ضریب نفوذ سهامداری در ایران زیر 10 درصد/ عدم تناسب کارگزاری‌ها با اندازه بورس تهران
به گزارش خبرگزاری بسیج، شناسایی تعداد بهینه بنگاه‌های اقتصادی برای یک فعالیت مشخصی از اقتصاد همواره جرئی لاینفک از برنامه‌ریزی‌های اقتصادی در سطح کلان است. به همین ترتیب شناسایی تعداد بهینه شرکت‌های کارگزاری در یک بازار سرمایه می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد. در این میان از آنجایی که مطالعات صورت پذیرفته مدونی در مورد تعداد شرکت‌های کارگزاری مورد نیاز در بورس اوراق بهادار تهران و بورس کالای ایران موجود نیست، بر این اساس در گزارشی که از سوی کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار منتشر شده بر اساس مدل انطباقی جهت بررسی تعداد شرکت‌های کارگزاری در بورس‌های ایران در قیاس با ارزش کل بازار و ارزش روزانه معاملات پرداخته شده است. همچنین در نهایت روند اعطای مجوزهای کارگزاری در چند کشور به صورت نمونه مورد بررسی قرار گرفته است.
بر اساس این گزارش در بند 13 ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران کارگزار شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به حساب آن‌ها معامله می‌کند.
در واقع بر اساس این تعریف کارگزاران معاملاتی را که در بورس‌ها انجام می‌دهند به نیابت از سرمایه‌گذاران انجام داده و در قبال آن کارمزد مقطوع مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار را دریافت می‌دارند. بنابراین می‌توان تعداد کارگزاران مورد نیاز برای یک بورس را به عواملی نظیر تعداد سرمایه‌گذاران در آن بورس، حجم یا ارزش معاملات و میزان توسعه‌یافتگی شرکت‌های کارگزاری موجود ارتباط داد.
ضریب نفوذ سهامداری کمتر از 10 درصد
بر اساس آمارهای غیر رسمی تعداد سهامداران کد دار در بورس بالغ بر 7 میلیون نفر است و نزدیک به 4 میلیون نفر از آن‌ها قابلیت انجام معامله را دارند که نشان می‌دهد، ضریب نفوذ سهامداری در کشور به میزان کمتر از 10درصدی می‌باشد.
در مورد گسترش توسعه صنعت کارگزاری در سال‌های اخیر تعداد شرکت‌های کارگزاری فعال در بورس‌ها 107 شرکت است. شرکت‌های فوق در بیش از 59 شهرستان اقدام به ایجاد شعبه و تالار نموده‌اند. میزان شعب و تالار معاملات در شهرستان‌ها بالغ بر 1122 دفتر است. نیروی انسانی فعال در صنعت طبق آخرین آمار کانون کارگزاران 5661 نفر بوده که تعداد 4516 نفر از آنان دارای مدرک کارشناسی و یا بالاتر هستند. میزان سرمایه‌گذاری ایجاد شده در صنعت کارگزاری در سال مالی منتهی سال 92 به میزان 682,2 میلیارد ریال است. همچنین تعداد 91 شرکت دارای مجوز معاملات برخط هستند.
بررسی مقایسه ای تعداد کارگزاری ها و اندازه بازار در دنیا
در جدول شماره یک ارزش بازار، ارزش معاملات و تعداد شرکت‌های کارگزاری فعال در بورس‌های اوراق بهادار در بعضی از کشورها ملاحظه می‌شود. مقایسه این اعداد به تنهایی نمی‌تواند وضعیت روشنی از موقعیت شرکت‌های کارگزاری در این بورس‌ها را نشان دهد لذا از دو نسبت با عنوان "نسبت ارزش بازار به تعداد کارگزاران" و"نسبت ارزش معاملات به تعداد کارگزاران" نیز استفاده شده است. نسبت‌های فوق به ترتیب نشان دهنده میانگین سهم هر شرکت کارگزاری از ارزش بازار و ارزش معاملات بورس اوراق بهادار مورد نظر است. جدول زیر بر اساس معیار "نسبت ارزش معاملات به تعداد کارگزاران" مرتب شده است.
