تأثیرعوامل معنوی بر جهاد دفاعی

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع :بررسی تطبیقی تأثیرعوامل معنوی بر جهاد دفاعی در قرآن کریم و بیانات مقام معظم رهبری

نام گردآورنده: جواد پرنو

بهار98

چکیده

جنگ در اسلام از آنجا که ماهیتی دفاعی دارد و نه تهاجمی و بر مبنای اعتقادی با عنوان "جهاد" استوار است، هدف در آن اعتلای ارزشهای الهی، دفاع از کیان اسلام، یاری مظلومان و حفظ مقدسات است. قرآن کریم با بیان ابعاد مختلف مبارزات جهادی انبیاء، به ویژه غزوات پیامبر(ص)، به نقش سرنوشت­ساز معنویت در میدان جهاد اشاره دارد و پیروزی در جنگ را معلول تقویت عوامل معنوی مانند اخلاص در نیت، تقوا، صبر، توکل، ذکر، شهادت طلبی و ولایت پذیری بیان می­کند.نقش معنویت در پیروزی انقلاب اسلامی وجنگ تحمیلی به عنوان یک جهاد دفاعی موفق نیزبسیار اساسی و انکارناپذیر است. مشی مقام معظم رهبری در جهاد دفاعی نیز همان مشی قرآن کریم است. ایشان ضمن تأکید بر تجویز­های معنوی قرآن کریم در اقتدار دفاعی کشور با استناد به ابعاد مختلف انقلاب اسلامی، به ویژه دفاع مقدس، تقویت عوامل معنوی در بین آحاد مردم، به ویژه نیروهای مسلح را بسیار مهمتر از محاسبات مادی در میدان جنگ می­دانند و در مقابل، علت عقب­رفت مستکبرین جهان با وجود فراوانی تجهیزات مادی را، عدم توجه به معنویت و قطع ارتباط با خداوند بیان می­کنند(بیانات در دیدار مردم 22/3/92) .

کلیدواژه­:معنویت، دفاع، جهاد، بیانات رهبر، شهادت.

مسأله پژوهش

مـعـنـویـت، بـرآیـنـد مـجـمـوعـه اعـمـال و عـبـادات بـا مـنـشـأ اعـتـقـاد بـه خـدا و توکل و توسل بر او و اطاعت از اوامر و پرهیز از نواهی حق تعالی است. این احساس عمیق، شورانگیز، عاشقانه و برانگیزاننده است که ارمغان­هایی چون فداکاری، ایثار، مـجـاهـدت و شـهادت طلبی در راه خدا و سعادت دیگر انسان­ها را به همراه می­آورد.رهبر معظم انقلاب با تبعیت از راه­کارهای جهادی قرآن کریم، تقویت معنویت را مهم­ترین شیوه در توانمندسازی توان دفاعی کشور می­دانند و در بیانات خود بر تأثیر عوامل معنوی بر اقتدار دفاعی بسیار تأکید دارند.

اهمیت انجام پژوهش

جمهوری اسلامی ایران به سبب جایگاه مهم و استراتژیک و تأثیرگذاری بر حوادث جهان، به ویژه خاورمیانه، همواره مورد انواع تهاجم از سوی دشمنان خود بوده است، لذا تقویت بنیه دفاعی کشور در همه­ی ابعاد بسیار حائز اهمیت است. اکنون انقلاب اسلامی ایران چهل ساله شده است و تجربه دفاع مقدس را پشت سر گذاشته است. واکاوی نقش معنویت در انقلاب و دفاع مقدس راه برای برای برداشتن گام دوم انقلاب، که به فرموده رهبری معظم یکی از محورهای اصلی آن اخلاق و معنویت است، هموارتر می­کند. برای حفاظت از دستاوردهای انقلاب اسلامی و توسعه آن لازم است سطح معنویت افزایش یابد. آگاهی به عوامل به وجودآورنده­ی معنویت و تقویت کننده آن، بسیار مهم و حساس بوده و بی‌شک عدم این آگاهی و کاهش ذخیره­ی معنوی می­تواند لغزشگاه‌ها و پرتگاه‌های بسیار خطرناکی در مسیر حرکت ملت ایجاد نماید. جـهـان غـرب بـا هـمـه تـوسـعـه و پـیـشـرفـت خـود در عـرصـه مـادیـات بـه دلیـل عـدم جـهـت گـیـری صـحـیح انسانی که در پرتو معنویت و اخلاق به دست می­آید در اصلاح جوامع انسانی خود و نشان دادن راه درستِ سعادت بشر، پسرفت داشته است .از هـمـیـن روسـت کـه رهـبـر مـعـظم انقلاب مسئولان، مردم و به ویژه نیروهای مسلح را تـوصـیـه­ی اکـیـد به حفاظت از بزرگترین سرمایه و قدرت در جمهوری اسـلامـی، یـعـنـی مـعنویت و جهت گیری معنوی توأم با ارتباط همیشگی و محکم با خدا می­نـمـایـنـد.

روش پژوهش

از آنجا که ماهیت جنگ­ها در اسلام دفاعی است، بهترین منبع برای شناخت عوامل مؤثر بر قدرت دفاعی، آیات جنگ و جهاد در قرآن کریم است. در این پژوهش به بررسی نقش معنویت در مبارزات جهادی پیامبران الهی به ویژه غزوات پیامبر (ص) در قرآن کریم می­پردازیم و با استفاده از بیانات ارزشمند رهبر معظم انقلاب، تأثیرپذیری اندیشه­ی دفاعی ایشان  از رهنمودهای معنوی قرآن کریم را تبیین می­کنیم.

اهداف و سؤال­های پژوهش

مقام معظم رهبری همواره به تقویت معنویت برای افزایش توان دفاعی در برابر دشمنان تأکید دارند و برای تفهیم بیشتر این تأکیدات از شواهد قرآنی استفاده می­کنند. این پژوهش با جمع­آوری این شواهد قرآنی، ضمن بیان رهنمودهای قرآن کریم برای افزایش توان دفاعی، به نقش اجتهاد علمی، قدرت تفسیری، ذکاوت سیاسی و عمق معنویت رهبر معظم انقلاب در تحلیل و مدیریت کشور می­پردازد. همچنیننشان­دهنده­ی علت ولایت­پذیری سی ساله­ی مردم ایران و اقتدار دفاعی کشور در دوره­ی رهبری ایشان است.حال که انقلاب اسلامی ایران چهل ساله شده است، تحلیل اینکه چه عواملی در تقویت معنویت در میدان مبارزه با دشمن مؤثر خواهد بود و یا اینکه این عوامل معنوی چه نقشی در دفاع در برابر دشمنان تا دندان مسلح خواهند داشت و یا اینکه رهبر معظم انقلاب بر چه عوامل معنوی بیشتر تأکید دارند، اهداف و سؤال­هایی است که در این پژوهش مورد مطالعه قرار می­گیرد.

