اثرات متقابل فعاليت هاي گردشگری و محيط زيست

به گزارش خبرگزاری بسیج از نیر به نقل ازنیریمیز، صنعت گردشگری بدون شك نقش بسزايي در تعادل بخش رواني و رفتاري اجتماع دارد و زمينه هاي تبادلات فرهنگي و اقتصادی و فرار از زندگي يكنواخت روزانه را فراهم مي آورد. امروزه توسعه ي پايدار به عنوان الگو واژه جديدي در جهان مطرح شده است .ريشه هاي توسعه ي پايدار به نارضايتي از نتايج توسعه و رشد اقتصادي- اجتماعي در جوامع شهري و روستايي از منظر بوم شناسي (اكولوژي) برمي گردد.

اين الگو درصدد است با الگوهاي توليد، توزيع و مصرف ناسازگار با طبيعت به مقابله بپردازد از اتمام منابع و تخريب محيط زيست جلوگيري كند و تنها فرايند توسعه اي را تاييد مي كند كه به بهبود كيفيت زندگي انسان ها در حد ظرفيت پذيرش نظام هاي پشتيبان حيات منجر شود. توسعه پایدار مفهوم نوین تری نسبت به توسعه همه جانبه دارد.

هدف اين نوشتار به هيچ عنوان نفي و انكار صنعت توريسم و معرفي آن به عنوان يك عامل مخرب محيط زيست نيست، بلكه با آگاهي به لزوم وجود اين صنعت و با قبول اينكه در دنياي امروز گردشگری راهي براي ايجاد تعادل و پل هاي تبادل فرهنگي بين مردم مي باشد و نيز با دانستن لزوم كسب درآمدهاي توريستي، سعي براين است كه تا با برشمردن برخي از خطرات بالقوه ي محيطي فعاليتهاي توريستي و راههاي جلوگيري از آن، خصوصآ در شهرستان توريستي نیر كمكي هر چند ناچيز در آگاه سازي و بيان راهكارهاي احتمالي ارائه کند.

موقعيت خاص و برخورداري شهرستان نیر از مواهب طبيعي و توان بالقوه ي توريستي در حیطه گردشگری طبیعت و باستان شناسی، اين خطه از سرزمين عزيزمان ايران را به صورت يكي از اعجاب آورترين موقعيتهاي زيست محيطي در آورده است.

نگاهی به قوانین برنامه ی توسعه نشان می دهد که جایگاه حفاظت از محیط زیست از یک تبصره در برنامهی اول تا یک فصل کامل بنام حفاظت محیظ زیست، آمایش سرزمین و توازن منطقه ای در قوانین توسعه، ارتقا یافته است و در این راستا به منظور تحقق اهداف مندرج در اصل پنجاهم قانون اساسی، نظام ارزیابی راهبردی محیطی در سطوح ملی، منطقه ای و موضوعی بر اساس محورهای: راهبردهای کلی توسعهی مناطق و منظور نمودن اثرات تجمعی این راهبردها، شاخص اثرات محیطی توسعه و شاخص ظرفیت زیستی، اعمال شاخصهای پایداری ملی و منطقه ای، پایش برنامه ها و طرحهای توسعهای، منطقه ای و موضوعی، برنامه ی توانمندسازی و تعیین سازوکار اجرایی ارزیابی راهبردی محیطی ،تدوین و به اجرا در می آید.

لذا با توجه به این اصول، خصوصا اثرات محیطی توسعه، شاخص ظرفیت زیستی و شاخصهای پایداری ملی و منطقه ای و همچنین لزوم حفاظت از محیط زیست؛ بررسی اثرات گردشگری بر محیط زیست این منطقه، چه از نظر حفظ طبیعت و چه از نظر ارایه ی خدمات بهتر لازم و ضروری به نظر رسیده و اين موارد مولفهي نگراني هر چه بيشتر براي حفظ محيط زيست و دغدغه ي صيانت از اين نعمت خدادادي را موجب مي شود.

یكي از ملموس ترين اثر گردشگری بر محيط زيست اين منطقه ي توريستي، از بين رفتن طبيعت بكر، كاهش و تجزيه ي زيستگاهها و مناظر طبيعي ناشي از فعاليت انساني مي باشد كه شامل دپوي زباله و پسماند، آلودگي آبها، ايجاد آتش سوزي، شكستن درختان ، تغييرحريم و از بين رفتن مسير آبراهه ها در اثر فعالیت های انسانی، رفت و آمد خودروها، بسط و گسترش برخي طرح هاي عمراني كه لازمه اش حذف درختان و تغيير كاربري زمين زراعی و مراتع در بعضي نقاط است، مي باشد. همچنین از بین رفتن چشم انداز های طبیعی حاصل از فعالیتهای عمرانی و آثار سوء ناشی از توسعه افسار گسیخته و بدون برنامه ریزی و ارزیابی زیست محیطی، صنعت توریسم و محیط زیست منطقه را با معضل جدی روبرو خواهد کرد.

