بار ایدئولوژیکی و سیاسی ؛ غفلت از مباحث علمی و دانشگاهی/ نبود نگاه حرفه ای در نشریات دانشجویی

نشریات دانشجویی صدای دانشجو و دانشگاه است، ویترینی از دغدغه ها و مسائل مختلف که دانشجو سعی می کند با دید خود آن را بچیند، در سال های اخیر تعدادی از نشریات فعال بوده اند و تعدادی هم فعالیت شان کمتر شده .  اما این نشریات گاهی قوی تر از مطبوعات رسمی و سراسری کشور هستند.

دکتر غلامرضا غفاری معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم سال در آبان ماه 97 تعداد نشریات دانشجویی فعال دانشجویی را 4000 نشریه عنوان کرد.این در حالی است که تعداد این نشریات در سال ۹۸ به بیش از ۴۳۰۰ نشریه می رسد.

محمد صوفی، مدیر مسئول نشریه قاصد است که از بهار سال ۸۶ این دوهفته‌نامه را منتشر می‌کند البته پیش از این در نشریه «باران» فعالیت می‌کرد. صوفی می‌گوید که در دولت روحانی سعی شده که دانشجویانی که در تشکل‌ها یا نشریات فعالیت می‌کنند تحت فشارهای مختلفی قرار بگیرند، تخصیص منابع به فعالیت‌های فرهنگی دیگر، بستن فضا و.. مواردی است که این فشارها دیده می‌شود البته احضار دانشحویان هم بوده که در علامه این موضوع بسیار کمتر دیده می‌شود.

وی افزود:ساز و کار نظارت بر نشریات دانشجویی، کمیته نظارتی است که دو عضو دانشجویی هم دارد باید از این دو عضو تقدیر کنیم، آنها دارند فعالیت‌های مثبتی دارند، به نظرم محصول جلسات کمیته نظارت مثبت بوده که توانستند فشارها به کمتر کنند.

مدیر مسئول نشریه قاصدک به تعداد نشریات در این دانشگاه اشاره کرد و گفت: تعداد نشریات در سال جدید به 131 نشریه می رسد.

دکتر امیر وجدانی نیا معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان بسیج دانشجویی کشور در کفت و گو با این خبرگزاری اظهار داشت: کار روزنامه نگاری از جذابترین و متنوع ترین کارهایی است که در فضای دانشگاه انجام می شود و دانشجویانی که این فعالیت ها را تجربه کردند می گویند بسیار کار خوبی است.

وی به مهمترین مزیت های نشریات دانشجویی در فضای کار تشکیلاتی و ایفای نقش دانشجو درآموزش عالی کشور اشاره کرد و افزود : زنده نگه داشتن فضای دانشگاه ، رشد و بالندگی در همه حوزه های سیاسی، فرهنگی، علمی و اجتماعی کمک می کند و این نشریات برای بیان منویات دانشجویان ، کانون ها و تشکل ها زبان و تریبون بسیار مهمی است.

معاون فرهنگی و اجتماعی بسیج دانشجویی کشور تصریح کرد: در ایران از باسابقه ترین فعالیت های  تشکل دانشجویی کار نشریات بوده که یک تمرین بسیار جدی برای کسانی که می خواهند در آینده بعد از فراعت از تحصیل به فضای روزنامه نگاری بپردازند خوب است،تعداد قابل توجهی از کسانی که در فضای حرفه ای روزنامه نگاری خبر و رسانه فعالیت می کنند کسانی هستند که تجربه کار روزنامه نگاری و نشریات دانشجویی را داشتند.

رکود نشریات همزمان با رکود تشکل ها

وی به کیفیت و کمیت نشریات دانشجویی اشاره کرد و گفت : در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ شاهد یک جهش بسیار جدی در کمیت و البته کیفیت نشریات دانشجویی بودیم هم تعداد قابل توجهی داشت، به جهت کیفی بدون هدف گذاری محتوایی می توان گفت که به استاندارد نزدیک می شدند، اما در سال های اخیر همزمان با رکود فعالیت های تشکلی در دانشگاه ها تا حدودی نشریات هم دچار رکود شدند و آن نقشی را که باید داشته باشند را ایفا نکردند.