• مفاهیم کلی

1-1  تعریف معنویت

معنویت، نوعی ارتباط با خدای متعال، از راه ایمان به خدا، عواطف و انگیزه‌های الهی و نیز یاری‌جویی از نیروهای غیبی بر اثر قرب الهی است. آثار عملی این ایمان و ارتباط، در جهت‌بخشی به زندگی و نوع نگاه به آن دیده می‌شود که در قالب اخلاق الهی بروز و ظهور می‌یابد. منظور از معنویت،عملی است که در مسیر توجه به خدا صورت گرفته و منشأ بهره‌مندی از امداد الهی شده است(حسینی، 1386،معنویت و نقش آن در مبارزه با دشمن).

1-2  جهاد دفاعی

جهاد دفاعی عبارت است از پیکار با هدف دفاع از اسلام و سرزمین‌های اسلامی در برابر دشمن مهاجمی که اساس اسلام را تهدید می‌کند یا قصد استیلا بر سرزمین‌های اسلامی و ناموسو اموال مسلمانان و یا کشتن گروهی از مسلمانان را دارد(سبزواری،1388،۱:۲۹۷)

2-عوامل ایجاد و تقویت معنویت

معنویت یک ویژگی ذاتی و ارثی نیست، بلکه  به وجود آمدن و استمرار آن بستگی به عوامل مختلف دارد و باید برای به دست آوردن آن تلاش کرد. به طور قطع  ایمان و لوازم آن، اصلی­ترین عامل ایجاد معنویت است. البته گاه متعلقات ایمان درونی است مانند نیت، توکل، صبر و ... وگاهی بروز بیرونی می­یابد: مانند نماز، دعا و ... .حال در این قسمت به مهم­ترین عوامل تأثیرگذار بر معنویت می­پردازیم.

2-1  انگیزه

انگيزه، در لغت به معناي علتی است که کسی را به کاري وادار مي­کند(شجاعی،1392،60). رهبر انقلاب در تعریف انگیزه می­فرماید: «انسان برای كار انگیزه دارد. یك عامل درونی، انسان را وادار می­كند انسان نیاز را بفهمد، به نتیجه ایمان داشته باشد و برای مردم مؤمن، در زیر نظر خدا بودن را هم بداند، این می­شود انگیزه‌ی كامل. بعضی‌ها این اعتقاد را دارند، این آگاهی را دارند، این ایمان به نتیجه را دارند، اما خدا را ندارند؛ آن­ها انگیزه‌شان كمتر است.»(دیدار با اعضای دفتر رهبری و سپاه حفاظت ولی‌امر۱۳۸۹/۰۴/۲).

در اسلام، انگیزه با واژه­ی نیت مشهور است. نیت آنقدر مهم است که به فرموده­ی پیامبر (ص) ملاک اصلی اعمال قرار می­گیرد(طوسي،1407،83:1)و یا امام صادق (ع) می­فرمایند:« إِنّ اللهَ يَحشُرُ الناسَ عَلي نِيّاتِهم يَومَ القِيامَة_ خداوند در روز قيامت مردم را بر حسب نيّت و مقاصد باطني‌شان محشور مي‌گرداند.»(حرعاملی،1409، ١:٣٤).

آنچه که در انگیزه­ی جهاد بسیار اهمیت دارد، اخلاص در نیت است. در قرآن کریم علت تعلل و اهمال در جنگ به بهانه­های مختلف مانند، بی حفاظ بودن خانه­ها(احزاب/33)، ترس از فتنه­های اخلاقی(توبه/49)، گرمی هوا(توبه/81)، دوری راه(توبه/42) و ... را عدم اخلاص در جهاد می­داند. رهبر معظم انقلاب با مقایسه نیت منافقان و امام حسین(ع) در روز عاشورا، اخلاص را عامل ارزشمندی و پایداری جهاد بیان می­کنند و می­فرمایند: « قرآن کریم، وقتی که در صدر اسلام با مسلمانان سخن می‌گوید، می‌فرماید: «و لا تکونوا کالّذین خرجوا من دیارهم بطراً و رئاء النّاس.»(انفال/47) و این‌جا امام حسین (ع)می­فرماید: «انّی لم اخرج اشراً و لا بطراً» دو خطّ است؛ دو جریان است. در آن‌جا قرآن می‌گوید: «مثل آن­ها نباشید که از روی غرور و خودخواهی و نفس‌پرستی حرکت کردند.» یعنی چیزی که در آن نوعِ حرکت نیست، اخلاص است. یعنی از حرکتِ خطّ فاسد، فقط «خود» و فقط «من»، مطرح است. «و رئاء النّاس» خودش را آرایش کرده، بر اسب قیمتی سوار شده، جواهرات به خودش آویزان کرده، رجزهایی خوانده است و خارج می‌شود. به کجا؟ بهمیدان جنگ. اتّفاقاً میدان جنگ هم میدانی است که همین آدم و دهها مثل او در آن به خاک هلاک خواهند غلتید.خارج شدن چنین آدمی، این‌گونه است. فقط در او نفْس وجود دارد.این، یک طرف. بهترین نمونه در نقطه‌ی مقابلش هم حسین‌بن‌علی (ع) است که در او، خودخواهی و خود و من و منافع شخصی و قومی و گروهی وجود ندارد... کار امام حسین (ع) از کارهایی است که یک سر سوزن ناخالصی در آن نیست. لذا شما می‌ببینید این جنس ناب، تا کنون مانده است و تا ابد هم خواهد ماند(بیانات در دیدار سپاهیان 26/10/72).انگیزه­های مختلفی برای جهاد بیان می­شود که در اینجا به مهمترین آن­ها می­پردازیم:

2-1-1 قرب و رضای الهی

مهمترین انگیزه­ی مجاهدان، تبعیت و جلب رضایت خداوند متعال است. به همین دلیل است که در قرآن کریم جنگیدن، با قید فی سبیل الله می­آید و یکی از نشانه­های ایمان معرفی می­شود.« الَّذينَ آمَنُوا يُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ وَ الَّذينَ كَفَرُوا يُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ الطَّاغُوت‏ _ آنان كه ايمان آورده‏اند، در راه خدا مى‏جنگند و كسانى كه كافر شده‏اند، در راه طاغوت مى‏جنگند.»(نساء/76)

امام علی (ع) جهاد را راهی برای رسیدن به قرب الهی می­دانند و می­فرمایند: « انافضلماتوسلبهالمتوسلینالیاللهالایمانبه وبرسولهوالجهادفیسبیله _ برترین وسیله­ایکهمتوسلانمی­توانندباآنبهسویخداوندتقربجویند،ایمانبهاو وپیامبراووجهاددرراهاوست(نهج البلاغه، خطبه110).