لذا با اشراف بر اين موارد، ارائه راهكارهاي عملي جهت حفظ محيط زيست اين منطقهي توريستي، لازم و مبرهن بنظر می رسد.

يكي از مهمترين راهكارها در وهله ي اول شامل خود مردم، هم اهالي و هم گردشگران ميباشد. آگاه سازي و فرهنگ سازي مردم با نصب تابلوها و انتشار بروشورها، هم در جهت شناساندن مناطق ديدني و هم در جهت دعوت به نگهداري طبيعت زيباي منطقه با مثالهاي عيني از بهم خوردن اكوسيستم ها و حفظ زيستگاههاي طبيعي ميتواند موثر بوده و توجه مردم را به محيط زيست معطوف کند.

جهت حفظ حريم آبراهه ها و رودها؛ فنس كشی، گاها استفاده از موانع طبيعي و تعيين محدودهي نفوذ، توسط ارگانهاي ذيربط باعث ميشود شايد كمي از اثرات دخالت انسان در حريم آبراهه ها كاسته شده و طبيعت بكر اطراف آنها حفظ گردد.

راهكارعملي ديگر؛ همكاري ارگانها و مراجع مرتبط در جهت تعيين محدودهي كاربري مسكوني و زراعي مشخص، سخت گیری در دادن مجوز ساخت و ساز در مناطق حایز اهمیت زیست محیطی و اجراي ضوابط با رويكرد پرهيز از هرگونه نگاه تبعيض آميز، براي همهي مراجعين به اين ارگانهاست!

همچنین جهت حفظ اين مناطق از زباله ، راهكار پيشنهادي؛ قرار دادن سطلهاي زباله و باكس هاي مناسب ترجيحا فلزي، جهت زباله هاي غير قابل هضم توسط طبيعت و مديريت پسماندهاي توليدي در اين مناطق است.

شایان ذکر است، شناسنامه دار كردن و پلاك كوبي درختان و جلوگيري از قطع بي رويه ي آنها، از اقدامات عملي موثر در راستاي جلوگيري از حذف مناظر طبيعي و آسيب به اين سرمايه هاي ملي، است.

ایجاد جریمه های سنگین برای آتش سوزیهای خصوصا عمدی ، به منظور زمین خواری و هم چنین قطع درختان برای تغییر کاربری و تجارت، می تواند در موارد زیادی مثمر ثمر واقع شود.

با توجه به وجود معادن و تخریب گسترده و افسار گسیخته محیط زیست توسط معدن کاران و تخریب چشم اندازهای زیبا و خدادادی در منطقه که یکی از معضلات زیست محیطی درشهرستان نیر بوده و یکی از موانع گردشگری در منطقه و ایجاد فشار مضاعف به طبیعت شده است که لزوم ساماندهی مراکز معدنی را بیش از پیش لازم و ضروری می کند.

در مرحله اول استفاده از راهکارهای تشویقی و در مراحل بعدی استفاده از قوه قهریه می تواند در ساماندهی این مراکز مثمر ثمر واقع شود.

مکانیابی محل دفن زباله شهری با توجه به نزدیکی این محل به مراکز توریستی باید از اولویت های شهرداری نیر محسوب شده و با جدیت تمام نسبت به حل این مشکل و ساماندهی و تغییر کاربری محل فعلی اقدام عاجل شود.

کمربندیهای در حال ساخت منطقه، بدون ارزیابی و صرفا برای کنترل ترافیک آثار سوء بسیاری در گردشگری و محیط زیست منطقه به ویژه گردشگری مزرعه خواهد گذاشت.

لزوم برنامه ریزی جدی در این طرح و ارزیابی پیامدهای مثبت و منفی این پروژه و بررسی کارشناسی واریانت های مختلف و آثار مثبت و منفی حاصل در جنوب و شمال شهر راهکار برون رفت از این معضل خواهد بود.

فاضلاب انسانی و پسماندهای کشاورزی و دامی یکی دیگر از تهدیدات زیست محیطی و موانع موجود بوده و اثر مخربی بر گردشگری در منطقه دارد. لزوم پیگیری و تکمیل شبکه فاضلاب می تواند در رفع این مشکل تاثیر به سزایی داشته باشد.

رانندگی خارج ازجاده ها ،چیدن گلها و گیاهان خوراکی ویا تزیینی ،تهدید حیوانات، آلودگی نهرها از دیگر مسایل عدیدهی ناشی ازحضور گردشگران درمنطقه است.
متاسفانه سود اقتصادی که از محل ورود گردشگران به منطقه بدست می آید، به صورت عادلانه درمیان تمامی اقشار جامعه توزیع نمی شود بلکه صاحبان مشاغل مرتبط، بیشترین استفاده را از این شرایط بدست می آورند.