معاون فرهنگی و اجتماعی بسیج دانشجویی کشور به آمار نشریات فعال در بسیج دانشجویی اشاره کرد و افزود:بیش از ۵۰۰ نشریه داریم که در حوزه های علمی، فرهنگی ، سیاسی، اجتماعی، در حال فعالیت هستند.

 وی اظهار کرد: کار روزنامه نگاری دانشجویی اساساً کار نیمه حرفه ای است به جهت محتوایی تأکید ما براین است که کار به سمت حرفه ای بودن حرکت کند اما به جهت فرم و چاپ طبیعتاً با فضای گرانی که امروز بر بازار حاکم است خیلی نمی توان توقع داشت بعضاً شاهد ابتکاراتی هستیم که دانشجویان نشریات تلاش می کنند که درامد زایی داشته باشند با آگهی و گزارش خبری گرفتن . اما غالبا باید حمایت شوند و بدون حمایت وزارت علوم کار انتشار نشریه آسان نخواهد بود .

 وجدانی نیا در پاسخ به این سوال که نشریات دانشجویی تا چه اندازه در جذب مخاطب با توجه به وجود شبکه های اجتماعی موفق بوده اند، ابراز داشت: روزنامه و کاغذ با تمام رشدی که در فضای رسانه دارد همچنان جایگاه خود را حفط کرده اند اما به نظر می رسد کسانی که در حال انتشار نشریات دانشجویی هستند باید با تلاش بیشتر به جهت محتوایی و فرم ،طراحی و نوع چاپ بتوانند مخاطب خود را قانع کنند.

 محمد صالح انصاری سردبیر روزنامه دانشگاه شریف در گفت و گو با این خبرگزاری درباره نشریات دانشگاه صنعتی شریف گفت: رایگان بودن چاپ نشریات در شریف باعث شده است که دانشجویان نیز نشریات را نفروشند و درآمد زایی دراین حوزه وجود ندارد. از طرفی به دلیل محدود بودن مخاطب در چاردیواری دانشگاه، تبلیغ در نشریات برای اسپانسرها جذاب نیست و کسی اگر بخواهد تبلیغی در شریف داشته باشد، به کانال‌های تلگرامی مراجعه می‌کند.

وی در پاسخ به این سوال که نشریات از نظر علمی چه تأثیری روی دانشجویان داشته ابراز داشت: دانشجویانی که در نشریات فعالیت می‌کنند فرصت خوبی را تجربه می‌کنند تا مسئولانه حرف بزنند. معمولاً متن‌هایی که در نشریات دیده می‌شود بسیار مسئولانه‌تر از فضای مجازی است.

انصاری گفت: فعالیت در نشریات دانشجویی در برخی موارد مسیر زندگی فرد را نیز عوض کرده است. مواردی بوده‌اند که از همین شریف با پیش‌زمینه آکادمیک فنی، به خوزه رسانه علاقه‌مند شدند و مسیر کاری خود را عوض کردند.

سردبیر روزنامه شریف گفت: در دانشگاه شریف نشریات تأثیر نسبتاً خوبی بر اذهان عمومی، دانشجو، دانشگاه و مسئولان دانشگاه دارند و آن ها را به چالش می‌کشند.

سردبیر روزنامه دانشگاه شریف ابراز داشت: وضعیت نشریات از نظر کمی در شریف خوب است ولی از نظر حرفه‌ای در بسیاری از موارد با وضعیت مطلوب فاصله دارد. مثلاً صفحه آرایی، کارهای گرافیکی مثل لوگو هنوز جای کار دارند. فضا چند سالی است که آزادتر شده و نشریات راحت‌تر حرف می‌زنند. برخی از نشریات در کنار چاپ نشریه کارگاه‌های تخصصی مثل روان‌شناسی، مطالعات زنان و خود روزنامه‌نگاری برگزار می‌کنند و فعالان رسانه را دعوت می کنند. خلاصه که چند نشریه در دانشگاه هستند که فراتر از یک نشریه دانشجویی کار می‌کنند؛ چه از لحاظ نوع فعالیت چه از لحاظ سازمان‌دهی.