رهبر معظم انقلاب شوق رسیدن به قرب الهی در وجود شهید را یک شگفتی می­دانند و می­فرمایند: « در یک وصیت‌نامه‌ای خواندم که شهید می­گوید: من بیقرارم، بیقرارم! آتشی در دل من است که مرا بی­تاب کرده است؛ به هیچ چیز دیگر آرامش پیدا نمی­کنم مگر به لقاء تو؛ ای خدای محبوبِ عزیز! این سخن یک جوان است. این همان چیزی است که یک سالک و یک عارف، بعد از سال­ها مجاهدت و سال­ها ریاضت ممکن است به آن‌جا برسد؛ اما یک جوان نوخاسته، در میدان نبرد و در میدان جهاد آن‌چنان مشمول تفضل الهی قرار می­گیرد که این ره صد ساله را یکشبه می­پیماید( بیانات در دیدار جانبازان و ایثارگران 13/2/87).

2-1-2دفاع از اسلام و مسلمین

یکی از انگیزه­های جهاد، دفاع از مسلمین در برابر دشمنان است. در واقع ماهیت اصلی جنگ در اسلام دفاع است. قرآن کریم نیز درباره­ی این انگیزه­ می­فرماید: « أُذِنَ لِلَّذينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ نَصْرِهِمْ لَقَدير _ به كسانى كه مورد جنگ و هجوم قرار مى‏گيرند ، چون به آنان ستم شده اذن (جنگ) داده شده ، مسلماً خدا بر يارى دادن آنان تواناست‏.»(حج/39) بیشتر مفسرین معتقدند که این اولین آیه­ای است که درباره جهاد نازل شده است و علت آن دفاع از خود دربرابر ظالمان است (طباطبایی،1417،383:4).

در روایات نیز کسانی که در برابر ظالمان از خود دفاع نمی­کنند، به شدت سرزنش شده­اند. پیامبر اکرم (ص) می­فرماید: « ان الله عزوجل یبغض رجلا یدخل علیه فی بیته و لایقاتل _ خداوند عزوجل نفرت دارد از مردی که در خانه­اش به او حمله کنند و او نجنگد.(صدوق،1387،28:2)

مقام معظم رهبری نیز یکی از انگیزه­های شهدای دفاع مقدس را دفاع در برابر متجاوزان می­دانند و می­فرمایند: « به کشور و استقلال و آبروی این ملت حمله‌ور شدند؛ علیه ما عربده‌کشی کردند؛ همه قدرت­های بزرگ علیه ما دست به دست هم دادند؛ همین کسانی که همیشه دم از صلح می­زنند و امروز بیش از همیشه حرف صلح و امنیّت را بر زبان جاری می­کنند، یکی از جبّارترین حکومت­ها را علیه ما تجهیز کردند؛ به خانه و شهر و روستا و جاده‌ها و تأسیسات ما حمله کردند و مرز ما را شکستند. اگر نیروهای مسلّح، خودشان را در مقابل دشمن تجهیز و سینه سپر نمی­کردند؛ اگر آحاد ملت ایران در کنار نیروهای مسلّح و در قالب بسیج به میدان نمی­رفتند و خودشان را آماده فداکاری نمی­کردند، می­دانید بر سر کشور چه می­آمد؟( بیانات در دیدار خانواده­های شهدا 4/7/80)

2-1-3دفاع از مظلومین و مستضعفین

یکی از اهداف متعالی اسلام در جهاد، دفاع از مظلومین و مستضعفین است، حتی اگر آن­ها مسلمان هم نباشند باز هم بر دفاع از آن­ها در برابر متجاوزین تأکید شده است. رسول خدا (ص) دفاع از مظلوم در برابر ظالم را برای مسلمانان لازم می­دانند تا جایی که می­فرمایند: « مَنْ سَمِعَ رَجُلًا یُنادي یالَلْمُسْلِمینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ _ هرکس بشنود که کسی فریاد می­زند: اي مسلمانان(یاری مکنید)و وي را اجابت نکند، مسلمان نیست(کلینی،1388،2:164). امام علی (ع) نیز انگیزه خود از پذیرفتن خلافت را یاری مظلوم و مبارزه با ظالم بیان می­کنند(نهج البلاغه،خطبه136).

 قرآن کریم برای بیان انگیزه­های مجاهدان می­فرماید: « وَ ما لَكُمْ لا تُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها ... _شما را چه شده كه در راه خدا و [براى رهايى] مردان و زنان و كودكان مستضعف نمى‏جنگيد؟ آن مستضعفانى كه همواره مى‏گويند :  پروردگارا ! از اين شهرى كه اهلش ستمكارند ما را بيرون ببر...»(نساء/75). رهبر معظم انقلاب با استناد به آیه­ی فوق می­فرمایند:« چرا جهاد نمی­کنید، مقاتله نمی­کنید، نبرد نمی­کنید در راه خدا - و بلافاصله [میگوید ]- و در راه مستضعفین، براى نجات مستضعفین؟ این احساس مسئولیّت است؛ یعنى شما برو جان خودت را به خطر بینداز و جانت را کف دستت بگیر در میدان­هاى خطر، براى اینکه مستضعفان را نجات بدهى؛ معناى این، همان مسئولیّت است دیگر»(بیانات در دیدار اعضاى مجمع عالى بسیج مستضعفین ۱۳۹۳/۰۹/۰۶). ایشان همچنین علت دشمنی استکبار جهانی با ملت ایران را همین دفاع از مظلومان جهان می­دانند و می­فرمایند: « آن­ها هم از همين خشمگين مي­شوند که چرا حکومت اسلامي در ايران طرفدار مظلومان فلسطين يا طرفدار ملت افغانستان است يا با فلان دولت قلدر و ظالم در دنيا سازش نمي کند... اين اصول، همان چيزهايي است که قلدرها و زورگوهاي دنيا از آن متضرّر مي­شوند و با آن مخالفند(بیانات در نمازجمعه 16/9/80).