بدین سبب تمایل به کسب درآمد، بسیاری از کشاورزان را بسوی تغییر کاربری اراضی خویش از زراعی به تجاری و تبدیل اراضی به غذاخوریها و سایر تاسیسات پذیرایی و اقامتی سوق می دهد. لذا شهرداری با هدف حفظ باغات و اراضی کشاورزی و تداوم منافع اقتصادی، به هیچ عنوان اجازه ی تغییر کاربری اراضی را بدون برنامه ریزی و خارج از طرح جامع صادر ننماید زیرا اعتقاد براین است که طبیعت منطقه واشجار آن ازمنابع اقتصادی عمده است و هرگونه تغییر در چهره ی منطقه وتبدیل اراضی به سایر کاربریها، اساس اقتصادی منطقه را مورد تهدید قرار می دهد.

با ادامه روند کنونی، احتمال فزونی یافتن فعالیتهای اقتصادی برظرفیت تحمل طبیعی محیط وجود دارد و اگر چنین اتفاقی رخ دهد، جریان ورودگردشگران متوقف شده و منافع اقتصادی به شدت کاهش می یابد.

این وضعیت لزوم توجه بیشتر و برنامه ریزی دقیق تری را برای حفظ محیط زیست منطقه و کاهش اثرات منفی حضور گردشگران با ارائه آگاهیهای بیشتر به آنها ازیک سو و توزیع عادلانه تر منافع برای تشویق مردم محلی به مشارکت بیشتر در برنامه ها را از سوی دیگر گوشزد می کند.

اثرات منفی مشاهده شده و بازخوردهای حاکی از گردشگری علارغم نوپا بودن این صنعت در شهر نیر نشان دهنده این واقعیت است که ظرفیت تحمل منطقه، به ویژه در بولاغلار به آستانه خود نزدیک شده است و این ناحیه بدون برنامه ریزی و ایجاد زیر ساختهای جدید نمی تواند پذیرای گردشگران بیشتر باشد.

بنابراین در راستای توسعه پایدار گردشگری، برنامه ریزی و مدیریت کارآمد برای تقویت اثرات مثبت وکاهش اثرات منفی درجهت ایجاد نگرشی مثبت به اثرات گردشگری و حمایت آنها از این فعالیت و نیز افزایش رضایت گردشگران درجهت تدوام سفرهای گردشگری ضرورت دارد.

متاسفانه بخش گردشگری به صورت رقیبی بازدارنده برای بخش کشاورزی عمل کرده است، چنان که تغییر شدید کاربری اراضی ازطریق فروش اراضی کشاورزی به صورت موج سوداگری زمین و چالش جدی فراروی مدیریت گردشگری شده است. این درحالی است که گردشگری دربرخی کشورهای پیشرفته با مدیریت و برنامه ریزی کارآمد، موجب توسعه کشاورزی وتغییراتی مثبت مانند افزایش تولید، تولید متناسب با تقاضای گردشگران، تنوع تولید و حفظ کاربری اراضی کشاورزی شده است. محصولات کشاورزی یکی از پایه های گردشگری بوده و با توجه به اینکه شهرستان نیر دارای رتبه سوم استان از لحاظ کشاورزی است لذا لزوم برنامه ریزی در این زمینه در شهرستان نیر بیش از پیش و بیشتر از سایر مناطق استان نیاز به توجه دارد.

تمرکز گردشگری در فصول گرم، فشار مضاعف و خارج از تحمل محیط را به ویژه در منطقه بولاغلار به وجود آورده که تنش های زیست محیطی فراوانی را ایجاد نموده است. با تدابیر و برنامه ریزی های هدفدار و. ایجاد و تقویت زیرساختها، می توان گردشگری را در تمام فصول توزیع و از شاخصهای گردشگری زمستانی به ویژه در فصل زمستان و پاییز نیز در راستای توسعه پایدار گردشگری منطقه بهره برداری کرد.

راهکارهای ارایه شده قسمتی از راه حل های پیشنهادی در این حوزه است و با شرط اجرایی شدن میتوان به حفظ هر چه بیشتر و روز افزون محیط زیست و گردشگری پایدار در منطقه امیدوار بود.

اميد است با اتخاذ تدابير مناسب جهت حفظ محيط زيست و گسترش گردشگری پایدار شاهد بالندگي هر چه بيشتر اين منطقه ي زيبا باشيم.

ممتاز علیزاده

منابع:
1-مقاله بررسی اثرات زیست محیطی گردشگری زهره مقیسه- دانشجوی کارشناسی ارشد،دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی مشهد
2-زندي،ابتهال. آثار و پيامدهاي زيست محيطي طرح هاي گردشگري. علم گردشگري.