 وی در ادامه به مشکلات نشریات اشاره کرد و افزود: مجوز دادن برای نشریه از طرف وزارت علوم راحت است و این راحتی باعث شده که خیلی از این گروه های سیاسی دعواهای داخلی دانشگاه‌ها را به نشریات بکشانند و مجوز نشریه بگیرند که به نشریات زنجیره‌ای معروف هستند. این پدیده معمولاً برای رای جمع کردن در جلسه انتخاب نماینده کمیته ناظر بر نشریات رخ می‌دهد. در برخی دانشگاه‌ها یک دفعه نزدیک انتخابات چند ده نشریه مجوز می‌گیرند! البته در شریف این اتفاق بسیار نادر است.

اعمال سلیقه به هنگام بازخواست نشریات

سردبیر روزنامه دانشگاه شریف یادآور شد:  هر دانشگاهی یک کمیته نظارت بر نشریات دارد که بیشتر کار آن نظارت است و نه اجرا. مدیریت اموری مثل مجوز دادن به نشریات، بازخواست آنها در صورت تخلف و ... از جمله کارهای این کمیته است.

دسترسی به منابع علمی مهمترین ویژگی دانشجو در نشریات

میلاد سلیمانی یکی دیگر از فعالان در عرصه نشریه در گفت و گو با این خبرگزاری اظهار کرد: در ابتدا می‌خواهم تکلیف خود را با یک واژه روشن کنم،دانشجوئی،ممکن است برداشت‌های مختلفی از این واژه داشته باشیم،اما آنچه امروز در کشور ما باب شده،این معنی است که دانشجوئی یعنی یک کار ارزان یا کاری که شاید از کارهای بیرون دانشگاه،سطحش پایین‌تر است و این خوب نیست.

وی افزود: دانشجو باید کار بزرگ و ارزشمند انجام بدهد و دیگران بتوانند از آن استفاده کنند و از طرف دیگر،به عنوان مخاطب،باید به بهترین منابع علمی دسترسی داشته باشد، چه منظور ما از نشریه‌ی دانشجویی،نشریه‌ای باشد که دانشجویان آن را منتشر می‌کنند و چه نشریه‌ای که دانشجویان مخاطب آنند،این مسئله باید رعایت شود.

ایجاد انگیزه در دانشجو هدف اصلی نشریه

دبیر انجمن علمی ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی بیان داشت: در این دانشگاه نشریات دانشجوئی نقش محک را دارند، دانشجویانی که بتوانند مقاله‌ای یا یادداشتی درمورد مسائل مربوط به رشته‌شان بنویسند معمولاً در ابتدای امر آن را برای نشریات دانشجوئی می‌فرستند و این یک حرکت خوب است، دانشجو تلاش می‌کند که بنویسد، البته گاهی از غیر دانشجویان هم مطالبی به دست ما می‌رسد، من فکر می‌کنم هدف اصلی باید همان ایجاد انگیزه در دانشجویان باشد.

وی تخصیص بودجه برای نشریات را بسیار ناچیز دانست و افزود: حق التالیف یا تعلق نمی‌گیرد یا اگر هم بدهند ،اندک است و این خود باعث از بین رفتن انگیزه می‌تواند باشد، دانشجو مجبور می‌شود به دنبال اسپانسر برود و این امر برای نشریات یک امر معمول حساب می شود.

سلیمانی در پایان یادآور شد: اما طبق همان تعریفی که از واژه‌ی "دانشجوئی" عرض کردم،معمولا اسپانسرها در برخورد با این نوع نشریات، محافظه‌کار هستند.مگر این که نشریه را از قبل دیده و کیفیت آن را سنجیده باشند که بازهم این امر درمورد نشریات تازه کار(که عموماً نشریات دانشجوئی از این جنس‌اند)،صدق نمی‌کند، همین مسئله سبب می‌شود که هم از کمیت و هم از کیفیت نشریات کاسته شود و مجلات نوپا نتوانند رشد کنند.

