پنبه تراریخته در بورکینافاسو هم ممنوع شد

درواقع فناوریهای جدید را می‌توان از چند جنبه کلان مورد بررسی قرار داد. گاه فناوریهای جدید زمان طولانی برای حصول نتیجه را کوتاه می‌کنند، گاه با استفاده از یک خلاقیت و در نتیجه آن فناوری جدید قیمت تمام شده محصول کاهش می‌یابد، گاه فناوری جدید از امکانات و وسایلی استفاده می‌کند که بسهولت برای بسیاری از دانشمندان در جهان قابل ابتیاع است و گاه فناوری جدید از مسیرهای جدیدی استفاده می‌کند که حاصل آن برای محیط‌زیست و سلامت انسان اثرات سوء بسیار کمتری دارد. گاه یک فناوری جدید تمامی موارد گفته شده در بالا را بطور همزمان دارد.

در سال 1983 اولین مقاله در خصوص تراریخت کردن گیاهان منتشر شد و اکنون 34 سال از آن زمان می‌گذرد. اولین گیاه تراریخت که در سال 1994 به بازار عرضه شد یک نوع گوجه‌فرنگی بود که بسرعت از بازار جمع‌آوری شد. در سالهای بعد گیاهانی مانند پنبه، سویا و ذرت به بازار ارائه شدند و شرکت مونسانتو با انحصاری که بر این گیاهان داشت به سودهای کلانی رسید.

این فناوری سالها بدون رقیب به فتح بازارها پرداخت و تلاش شد تا از هر طریق ممکن تبعات این گیاهان بر محیط‌زیست، تنوع‌زیستی، مصرف سموم، سلامت انسان و دام سانسور شود. سانسور تا آنجا پیش رفت که به‌واسطه انتشار یک مقاله درخصوص مضرات گیاهان تراریخت بر روی معده و سیستم ایمنی موش صحرایی توسط  پروفسور Árpád Pusztai در مجله بسیار معتبر Lancet در سال 1999، اخراج ایشان از انستیتو تحقیقاتی Rowett در اسکاتلند تحت فشارهای نظام سلطه رقم خورد و این انستیتو قرارداد کاری ایشان را که 36 سال در این انستیتو مشغول به‌کار بود و بیش از 270 مقاله علمی و سه کتاب بسیار معتبر منتشر کرده بود تمدید نکرد.

جالب است در کشور ما نیز در سال گذشته قرارداد برخی از مشاهیر فناوری ژنتیک تنها به‌واسطه ارائه برخی مقالات درخصوص اثرات گیاهان دستکاری شده ژنتیکی بر سلامت انسان و حیوانات از سوی یکی از پژوهشگاه های زیست‌فناوری تمدید نشد.

علی‌رغم تلاشهای فراوان شرکتهای تجاری، برخلاف دو دهه گذشته، تلاشهای سلطه‌طلبانه و تبلیغاتی این شرکتها امروزه برای بسیاری از مردم جهان روشن شده است. این شرایط را حتی در داخل آمریکا و در مقاله اخیر مجله نیوزویک می‌توان مشاهده کرد.

این رسوایی تا حدی پیش رفته که حتی کشور بورکینافاسو در آفریقا نیز از کشت پنبه تراریخت در سال جاری سرباز زده است و به کشت ارقام بومی خود روی آورده است.

این در حالی است که هنوز هم به‌دلایل خاص عده‌ای در کشورمان علی‌رغم آگاهی از خسارات وارد شده به صنعت پنبه بورکینافاسو، پاکستان، و ... قصد واردات و کشت پنبه دستکاری شده ژنتیکی با فناوری از مد افتاده، قدیمی و آلوده به تبعات مختلف را دارند. به این افراد که نسبت به پیشرفتهای علوم و فناوری ستیز دارند و دائما فناوری زوال‌یافته تراریخت را به‌عنوان فناوری نوین، جدید و پیشرفته قلمداد می‌کنند پیشنهاد می‌شود هرچند سال یکبار به پیشرفتهای زیست‌فناوری نگاهی بیفکنند تا بیش از این از قافله علم و فناوری عقب نیفتند؛ اکنون مدعیان این فناوری خود دریافته‌اند که این فناوری به تاریخ پیوسته و باید به موزه سپرده شود؛ حال نوبت آن رسیده تا جهانیان در خصوص خسارات این فناوری در طی سالهای استفاده در جهان قضاوت کنند.

BioClay، روشی جدید برای خاموشی ژنها و ایجاد مقاومت در گیاهان بدون تراریخته کردن آنها

در این گزارش تنها یکی از فناوریهای جدید که درخصوص مقاوم کردن گیاهان ــ که نسبت به فناوری قدیمی تراریخته‌کردن گیاهان و استفاده از سموم شیمیایی سالمتر، ارزانتر و سهل‌الوصولتر است ــ معرفی شده است.

این فناوری توسط دانشمندانی از دانشگاههای Surrey و  Queensland در استرالیا معرفی شده و در واقع تلفیقی از یافته‌های زیست‌فناوری و نانو است که در سال 2017 در مجله Nature Plants به چاپ رسیده ( Nature Plants 3, Article number: 16207 (2017) doi:10.1038/nplants.2016.207 ) و مورد توجه بسیاری از مجامع علمی و شرکتهای زیست‌فناوری قرار گرفته است.

یکی از مهمترین موارد از فناوری جدید ــ برخلاف گیاهان تراریخته که در آنها  DNA  گیاهان مورد دستکاری قرار می‌گرفت و این دستکاریها به نسل بعد منتقل می‌شد و در طبیعت باقی می‌ماند و حتی به گیاهان وحشی نیز انتقال می‌یافت ــ این است که به‌هیچ‌‌وجه DNA گیاه مورد دستکاری قرار نمی‌گیرد و گیاهان حالت طبیعی خود را حفظ می‌کنند. از طرف دیگر بدون دخالت و تغییر در ژنوم  گیاهان،  امکان اثرات مخرب این تغییرات بر سایر فرایندهای سلولهای گیاهی منتفی شده است.

