دستیابی صنعت نساجی به رتبه پنجاهم جهان افتخار نیست/ نباید منتظر تحولی بزرگ باشیم

هرچند که از تصویب سند چشم انداز بیست ساله کشور 10 سال می‌گذرد و در واقع این مدت بدون طرح و برنامه ای خاص در جهت تحقق اهداف سند چشم انداز گذشت، ولی همین که اینک و برای باقیمانده این مدت برنامه‌ای مشخص داریم، جای شکرش باقی است.

تهیه و انتشار این برنامه که به تأکید مسئولان صنعتی کشور، یک برنامه راهبردی است و نه سند استراتژی صنعتی، گامی است به جلو در جهت شفاف سازی و تعیین اولویت‌های صنعتی و معدنی کشور و دیدگاه مسئولان صنعتی و اقتصادی کشور به صنایع داخلی را به صورت صریح و بی تعارف تبیین می‌کند و از طرف دیگر تکلیف سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی کشور را نیز به لحاظ سرمایه گذاری و تعیین اولویت های بخش صنعت و معدن روشن می‌کند. 

در این برنامه، اولویت‌های سرمایه گذاری در بخش های صنعت و معدن و همچنین اهداف تعیین شده برای صنایع منتخب مشخص شده است و در کلان قضیه اهدافی مانند برنامه 180 میلیارد دلاری برای صادرات غیر نفتی و 120 میلیارد دلاری برای صادرات صنعتی معدنی و افزایش اشتغال صنعتی معدنی از 3 میلیون و 400 هزار نفر به 4 میلیون و 500 هزار نفر در سال 1404 خودنمایی می‌کند.

در بین صنایعی که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، صنعت نساجی و پوشاک در اولویت یازدهم رشته های صنعتی قرار دارد و برای آن اهدافی مانند افزایش حجم اشتغال از 280 هزار نفر به 500 هزار نفر، افزایش سهم ارزش افزوده نساجی و پوشاک در کل صنعت از 3 درصد به 4 درصد ، صادرات 3 میلیارد دلاری در سال 1404 البته با احتساب چرم و کفش و نهایتاً رسیدن به رتبه سوم منطقه و پنجاهم در جهان در نظر گرفته شده است.

در خصوص شرایط نابرابر و ناعادلانه مقایسه صنعت نساجی با برخی صنایع در این سند، به ویژه در شاخص هایی نظیر ارزش افزوده، سهم از بازار داخل و صادرات قبلاً و طی یادداشتی با عنوان «نساجی را در فضایی عادلانه مقایسه کنید» نقطه نظرات خود را اعلام کرده و قصد باز گویی مجدد آن را ندارم  و در اینجا صرفاً به بررسی مواردی از این سند در بخش نساجی و پوشاک خواهم پرداخت.

کسب رتبه پنجاهم در جهان

1- بهتر است از همین هدف رسیدن به رتبه پنجاهم جهان در سال 1404 شروع کنیم که برای صنعت نساجی و پوشاک کشور ترسیم شده است.

اولاً بهتر بود اعلام می‌شد در حال حاضر نساجی و پوشاک ایران در رتبه چندم جهان قرار دارد و اصولاً چند کشور در زمینه تهیه و تولید منسوجات در جهان فعال و دارای نام و نشان هستند و آیا کسب رتبه پنجاهم جهان در حوزه نساجی و پوشاک، هدفی رو به جلو است و یا برعکس یک عقب گرد محسوب می‌شود؟

ثانیاً به نظر نمی‌رسد که بیش از پنجاه کشور در جهان و در بخش نساجی و پوشاک دارای اسم و رسمی باشند که ما هدف خود را پس از اجرای یک برنامه 10 ساله رسیدن به این مرتبه قرار داده ایم.

به هر حال شأن و لیاقت نساجی و پوشاک در کشور ما بیش از رتبه پنجاهم جهان است و رسیدن به این هدف و قرار گرفتن در این مکان نمی‌تواند افتخاری برای کشور ما و صنعت ریشه دار و کهن نساجی باشد.

به خاطر داریم که در گذشته ای نه چندان دور، منسوجات ایران به کشورهایی نظیر انگلستان ، آمریکا و ایتالیا صادر می‌شد.

کسب رتبه سوم در منطقه

2- در برنامه راهبردی، مسئولان مربوطه هدف نساجی و پوشاک را برای سال 1404 در منطقه، رسیدن به رتبه سوم و هدف صادراتی آن را رسیدن به مبلغ 3 میلیارد دلار اعلام کرده اند، در حالی که بر مبنای آمار ارائه شده در همین سند، ارزش صادرات فعلی منسوجات کشورهای منطقه مانند ترکیه، بنگلادش، پاکستان و هند به ترتیب 28 ، 25 ، 14 و 36 میلیارد دلار ذکر شده است.

چطور است که ارزش صادرات نساجی، پوشاک، چرم و کفش ما در سال 1404 قرار است به 3 میلیارد دلار برسد و به اعتبار آن به رتبه سوم منطقه صعود کنیم در حالی که همین الآن صادرات کشورهای نامبرده شده چندین برابر ارزش کل تولیدات منسوجات ما و صادرات هدف‌گذاری شده ما است؟

در نظر داشته باشید که هدف گذاری صادراتی صنعت نساجی و پوشاک کشور ترکیه برای سال 2023 که معادل سال1402 هجری شمسی خواهد بود (دو سال زودتر از سال هدف برنامه راهبردی) بالغ بر 80 میلیارد دلار صادرات است، یعنی 26 برابر برنامه صادراتی ایران در حوزه نساجی و پوشاک در آن سال.