2-1-4 دفاع از مقدسات

اماکن مقدس مانند مساجد و حرم­های اهل بیت علیهم السلام برای مسلمانان بسیار مهم بوده و به منزله سنگرهای توحیدی و اعتقادی آنان است. لذا در برابر هرگونه تجاوز و بی­حرمتی به این اماکن باید ایستادگی کنند. قرآن کریم یکی از اهداف جهاد را حفظ همین اماکن می­داند:« ... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثيراً _ و اگر خدا برخى از مردم را به وسيله برخى ديگر دفع نمى‏كرد ، همانا صومعه‏ها و كليساها و كنيسه‏ها و مسجدهايى كه در آن­ها بسيار نام خدا ذكر مى‏شود به شدت ويران مى‏شدند...(حج/40).

در سال­های اخیر نیز بر اساس همین باور، عده­ای از رزمندگان  با عنوان مقدس "مدافعان حرم" در دفاع از حرم مطهر اهل بیت (ع) در سوریه و عراق مخلصانه مجاهدت می­کنند.مقام معظم رهبری مدافعان حرم را معجزه­ی انقلاب می­نامند و می­فرمایند: « این خیل عظیم جوانان مؤمن، جزو معجزات انقلاب است. این جوان امروز [است‌]؛ جوانی که نامه می­نویسند به بنده -از این نامه‌ها یکی و دوتا و ده‌تا هم نیست، زیاد است- و التماس، گریه که اجازه بدهید ما برویم در دفاع از حرم اهل‌بیت (ع) بجنگیم؛ از زندگی راحت، از زن و بچّه بگذریم. نامه می­نویسند -واقعاً نامه گریه‌آلود است- که [ما] پدر و مادر را راضی کردیم، شما اجازه بدهید ما برویم بجنگیم (بیانات در دیدار ائمه جماعات تهران۱۳۹۵/۰۵/۳۱) .

2-2 صبر و تقوا

صبر در لغت عرب به معنای حبس و در تنگنا و محدودیت قرار دادن است (ابن منظور،1414،438:4)در فرهنگ اسلامی، صبر عبارت است از وادار نمودن نفس به انجام آنچه که عقل و شرع اقتضا می‌کنند و باز داشتن از آنچه عقل و شرع نهی می‌کنند(راغب،1387،474). میدان جهاد، میدان سختی­ها و فتنه­هاست. بنابراین رزمندگان باید خود را آماده­ی این سختی­ها بکنند. یکی از دستورالعمل­هایی که قرآن کریم برای تجهیز معنوی مجاهدان به ویژه در نبردهای نابرابر ارائه می­دهد،صبر است.« فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرين‏ _ بنابراين اگر از شما صد نفر صابر باشند بر دويست نفر چيره مى‏شوند و اگر هزار نفر [صابر] باشند به فرمان خدا بر دو هزار نفر چيره مى‏شوند و خدا با صابران است‏.»(انفال/66) و یا در جای دیگر می­فرماید: « قالَ الَّذينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَليلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرين _  كسانى كه يقين داشتند خدا را ملاقات می­کنند، گفتند: چه بسا گروه اندكى كه به توفيق خدا بر گروه بسيارى پيروز شدند و خدا با صابران است.»(بقره/249)

تقوااسم مصدراز ریشه «و ق ی»، در لغت به معنای پرهیز، حفاظت و مراقبت شدید و فوق العاده است. (فیومی،1414،669) و در اصطلاحصفتیاست کهانسانرا ازگناهونافرمانیخداوند متعال باز می‌دارد و برطاعتوبندگیاو برمی‌انگیزد(دائره المعارف قرآن کریم،1389،446:8). یکی از توصیه­های موکد و اساسی قرآن برای مجاهدان تقواست که آثار ارزشمندی با خود به همراه می­آورد. رهبر انقلاب  به استناد قرآن کریم یکی از آثار تقوا در میدان جهاد را همراهی خداوند بیان می­کنند و می­فرمایند:« اینکه خدا می­گوید: «إِنَّ اللهَ مَعَ الَّذینَ اتَّقَوا»(نحل/128) - اگر من و شما تقوا داشته باشیم خدا با ما است- این معیّت الهی و با ما بودنِ خدا، معنایش این است که می­توان دو نفر آدم تنهایِ دست خالی را فرستاد به جنگ یک فرعون.» (بیانات در دیدار بسیجیان3/9/95)

قرآن کریم در آیات جهاد معمولا صبر را با تقوا همراه می­کند و  اثرات مهمی را برای این همراهی بیان می­کند. از جمله باعث در امان ماندن از حیله­ی دشمنان می­شود.« وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئا _و اگر شكيبايى ورزيد و پرهيزكارى كنيد، نيرنگشان هيچ زيانى به شما نمى‏رساند.» (آل عمران/120). مقام معظم رهبری در ذیل این آیه می­فرماید:« این یک قانون است.صبر و تقوا موجب می­شود که همین دشمن عنود، این کپسول زشت کینه و بغضاء، با همه‌ی توانایی‌هایی که برای خودش فراهم کرده، هیچ غلطی در مقابل شما نتواند بکند؛ " لَا یَضُرُّکُم کَیدُهُم شَیْئًا"؛ یعنی هیچ زیانی به شما نمی­توانند برسانند؛ به شرط چه؟ به شرط صبر و تقوا...صبر یعنی در میدان باقی ماندن، از میدان بیرون نرفتن. بعضی از میدان می­گریزند؛ بعضی نمی­گریزند امّا به تدریج از میدان کناره می­گیرند؛ این خلاف صبر است. صبر یعنی پایداری کردن، در میدان ماندن، استقامت کردن. صبر یعنی چشم به هدف­های دور و به افق­های دور دوختن ... و تقوا هم به معنای عامّ تقوا است یعنی مراقبت از خود برای عدم انحراف از جادّه‌ی مستقیم شریعت اسلامی -که در بسیاری از جاها به کار رفته است- هم به معنای پرهیز و مراقبت از خود در مقابل دشمن ... تقوا به این معنا است: مراقبت از خود در مقابله‌ی با دشمن، پرهیز از اعتماد به دشمن(بیانات در مراسم دانش آموختگی دانشجویان 9/4/97).