محمد رضا وکیل الرعایا سردبیر نشریه مهاجر دانشگاه صنعتی شریف یکی دیگر از کسانی که در این خصوص اظهار نظر می کند و می گوید: بخشی از نشریات باید به وضع دانشجو در فضای دانشگاه و جایگاه آن رسیدگی کنند، یعنی نقش دانشگاه، دانشجو، رابطه بین استاد و دانشجو ،ماهیت فعالیت دانشجو در دانشگاه و چشم اندازی که باید  بعد از فارغ التحصیلی برای آن تعریف شود البته مطالبات اصلی یک دانشجو این حوزه است که نشریات نمی گوییم کار نمی کنند ولی مغفول مانده است.

بار ایدئولوژیکی و سیاسی نشریات ؛ غفلت از مباحث علمی و دانشگاهی

وی ادامه داد:یک مقدار از مباحث نشریات بار ایدئولوژیکی و حالت مبنایی و مقداری هم بار سیاسی دارند ، شاید نشریات از این دو منظر سراغ مباحث علمی و دانشگاهی نمی روند چون خیلی سرشار از مبانی هستند محتوا در دسترس آن ها نیست و خیلی خوب دانشگاه را نمی شناسند درکی نسبت به دانشجو و استاد ندارند.

نا آشنایی نشریات با تکنیک های حرفه ای

 سردبیر نشریه مهاجر دانشگاه شریف اظهار کرد: خودمان در فضای نشریه قبل از اینکه سراغ مصاحبه گرفتن و یادداشت نوشتن برویم که این ها تکنیک های نشریه هستند جلسه برگزار می کنیم در خصوص مفهوم ها و مصاحبه هایی که می خواهد نوشته شود آن ها محتوا ،مبانی،مفاهیم مطالب را داشته باشند و می گوییم که نباید صرفاً یک مصاحبه صورت بگیرد و حالت زرد داشته باشد، متاسفانه نشریات به این سمت پیش می روند.

وی یادآور شد: نشریات دانشگاهی تا 6 سال پیش خیلی عمیق تر و مطالبات جدی و مبنایی تر بودند الان این مباحث ضعیف شده اند و اینها که مغفول مانده است،یک مقدار از مباحث نشریات به جو جامعه برمی گردد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا  می توان در نشریات نوگرایی ایجاد کرد گفت:بله، یک مقدار به افراد بستگی دارد، وقتی یک نشریه ای که تیراژ خوبی  دارد، مطالبش خوب دیده و خوانده می شود اما دست آدمهایی است که خیلی حوصله پژوهش و کارهای ژورنالیستی را ندارند و آن لذت ها را لحاظ نمی کنند یا مشغله کاری دارند و یا در این حوزه وارد نیستند و کار نکرده اند.

سردبیر نشریه مهاجر دانشگاه شریف افزود: نشریات می توانند یک حرکتی راه اندازی کنند که دانشجو را از فضای فکری که صرفاً بیاید دانشگاه دولتی معروف مثل صنعتی شریف ،علم و صنعت، تهران، امیر کبیر و یا هر شهرستان دیگر درس بخواند  به فعالیت های دیگر هدایت کنند، نشریات می توانند این مطالبه را ایجاد کنند ولی نیاز به یک همگرایی و مطالعه جدی دارد و خود اصحاب نشریات دانشگاه ها می توانند با هم تعامل داشته باشند.

منسجم نبودن صنف نشریات دانشجویی

وکیل الرعایا یادآور شد: متأسفانه صنف نشریات دانشگاهی را به طور منسجم نداریم و این خودش یک ضعف است یک صنفی باید برای هدایت فکری و آگاهی بخشی به دانشجو وجود داشته باشد. دریک پروسه چند ساله شاید بتوان آن را به روحیه علم آموزی،پژوهش محور و نگاه خیلی دقیق، روحیه تلاش از جنبه استاد، دانشجو، نوع تعامل دانشگاه و حتی پروسه درسی برگرداند اگر واقعاً این حرکت و جنبش راه بیفتد کار بسیار مفیدی خواهد بود.

