبان زیاد در خارج از کشور سبب شده تا اکثرا این محصول به بازارهای هدف صادر شود.

خرمای آل مهتری

از خرماهای مهم استان نفت خیز هرمزگان به شمار می رود و زود رس بوده و ارزش اقتصادی بالا دارد.

خرمای خاصویی

خرمای خاصویی را اکثرا مردم نمی شناسند. اما از مهم ترین ارقام کشاورزی بهبهان در استان خوزستان به شمار می رود و مرغوب و شیرین است. خرمایی خاص برای مخاطبانی خاص!

خرمای شکر

خرمایی که نامش شکر است و رنگ و اندازه جالبی دارد!

خرمای شکر به نسبت سایر خرماهایی که ذکر کردیم، دارای قند بیش تر است و شیرین تر بوده و رنگ آن در مراحل مختلف رسیدن به ترتیب سبز متمایل به زرد و قهوه ای بوده و از ارقام زودرس و اقتصادی در میان خرما ها محسوب می شود. میوه ای تقریبا خشک است و می توان به عنوان یک میان وعده خوبی طبیعی استفاده کرد.

خرمای مرداسنگ

اسم عجیب برای خرمایی عجیب!  خرمایی معروف در استان کرمان که رنگ میوه زرد و کیفیت عالی دارد. تقریبا در مناطق دیگر کشور برای فروش عرضه نمی شود و اگر خواهان خوردن این خرما هستید، توصیه میکنیم به مناطق جنوب کشور سفر کنید.

محمد سالاری در گفت وگویی سطح زیر‌کشت نخیلات در شهرستان میناب ۱۲ هزار و ۶۲۰ هکتار اعلام کرد و گفت: بهترین ساعت گرده افشانی درخت نخل بین ساعات۱۲ تا۱۴  می باشد و عملیات گرده افشانی در شهرستان میناب از اواخر بهمن آغاز و تا پایان اسفند ادامه دارد..

مدیر جهادکشاورزی میناب عملکرد تولید در هر هکتار را ۴ونیم تن دانست و عنوان کرد: از این سطح زیر کشت پیش بینی می‌شود بیش از ۵۶ هزار و ۷۹۰ تن محصول تولید شود.

سالاری میناب را حائز رتبه نخست تولید و سطح زیرکشت نخیلات در استان دانست و خاطرنشان کرد: مهمترین ارقام نخل در شهرستان میناب از نوع آل مهتری، مرداسنگ، برحی، هلیلی، خنیزی، خصب، مضافتی و کریته است.