یکی دیگر از نتایج همراهی صبر و تقوا در میدان جنگ، نزول امدادهای الهی است. « بَلى‏ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمين‏ _ آرى، اگر شكيبايى ورزيد و پرهيزكارى كنيد و دشمنان در همين لحظه، جوشان و خروشان بر شما بتازند، پروردگارتان شما را با پنج هزار فرشته نشان‏دار يارى مى‏دهد.»(آل عمران/125)

2-3  توکل

توکل در لغت به معنای اظهار ناتوانی در کاری و اعتماد کردن به دیگری است.(ابن فارس،1422،136:6). توکل در فرهنگ دینی آن است که انسان معتقد باشد تنها خداوند در هستی تأثیرگذار است. ازاین‌رو تنها به او اعتماد کند، از غیر او قطع امید نماید و امور خود را به او واگذارد(نراقی،1383،218:3).

توکل به خدا در شرایط سخت همواره سیره­ی انبیاء و اولیاء الهی بوده است.اما در میدان جنگ ضرورت این نوع معنویت بیشتر احساس می­شود تا جایی که قرآن کریم در داستان بنی اسرائیل در آزاد سازی سرزمین مقدس، شرط ایمان را توکل به خدا در جنگ­ می­داند و می­فرماید: «... فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ وَ عَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنين‏ _ ...چون به آنجا درآييد يقيناً پيروزيد و اگر مؤمن هستيد بر خدا توكل كنيد.»(مائده/23)

نکته قابل توجه در آیات مربوط به جهاد، توصیه به توکل هم در هنگام جنگ و هم هنگام صلح است. برای مثال  در شرایط سخت جنگ احدمی­فرماید:« إِذْ هَمَّتْ طائِفَتانِ مِنْكُمْ أَنْ تَفْشَلا وَ اللَّهُ وَلِيُّهُما وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُون‏­_ در آن هنگام دو گروه از شما بر آن شدند كه سستى و ناتوانى نشان دهند [و از جنگ دست كشيده، برگردند] در حالى كه خدا يار و ياورشان بود [لذا از اين قصد شيطانى بازشان داشت] و مؤمنان بايد فقط بر خدا توكل كنند.»(آل عمران/122) و در شرایط جنگ بدر که به پیروزی مسلمانان انجامید،می­فرماید:« وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّميعُ الْعَليم‏ _ و اگر دشمنان به صلح گرايند ، تو هم به صلح گراى ، و بر خدا توكل كن ، كه يقيناً او شنوا و داناست‏.»(انفال/61)

رهبر انقلاب معتقدند علت ایستادگی ملت ایران در مقابل دشمنان توکل است. ایشان می­فرمایند: « دنیا بداند که ما اهل تهاجم، فساد، ظلم و ایجاد بی‌عدالتی نیستیم؛ اما اهل تسلیم هم نیستیم. دنیا بداند که تهدید نظامی، تهدید اتمی، تهدید محاصره‌ی اقتصادی و تهدید همدست شدن در ملت ایران اثر نمی‌کند؛ چون ملت ایران متّکی به خداست.»  (بیانات در دیدار یگان‌های حاضر در مانور عاشورا۱۳۷۴/۰۳/۲5).

ایشان همچنین درباره­ی آثار توکل در میدان جهاد می­فرمایند:« وقتی شما اطمینان به فضل الهی و برکات الهی پیدا کردید، اوّلین خاصیّتش این است که احساس قدرت می­کنید، احساس نیرومندی می­کنید، ضعف و ترس و مانند این­ها از شما دور می­شود؛ خیلی با عظمت است، خیلی با ارزش است. احساس دیگری که در شما به وجود می‌آید، چون متّکی به خدا، متّکی به قدرت لایزال، متّکی به نعمت بی‌زوال هستید، ایجاد امید است، در شما امید به وجود می‌آید، امید رشد می­کند، دل شما روشن می­شود به نور امید؛ وقتی امید بود، توکّل بود، اعتماد‌به‌نفس بود، اتّکاء به قدرت الهی بود، آن‌وقت یک ملّت، شکست‌ناپذیر می­شود؛ یک انسان، تبدیل می­شود به یک عنصر لایزال از لحاظ اقتدار، از لحاظ حرکت، از لحاظ پیشرفت.»(بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم۱۳۹۷/۰۵/۲۲)

2-4 ذکر

قرآن کریم ذکر و یاد خدا را صفت مهمی می­داند که مجاهدان باید  هنگام رویارویی با دشمن، خود را به آن آراسته کنند. « يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا لَقيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون‏ _ اى اهل ايمان ! هنگامى كه [ در ميدان نبرد] با گروهى [از مشركان و كافران] برخورد كرديد، ايستادگى نماييد و خدا را بسيار ياد كنيد تا [بر دشمن‏] پيروز شويد»(انفال/45). مقام معظم رهبری با استناد به آیه­ی فوق می­فرمایند: « در میدان جهاد وقتی در مقابل تهاجم دشمن قرار گرفتید، ایستادگی کنید و ذکر کثیر خدا بکنید. «اثبتوا و اذکروا اللَّه کثیرا»؛ ثبات قدم به خرج بدهید، ایستادگی کنید و ذکر خدا کنید. این ذکر خدا آنجا هم به درد می­خورد. «لعلّکم تفلحون» که این وسیله‌ای است برای اینکه شما به فلاح و کامیابی دست پیدا کنید. ذکر خدا چرا؟ چون این ذکر، دل را قرص می­کند. دل که قرص شد، دل که ثبات پیدا کرد، قدم هم ثبات پیدا می­کند. در میدان جنگ این­جوری است. میدان جنگ قبل از آن که پاهای ما، که سست‌عنصر هستیم، به طرف عقب جبهه مشغول دویدن و فرار شود، دل ما فرار کرده. این دل ماست که جسم ما را به فرار وادار می­کند و الّا اگر دل ایستاده باشد، جسم می‌ایستد( بیانات در دیدار کارگزاران نظام ۱۳۸۶/۰۶/۳۱).

اهمیت ذکر گفتن و به یاد خدا بودن در میدان جهاد آنقدر مهم است که امام حسین(ع) با آن­ همه سابقه­ی عبودیت و معنویت و عرفان، در عصر تاسوعا از برادرش حضرت ابوالفضل(ع) خواست یك شب از امویان مهلت بگیرد تا در آن یك شب فقط دعا، نماز، تلاوت قرآن، استغفار و راز و نیاز باخدا داشته باشد»(مجلسی،1403،196:44)

در قرآن کریم صورت­های مختلفی برای ذکر آمده است که به اختصار بیان می­کنیم.