گیاهان همواره در معرض بسیاری از عوامل بیماری‌زا قرار داشته و سالانه حدود 30 تا 40 درصد محصولات کشاورزی در اثر خسارت آفات و بیماریها از بین می‌رود. امروزه، اغلب از روشهای شیمیایی برای مقابله با آفات و بیماریها استفاده می‌شود. اما بیشتر سموم شیمیایی استفاده شده، علیه آفات و بیماریهای قارچی بوده و تاکنون سمی علیه ویروسهای بیماری‌زا گزارش نشده است. این مطلب دانشمندان را بر آن داشت تا به فکر استفاده از روشهایی دیگر برای حفاظت از گیاهان در برابر بیماریهای ویروسی باشند و برای این منظور از فناوری تولید گیاهان تراریخته استفاده کردند.

در فناوری تراریخته، جهت ایجاد مقاومت به ویروس، قطعه‌ای از ژنوم ویروس به نام RNA دو رشته‌ای شده (dsRNA) به ژنوم گیاه منتقل می‌شود. از آنجا که این قطعه تنها بخشی از ژنوم ویروس است توانایی ایجاد بیماری را نداشته و فقط سیستم ایمنی گیاه را همچون یک واکسن در مقابل بیماری ویروسی فعال می‌کند. به‌دلیل پیچیدگیهای تولید گیاهان تراریخته و مخاطرات آنها برای محیط‌زیست و انسان، دانشمندان در پی یافتن روشی ساده‌تر بودند که در آن قطعات RNA را به‌طور مستقیم، بدون وارد کردن به ژنوم گیاه، در اختیار گیاه قرار گیرد.

برای دستیابی به این هدف (انتقال مستقیم  RNAبه گیاه)، مشکلاتی نظیر هزینه بالای تولید RNA و ناپایداری RNA های تولید شده وجود داشت که در چند سال اخیر تحقیقات گسترده‌ای برای رفع این مشکلات انجام شده است. بر اساس مقاله‌ای که 13 ژانویه 2017 در «مجله نیچر» منتشر شد، محققان استرالیایی دانشگاههای Queensland وSurrey  موفق به رفع مشکلات انتقال مستقیم RNA و ابداع روش جدیدی برای حفاظت از گیاهان در مقابل ویروسها شدند. بر اساس نتایج گزارش شده این روش جایگزین مناسبی برای استفاده از آفتکش‌های شیمیایی و گیاهان دستکاری شده ژنتیکی باشد.

محصول تولید شده توسط این دانشمندان، یک اسپری غیرسمی و تجزیه‌پذیر بر پایه نانوتکنولوژی است که به مقاومت گیاهان در مقابل آفات و بیماریها کمک می‌کند. این اسپری با نام رس زیستی (BioClay) بدون ایجاد هیچگونه تغییر در ساختار DNA گیاه، منجر به غیرفعال کردن ژنهای خاصی در گیاهان و در نتیجه ایجاد مقاومت در آنها می‌شود. در این روش RNA های تولید شده از طریق نانو ذرات رس به درون گیاه انتقال داده می‌شوند. برای اتصال RNA های طراحی شده به نانو ذرات رس از خاصیت بار الکتریکی ذرات استفاده شده است، قطعات RNA دارای بار الکتریکی منفی و ذرات رس دارای بار الکتریکی مثبت بوده در نتیجه توانایی اتصال به یکدیگر را دارند. این محصول به‌صورت پودر قابل حل در آب و مقاوم در برابر شستشو بوده که به‌سادگی بر روی گیاهان اسپری می‌شود و مقدار کمی از RNA  روزانه و برای مدت طولانی (6-8 هفته) آزاد می‌شود.

این روش تاکنون با تولید dsRNA های اختصاصی بر علیه دو بیماری ویروسی، موزائیک خیار (CMV) و  موزائیک تنباکو (PMMoV)، آزمایش شده است. بدین منظور دو گروه گیاه مورد استفاده واقع شد که به ترتیب با نانو ذرات رس حاوی dsRNA و نانو ذرات رس فاقد dsRNA تیمار شده و سپس گیاهان در معرض بیماری قرار گرفتند. پنج روز پس از القای بیماری گیاهان گروه اول به‌طور معنی‌داری علائم بیماری کمتری را از خود نشان دادند. بر اساس نتایج به دست آمده BioClay قادر است در حداقل 20 روز پس از استفاده، مقاومت در برابر بیماری را از خود نشان دهد.

به گفته پروفسور G.Q. Max Luاین نانو ذره یکی از بهترین نانو ذرات مؤثر در انتقال مولکولی و دارای خاصیت آزادسازی کنترل شده و تدریجی برای مقابله با بیماریهای گیاهان و جانوران است. به گفته ایشان فناوری مشابه با این نانو ذره به منظور رهایش دارویی هدفمند در دانشگاه Queensland اختراع شده است.

تکنولوژی BioClay استوار بر پایه نانو ذرات می‌تواند جایگزین مناسبی برای روشهای کنونی ایجاد مقاومت گیاهان در مقابل بیماریها باشد که به‌طور هدفمند تنها بر گیاهان هدف و بیماری مورد نظر مؤثر است و هیچگونه دستکاری ژنتیکی گیاهان و تغییر DNA آنها را در پی ندارد و می‌تواند به سلامتی انسان و محیط‌زیست کمک کند.