وی عنوان کرد: دانشگاه ها الان نه رودخانه است و نه مرداب ، ولی آن پویایی، حرکت و فضای قبل را ندارندد این روحیه را در بین دانشجویان سال اولی می بینیم که  از فضای دبیرستان خیلی با انگیزه می آیند و کلی آرزو دارند بعد کم کم با استکاک هایی که برای آنها ایجاد می شود متوجه می شوند که آن قابلیت هایی که برایشان ترسیم شده واقعیت ندارد یا به فکر این می افتند که آمال و آرزوها را جای دیگر دنبال کنند و برای اهدافشان جاهای دیگر سرمایه گذاری کنند، اینها همه برای حاکمیت و کشور هزینه در برخواهد داشت.

سردبیر نشریه مهاجر دانشگاه شریف ابراز داشت: به عنوان مثال وقتی یک دانشجوی نخبه بیاید و کلی روی آن سرمایه گذاری شود و بعد بخواهد اهداف علمی خود را جای دیگری دنبال کند و به ثمر برساند یا چرخ صنعت جای دیگری را بچرخاند و یا اینکه طرف یک یا دو ترم مشروط می شود این ها باید واکاوی شوند و نشریات می توانند در این مباحث حساس ورود پیدا کنند و دلیل پایین آمدن انگیره از طرف دانشجویان را مورد بررسی قرار دهند.

وی در پاسخ به این سؤال که ایا وزارت علوم و دانشگاه هایی که نشریات در آنها منتشر می شود ،نشریات را تشویق می کنند؟ بیان داشت: همکاری دانشگاه ها و فضای های اداری و جریان های تصمیم گیر همکاری خوبی دارند و مورد بدی تا الان نبوده حداقل از این جهت که بخواهند مانع رشد یک نگاه تازه شوند یا اذیت و سنگ اندازی کنند.

وکیل الرعایا ادامه داد: در هر ساختار و ارگانی وقتی یک نگاه و حرفی درست باشد و بخواهد یک جماعتی را بیدار  و یک سری مبانی را در ذهن ها زنده کند که شخص دانشجو شما وظیفه ات چیز دیگری است باید اینگونه رفتار کنی شما برای این نیامدی که مملکت روی شما سرمایه گذاری کند بعد جای دیگری بروی، باید یک ارزش افزوده ای ایجاد کنی و کاری انجام دهی نه به معنای کار آفرینی با قرائت های موجود، باید بتواند یک حرکتی را انجام دهد.

وی تصریح کرد: هر کس بخواهد در نشریات حرفی بزند، با یک استکاک هایی مواجه می شود، ما به یک جریان نیاز داریم که از دانشجویان شروع شود،نشریات باید مطالبه گر باشند و مسئولانی که می خواهند درجا بزنند و خیلی حوصله چاپ این گونه مطالب و حمایت کنند آنها راه بیفتند و خیلی از مسئولانی که در دانشگاه فعالیت می کنند همراه هستند و استقبال می کنند.

به نظر می‌رسد برای بهبود فضای نشریات دانشجویی دو کار باید صورت بگیرد، از یک طرف با وجود اینکه دانشجویان از خانه نشریات رضایت نسبی دارند بهتر است مسئولان دانشگاه و به طور مشخص معاونت فرهنگی و اجتماعی حمایت‌های خودش را به شکل‌های مختلف از نشریات دانشجویی بیشتر کند تا انگیزه فعالیت در این عرصه نیز افزایش یابد از طرف دیگر همان‌طور که در صحبت‌های مسئولان نشریات عنوان شد دانشجویان باید بیشتر به این عرصه بها بدهند و با نظارت مدنی تخصصی‌تر هم به پویایی فضای نشریات کمک کنند و از طرف دیگر محیط کارآمدتری برای دانشگاه به ارمغان آورند.