2-4-1  دعا

دعا و درخواست از خداوند از وجوه ذکر در قرآن بیان شده است. قرآن کریم در توصیف مجاهدان، آنان را اهل دعا معرفی می­کند و بعد از ذکر دعای آنان بلافاصله وعده­ی اجابت دعایشان را می­دهد و می­فرماید: « وَ ما كانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَنْ قالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ إِسْرافَنا في‏ أَمْرِنا وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرين* فَآتاهُمُ اللَّهُ ثَوابَ الدُّنْيا وَ حُسْنَ ثَواب _ و سخن آنان [در سختى جنگ] جز اين نبود كه گفتند: پروردگارا! گناهان ما و زياده‏روى در كارمان را بر ما ببخش و قدم‏هايمان را استوار بدار و ما را بر گروه كافران يارى ده.* پس خدا پاداش دنيا و پاداش نيك آخرت را به آنان عطا فرمود‏»(آل عمران/147) و یا از زبان سپاهیان محدود طالوت هنگام رویارویی با سپاه عظیم جالوت می­فرماید: « وَ لَمَّا بَرَزُوا لِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالُوا رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَيْنا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرين* فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّه‏_ و چون [طالوت و اهل ايمان] براى جنگ با جالوت و سپاهيانش ظاهر شدند، گفتند: پروردگارا! بر ما صبر و شكيبايى فرو ريز و گام‏هايمان را استوار ساز و ما را بر گروه كافران پيروز گردان* پس آنان را به توفيق خدا شكست دادند.»(بقره/250*251)

مقام معظم رهبری با استناد به حدیث پیامبر(ص) دعا را سلاح رزمندگان در جهادمی­نامند و می­فرمایند: « از نبی مکرم نقل شده است که فرمود: «الا ادلّکم علی سلاح ینجیکم من اعدائکم»؛ اسلحه‌ای را به شما معرفی کنم که مایه‌ی نجات شماست؛ «تدعون ربّکم باللّیل و النّهار فانّ سلاح المؤمن الدعاء»(مجلسی،1403،295:90). در مواجهه‌ی با حوادث، توجه به خدای متعال، مثل سلاح برّنده‌ای در دست انسان مؤمن است. لذا در میدان جنگ، پیغمبر مکرم اسلام همه‌ی کارهای لازم را انجام می‌داد؛ سپاه را می‌آراست، سربازان را به صف می‌کرد، امکانات لازم را به آنها می‌داد، توصیه‌های لازم را به آن­ها می‌کرد، اشراف فرماندهیِ خودش را اعمال می‌کرد؛ اما در همان وقت هم وسط میدان زانو می‌زد، دست به دعا بلند می‌کرد، تضرع می‌کرد، با خدای متعال حرف می‌زد و از او می‌خواست. این ارتباط با خدا، دل انسان را مستحکم می‌کند(بیانات در خطبه‌‌های نماز جمعه‌ی تهران‌‌۱۳۸۴/۰۷/۲۹)

2-4-2  نماز

خداوند نماز را مظهر ذکر خود می­داند« أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري‏ _ نماز را براى ياد من برپا دار»(طه/19) و به اهمیت نماز و آثار آن در شرایط جنگ توجه دارد تا جایی که برای رزمندگان در هنگام جنگ دستور نماز خوف می­دهد.(نساء/101)، (بقره/239). زیباترین تجلی نماز در میدان جنگ، نماز ظهر عاشورای امام حسین(ع) است که اهمیت این فریضه­ی الهی را نشان می­دهد.مقام معظم رهبری بر اقامه نماز به ویژه نوافل برای نیروهای مسلح تأکید می­کنند و می­فرمایند: «آن نماز شب‌هایی را که در جبهه می‌خواندید، باید نگهدارید. آن نوافل را باید توجه کنید. آن نماز با حالی که در شب حمله و عملیات به جا می‌آوردید و خیال می‌کردید که شب آخر عمرتان است، باید آن را نگهدارید. این­ها را باید تقویت کنید. نگوییم چون از ما توقع دارند، ما باید این‌طوری باشیم. نه، این چیز خیلی ضعیفی است. بگویید چون بار سنگینی بر دوش ماست و استخوان مستحکمی لازم دارد، این اعمال را انجاممی‌دهیم.خداوند خطاب به نبی اکرم دستور می‌دهد: «قم اللّیل الّا قلیلا. نصفه اوانقص منه قلیلا»(مزمل/2و3). شب را بیداری بکش؛ فقط نصف شب یا ثلث آن را استراحت کن و بعد دنبالش می‌فرماید: «انّا سنلقی علیک قولا ثقیلا». ما سخن سنگینی را بر تو القا خواهیم کرد؛ باید خودت را آماده کنی»(بیانات در دیدار فرماندهان سپاه۱۳۶۹/۰۶/۲۹).

2-4-3تلاوت قرآن

تلاوت قرآن، زیباترین جلوه­ی ذکر و یکی از نام های قرآن نیز ذکر است.« وَ هذا ذِكْرٌ مُبارَكٌ أَنْزَلْناه‏ _ و اين [قرآنى ] كه نازل كرده‏ايم ، پندى پرمنفعت است‏»(انبیاء/50). قرآن کریم بهترین مونسی است که سبب می­شود انسان در هیچ شرایطی احساس ترس و تنهایی نداشته باشد.امام سجاد (ع) می‌فرمایند: «لو مات من بین المشرق و المغرب لما استوحشت بعد ان یکون القرآن معی _ اگر همه مردم که ما بین مشرق و مغرب هستند بمیرند و هیچ موجودی بر روی زمین زنده نماند و من تنها باشم،وقتی قرآن با من باشد، هرگزازتنهاییوحشت نمی‌کنم.»(فیض کاشانی،1388،1708:9).داشتن چنین مونسی در لحظات بحران و سختی همچون جنگ، یک منبع بزرگ آرامش قلبی است. شاید به همین دلیل است که خداوند متعال  به انس با قرآن در همه­ی شرایط به ویژه هنگام جهاد توصیه می­کند و می­فرماید:« ...فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضى‏ وَ آخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ آخَرُونَ يُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنْه‏ _  ... پس آنچه را از قرآن براى شما ميسر است بخوانيد. او مى‏داند كه به زودى برخى از شما بيمار مى‏شوند و گروهى براى به دست آوردن رزق خدا در زمين سفر مى‏كنند و  بعضى در راه خدا مى‏جنگند، پس آنچه را از آن [قرآن] ميسر است بخوانيد.»(مزمل/20)