برای دیدن تصویر واضح اینجا کلیک کنید
در بورس‌های کالایی با توجه به عدم استفاده از ارزش بازار تنها از دو معیار ارزش معاملات و تعداد شرکت‌های کارگزاری استفاده شده است. بنابراین در جدول شماره دو ارزش معاملات و تعداد شرکت‌های کارگزاری فعال در بعضی از بورس‌های کالایی در کشورهای مختلف ملاحظه می‌شود. "نسبت ارزش معاملات به تعداد کارگزاران" جهت نمایش میانگین سهم هر شرکت کارگزاری از ارزش معاملات در بورس کالایی مربوط به خود است. جدول زیر بر اساس معیار "نسبت ارزش معاملات به تعداد کارگزاران" مرتب شده است.
برای دیدن تصویر واضح اینجا کلیک کنید
بررسی نسبت ارزش بازار به تعداد کارگزاران در جدول یک نشان می‌دهد که بورس اوراق بهادار تهران در میان 15 بورس مورد بررسی در رتبة آخر قرار گرفته است و در جدول شماره دو سهم شرکت‌های کارگزاری فعال در بورس کالای ایران از ارزش معاملات صورت گرفته در این بورس در میان 7 بورس کالای مورد بررسی در رتبه ششم قرار دارد. ملاحظه می‌شود که در این نسبت، بورس کالای ایران با رتبه‌های بالاتر از خود اختلاف چشم گیر و قابل تامل را دارد.
تناسب بد قواره کارگزاری ها با اندازه بورس تهران
آنچه که در این میان از بررسی جداول بالا استنباط می‌شود این است که در قیاس با دیگر بورس‌های دنیا، تعداد شرکت‌های کارگزاری فعال در بورس اوراق بهادار تهران و بورس کالای ایران چندان تناسبی با اندازه این بورس‌ها ندارد. به طور متوسط سهم هر کارگزاری از ارزش معاملات این بورس‌ها در ایران بسیار کمتر از سایر کشورهاست. بنابراین به نسبت اندازه بورس اوراق بهادار تهران و ارزش معاملات بورس اوراق بهادار تهران و بورس کالا، تعداد کارگزاران این بورس‌ها زیاد می‌باشند و هیچ نیازی به افزایش تعداد این کارگزاران وجود ندارد.
حکومت 10 کارگزاری بر نیمی از کارمزدها
درآمد شرکت‌های کارگزاری فعال در بورس اوراق بهادار تهران و بورس کالای ایران از محل کارمزدی است که بر اساس درصدی از ارزش معاملات انجام شده توسط همان شرکت کارگزاری محاسبه می‌شود. بنابرین بدیهی است هرچه میانگین سهم شرکت کارگزاری از ارزش معاملات کاهش یابد این به معنای کاهش درآمدهای دریافتی توسط شرکت کارگزاری خواهد بود. همچنین پراکندگی بسیار زیاد در توزیع سهم شرکت‌های کارگزاری از ارزش کل معاملات به نشانه پراکندگی بسیار زیاد در توزیع درآمدهای شرکت‌های کارگزاری است. تقریبا نیمی از کارمزدهای حاصل شده در بورس اوراق بهادار و بورس کالا در اختیار 10 شرکت کارگزاری برتر و نیم دیگر در اختیار سایر شرکت‌های کارگزاری فعال در صنعت است.
با توجه به تعداد کارگزاران فعال در بورس‌ها و حجم معاملات در سال‌های گذشته ملاحظه می‌شود که در صورت افزایش تعداد کارگزاران در بورس‌ها، سهم هر یک از کارگزاران از ارزش معاملات کاهش و بالطبع درآمد آن‌ها نیز با کاهش مواجه خواهد شد و باعث تغییر در میزان فعالیت آن‌ها خواهد شد. در چنین شرایطی با کاهش درآمد شرکت‌های کارگزاری، این شرکت‌ها ممکن است در صدد کسب درآمد از فعالیت‌های غیر اصلی خود برآیند و این موضوع به مرور سبب تضعیف صنعت و در نهایت کاهش معاملات انجام شده در بازار سرمایه شود.