تقاضای 32 میلیارد دلاری منسوجات در سال 1404

3- در برنامه راهبردی، مصرف سالیانه منسوجات، پوشاک و چرم در کشور 20 میلیارد دلار اعلام شده است که اگر فرض کنیم 5 میلیارد دلار آن از طریق واردات، قاچاق و کالای همراه مسافر تأمین شود، لذا 15 میلیارد دلار ارزش سالیانه تولیدات نساجی و پوشاک در کشور است و چنانچه رشد تقاضای داخلی کشور را سالیانه 5 درصد در نظر بگیریم، در سال 1404 با بازار مصرفی به ارزش 32 میلیارد دلار در کشور روبرو خواهیم بود که اگر هدف صادراتی 3 میلیارد دلاری را نیز به آن بیفزاییم، می‌بایست در سال 1404 جمع ارزش تولیدات منسوجات و پوشاک کشور به 35 میلیارد دلار بالغ شود (یعنی 133 درصد افزایش ارزش تولیدات داخلی) تا هم بتوانیم نیاز داخل را برآورده کنیم و هم به هدف صادراتی تعیین شده دست پیدا کنیم.

متأسفانه برنامه راهبردی وزارت صنعت در بخش نساجی و پوشاک در خصوص حجم سرمایه گذاری مورد نیاز جهت رسیدن به این اهداف ساکت مانده ولی میتوان از راهی دیگر و بصورت تقریبی به آن دست یافت.(در بند شماره 4 توضیح داده شده است)

در صورت عدم انجام سرمایه‌گذاری های لازم جهت افزایش ارزش تولیدات منسوجات و پوشاک به 35 میلیارد دلار در سال 1404 ،بخش عمده ای از نیاز بازار داخل همچنان باید از طریق واردات و البته قاچاق تأمین شود و بسیار محتمل خواهد بود که بحث اول صنعت نساجی و پوشاک در 10 سال آینده همچنان بر محور راه های مبارزه با قاچاق و راهکارهای جلوگیری از قاچاق منسوجات و پوشاک دور خواهد زد.

البته همانطور که در برنامه راهبردی هم پیش بینی شده است چنانچه بتوانیم قبل از سال 1404 به عضویت کامل سازمان تجارت جهانی درآییم، موضوع به کلی فرق کرده و دیگر نیازی به مبارزه با قاچاقچیان منسوجات نخواهیم داشت.

200 هزار میلیارد ریال سرمایه گذاری در صنعت نساجی و پوشاک

4_ در برنامه راهبردی اشاره شده است که شاغلان نساجی و پوشاک از 280 هزار نفر فعلی به 500 هزار نفر در سال 1404 افزایش خواهند یافت، یعنی به طور متوسط سالی 22 هزار نفر. (البته برنامه در ارائه جزییات این افزایش و رشته‌های مورد نظر ساکت است)

به عبارت دیگر طی 10 سال آینده شاهد 78 درصد افزایش تعداد شاغلان در بخش نساجی و پوشاک خواهیم بود که بسیار بیشتر از افزایش شاغلان در کل صنعت در همین مدت است، زیرا شاغلان صنعت و معدن با رشد 32 درصدی در این مدت از 3 میلیون و 400 هزار نفر به 4 میلیون و 500 هزار نفر افزایش می یابند.

در همین سند اشاره شده است که هزینه ایجاد یک شغل در صنعت نساجی و پوشاک معادل 900 میلیون ریال است، لذا به فرض ثابت ماندن فرصت های شغلی فعلی در صنعت نساجی و پوشاک و به منظور افزایش 220 هزار نفری شاغلان این صنعت نیاز به حداقل 200 هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری طی 10 سال آینده در این بخش است و چنانچه بخش ارزی این سرمایه گذاری را 65 درصد از کل هزینه ها در نظر بگیریم، به مبلغی در حدود 130 هزار میلیارد ریال و یا 4 میلیارد دلار سرمایه گذاری ارزی طی 10 سال آینده نیازمندیم.

به عبارت دیگر، به طور متوسط سالی 400 تا 450 میلیون دلار(با احتساب تورم سالانه) سرمایه‌گذاری ارزی نیاز خواهد بود که عمدتاً در بخش خرید ماشین آلات و تجهیزات صنعتی هزینه خواهد شد.

به نظر نمی‌رسد که با این حجم سرمایه گذاری سالیانه که در برنامه راهبردی پیش بینی شده و تقریباً معادل روند سال‌های اخیر قبل از تحریم ها است، بتوان شاهد تحولی کیفی و شگرف در صنعت نساجی و پوشاک بود و این صنعت کماکان با همین وضعیت فعلی ادامه حیات خواهد داد.

لزوم ارائه برنامه‌های یک ساله و کوتاه مدت

به هر حال اینک که برنامه راهبردی توسعه صنعتی که حاصل نگرش مسئولان صنعتی کشور به صنایع مختلف کشور است رونمایی شده، لازم است تا دفتر تخصصی نساجی و پوشاک هم برای تحقق اهداف این سند نسبت به اعلام برنامه های سالیانه خود طی 10 سال اجرای برنامه اعم از روند افزایش صادرات سالیانه، اهداف و بازارهای صادراتی، حجم و محل سرمایه گذاری‌های مورد نظر، نحوه افزایش سهم نساجی در ارزش افزوده بخش صنعت، محل افزایش 220 هزار نفری شاغلان صنعت نساجی و پوشاک و افزایش سهم منسوجات از بازار داخلی و سایر برنامه‌های خود اطلاع رسانی کند.