رهبر معظم انقلاب با اشاره به تجربه‌ی ملت ایران و پیروزی در جنگ تحمیلی، به نقش مهم قرآن در این جنگ اشاره می­کنند و می­فرمایند:« ملت ما با دست خالی در جنگ تحمیلی پیروز شد، ملت ما با وجود تازه‌کار بودن در مسائل سیاسی و بین‌المللی بر توطئه‌ی دشمنان پیروز شد، ملت ما ۴۰ سال است که در مقابل یک جبهه‌ی قدرتمند مادی که از همه طرف بر او شمشیر کشیده، ایستاده است و این تجربه‌ها نشان می‌دهد راه پیشرفت قوی، عزتمندانه و موفق، ارتباط با قرآن است.»( بیانات در محفل انس با قرآن کریم ۱۳۹۶/۰۳/۰۶). ایشان همچنین درباره­ی تأثیر قرآن بر مجاهدان می­فرمایند: «اگر در آیات قرآن تأمل بکنیم، اراده و استقامت ما قوی‏تر و بیشتر از این خواهد شد. همین آیات قرآنی است که توانست در روزگاری، انسان‏هایی را تربیت کند که با دنیای کفر و ظلمات بستیزند. همین معارف است که ملت بزرگ ما را وادار کرد و مجهز نمود که با دنیای مدرن مظلَم جاهلیت، جاهلیت مدرن و جاهلیت قرن بیستم مقابله کند»(خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران۱۳۶۹/۰۱/۱۰).

2-5  شهادت طلبی

شهادت، اوج کمال انسانی و از برترین و مقدس­ترین مفاهیم اسلامی است. در آیات و روایات تعاریف و پاداش­های بی­نظیری درباره­ی شهادت آمده است. بیان این توصیف­ها و زیبایی­های شهادت، باعث شده است تا مجاهدان، عاشقانه و خالصانه جان خود را در میدان سخت نبرد با خداوند متعال معامله کنند« إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمِنينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ _ يقيناً خدا از مؤمنان جان‏ها و اموالشان را به بهاى آنكه بهشت براى آنان باشد خريده ؛ همان كسانى كه در راه خدا پيكار مى‏كنند ، پس [ دشمن را ] مى‏كشند و [ خود در راه خدا ] كشته مى‏شوند»(توبه/111). در تاریخ اسلامفرهنگ شهادت‌طلبی به عنوان کارآمدترین و مؤثرترین عنصر در پیشبرد اهداف و حفظ ارزش‌ها و مقابله با دشمنان اسلام مطرح بوده است.این انگیزه که در راه خدا چه بکشیم و چه کشته شویم، پیروزیم، یک منبع فوق­العاده برای تقویت روحیه شکست­ناپذیری در مقابل با دشمن است« قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلاَّ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ وَ نَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَنْ يُصيبَكُمُ اللَّهُ بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ بِأَيْدينا فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَكُمْ مُتَرَبِّصُون‏ _ بگو : آيا درباره ما جز يكى از دو نيكى [پيروزى يا شهادت] را انتظار مى‏بريد؟ در صورتى كه ما درباره شما انتظار مى‏بريم كه خدا از سوى خود يا به دست ما عذابى به شما برساند؛ پس انتظار بريد كه ما هم با شما منتظريم‏»(توبه/52)

یکی از اثرات مهم شهادت‌طلبی این است که به فعلیت رسیدن نیروهای الهی و معنوی می‌تواند ضعف‌های نظامی را جبران و آسیب‌پذیری‌های مادی را برطرف نماید و محاسبات مادی دشمن را به هم می­ریزد. برای مثال در دوران دفاع مقدس کشور ما با وجود ضعف امکانات با تکیه بر همین روحیه­ی شهادت­طلبی، در مقابل قدرت­های نظامی دنیا ایستاد. مقام معظم رهبری روحیه شهادت طلبی رزمندگان را عامل پیروزی در عملیات­های دوران دفاع مقدس می­دانند و می­فرمایند:« خرمشهر و فتح عملیات بیت‌المقدّس و فتح عملیات فتح‌المبین و فاو و بقیه‌ی فتوحات بزرگ را رزمندگان ما به ضرب سلاح به دست نیاوردند - ما تا آخر جنگ از لحاظ سلاح، یک چندمِ عراق بودیم - به ضرب شهادت‌طلبی، فداکاری و مزد و عوض نخواستن از فداکاری به دست آوردند. اینها را باید در مردم تقویت کرد.»( بیانات در دیدار اعضای ستاد بزرگداشت چهاردهمین سالگرد رحلت حضرت امام خمینی(ره)۱۳۸۲/۰۳/۰۳). ایشان همچنین ثمره­ی شهادت­طلبی در بین مجاهدان را حفظ آرمان­های شهید می­دانند و می­فرمایند: «شهید، یعنی انسانی که در راه آرمانهای معنوی کشته می­شود و جان خود را - که سرمایه‌ی اصلی هر انسانی است - برای هدف و مقصدی الهی صرف می­کند و خدای متعال هم در پاسخ به این ایثار و گذشت بزرگ، حضور و یاد و فکر او را در ملّتش تداوم می­بخشد و آرمان او زنده می­ماند. این، خاصیت کشته شدن در راه خداست. کسانی که در راه خدا کشته می­شوند، زنده‌اند. جسم آنها زنده نیست؛ اما وجود حقیقی آنها زنده است( بیانات در دیدار فرزندان شهدا 25/5/68)

2-6توسل به اهل بیت(ع)

توسل در لغت به معنای انجام دادن کاری برای تقرب به یک چیز یا شخص است)فراهیدی،298:7) و در اصطلاحواسطه قرار دادن امور خیر و افراد صالح مقرب درگاه الهی برای بر آورده شدن درخواست و اجابت دعاست. اهل بیت علیهم السلام بهترین وسیله برای تقرب به خداوند متعال است. حضرت زهرا(س) می‌فرمایند: « یبتغی مَن فی السموات والأرض إلیه الوسیلة ونحن وسیلته فی خلقه_ تمام آنچه در آسمان و زمین هستند، برای تقرب به خداوند به دنبال وسیله هستند و ما وسیله و واسطه خداوند در میان خلقش هستیم(ابی الحدید،1404،211:6). در قرآن کریم قبل از امر به جهاد، امر به توسل می­شود و می­فرماید: « يا أَيُّهَا الَّذين‏آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في‏ سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون‏ _اى اهل ايمان ! از خدا پروا كنيد و دست‏آويزى [ از ايمان ، عمل صالح و آبروى مقرّبان درگاهش ] براى تقرّب به سوى او بجوييد ؛ و در راه او جهاد كنيد تا پيروز شويد»(مائده/35)

توسل به اهل بیت علیهم السلام در شرایط سخت جهاد باعث تقرب به خدا، آرامش قلبی و ایجاد امید در میان مجاهدان می­شود. رهبر انقلاب با توجه به این آثار توسل، پیروزی و استقامت ملت ایران را مرهون برکات اهل بیت علیهم السلام می­دانند و می­فرمایند: « اگر ملت ایران عقب‌نشینی می­کرد، اگر ما از شعارهامان دست برمی‌داشتیم، اگر در مقابل هارت و پورت استکبار جهانی و تهدیدهای استکبار و فشارهای استکبار زانومان خم می­شد و می­لرزید، این گلهای امیدی که در دل ملت­ها روئیده بود، پژمرده می­شد و باقی نمی‌ماند. ایستادگی شما بود که اجازه داد این نهال­های امید بارور شود؛ و این اتفاق افتاد و این به برکات معنوىِ الهی است که از طریق اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) و نام مبارک زهرای اطهر و نام مبارک حضرت بقیةاللَّه و توجهات این بزرگوار برای ما حاصل شده؛ این­ها را باید نگه داریم؛ این­ها را باید دودستی برای خودمان حفظ کنیم. این توجه را، این توسل را، این توجه به اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) را، این از خدا دانستن را، به خود غره نشدن را باید برای خودمان نگه داریم(بیانات در دیدار جمعی از شاعران و ذاکرین اهل بیت(ع) 3/3/1390).

نتیجه گیری

با مطالعه­ی آیات جهاد در قرآن کریم و تحلیل جنگ­های صدر اسلام و همچنین تجربه­ی هشت ساله­ی دفاع مقدس می­توان دریافت که عرصه­ی جنگ و جهاد، فقط نمایش اقتدار نظامی و تجهیزات جنگی نیست. آنچه که نتیجه­ی نهایی جنگ را مشخص می­کند اقتدار معنوی در میان نیروهاست که باعث بر هم زدن محاسبات مادی دشمنان تا دندان مسلح در میدان نبرد می­شود. غزوات پیامبر(ص) در صدر اسلام، واقعه­ی شگفت انگیز کربلا و دوران دفاع مقدس گواه این مدعاست.یک جنگجو باید برای آنچه می­جنگد اعتقاد و یقین داشته باشد. آرمان و انگیزه مذهبی و دینی می­تواند او را در مقابله با دشمن پایدار سازد. جنگجویی که از روی اعتقاد و آرمان خواهی بجنگد هیچ­گاه ترس و سستی و فرار و عقب نشینی در ذهن او جای نمی­گیرد. او برای رسیدن به هدف حاضر به جان­فشانی است و جهاد را وسیله­ای برای تقرب به خدا می­داند نه رسیدن امیال دنیوی. توجه به اخلاص و اهداف انسانی، صبر و تقوا، شهادت­طلبی، توکل به خدا و توسل به اهل بیت علیهم السلام تجهیزات معنوی برای مجاهدان است که در قرآن کریم و بیانات رهبر معظم انقلاب بسیار بر آن تأکید شده است. در اندیشه­ی دفاعی مقام معظم رهبری که برگرفته از آیات قرآن کریم و سیره­ی اهل بیت علیهم السلام است،آنچه که باعث پیروزی و ماندگاری انقلاب اسلامی ایران شده است، اقتدار معنوی مردم و نیروهای مسلح است و برای ادامه­ی مسیر انقلاب نیز همین الزام به معنویت را توصیه می­کنند.

منابع

قرآن کریم، ترجمه استاد حسین انصاریان

ابن­ابی­الحدید،عبدالحمیدبن هبة اله، 1404، شرح نهج البلاغه،کتابخانه آیت الله مرعشی، قم

ابن فارس، احمد،1422، مقاییس اللغة، بیروت، انتشارات دارالاحیاء،.

 ابن منظور، محمد بن ‌مکرم‌، ۱۴۱۴،لسان‌العرب‌، بیروت‌، دارصادر، چاپ سوم.

حرعاملی، محمد بن حسن، 1409، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت

حسینی سید محمد ،1386، معنویت و نقش آن در مبارزه با دشمن،مجلهحصون پاییز، شماره 13

دشتی، محمد، نهج البلاغه،1388،چاپ دوم ، قم، انتشارات اشکذر

راغب اصفهانی،1387، حسین بن محمد، مفردات فی غریب القرآن، تهران، انتشارات آرایه، چاپ اول

سبزواری، سید علی،1388 ، مهذب الاحکام، قم، انتشارات دارالتفسیر

شجاعی، محمدصادق،1392، دیدگاه­های روانشناختی آیت الله مصباح یزدی، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، چاپ سوم

صدوق،محمدبن علی بن حسین، 1378،عیون اخبار الرضا(ع)، انتشارات جهان، تهران

طباطبایی، سیدمحمدحسین،1417، المیزان، انتشارات جامعه مدرسین قم

طوسی، محمدبن حسن، 1407،تهذیب الاحکام، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران

فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409، العین، تهران، انتشارات دارالهجره

فیض کاشانی،محمدبن مرتضی،1388، الوافی، انتشارات عطر عترت، اصفهان

فیومی،احمدبن محمد،1414، مصباح المنیر،انتشارات دارالهجره، قم

کلینی، محمد،1388، اصول کافی، تصحیح علی غفاری، انتشارات دارالکتب الاسلامیه

مجلسی، محمدباقر، 1403، بحارالانوار ، انتشارات مؤسسه الوفاء، بیروت

مرکز فرهنگ و معارف قرآن،1389، دائرة المعارف قرآن کریم، بوستان کتاب، قم

نراقی، محمدمهدی،۱۳۸۳، جامع السعادات، تصحیح: سید محمد کلانتر، مطبعة النجف، نجف

نرم افزار مشکات الانوار

      مرکز تحقیقات رایانه­ای قائمیه اصفهان