همانطور که گفته میشود،بر ساختار نظام بین الملل، آنارشی حاکم است.انارشی به معنای نوعی هرج و مرج است.یعنی سلسله مراتبی وجود ندارد.
حرکت بازیگران مختلف در صفحه شطرنج نظام
بین الملل،گاهی باعث دلخوری و دوری، گاهی موجب
درگیری،و گاهی باعث نزدیکی و صمیمیت سایر مهره ها میشود.
یک تصمیم در سیاست خارجی،تبعات مثبت و منفی
دارد.و زنجیروار به تصمیمات دیگر و حتی حوزه های دیگر، سرایت میکند.پیش بینی کاملِ
تاثیر یک رفتار و تبعات آن، بسیار سخت است و شاید امکان پذیر نیست.چرا که همانند بازی
شطرنج،باید حرکت قبلی و بعدی سایر مهره ها و بازیگران را هم در نظر داشته باشید.
موفقیت در ارتباط با یک کشور یا منطقه،
ممکن است هم زمان،به معنای شکست در روابط با کشور یا منطقه دیگر باشد. پس یک تصمیم
بطور مطلق، مثبت(پیروزی و موفقیت)یا منفی(شکست)نیست.
اما سنجش میزان موفقیت و پیروزی با معیارهایِ
خاصِ اندازه گیری،رهبران را قانع میکند.
برای درک بهتر موضوع و درک پیچیدگی های
تصمیم گیری در حوزه سیاست خارجی،از همسایگان و منطقه چند مثال را بازگو می کنم.
*نزدیکی ایران به هندوستان باعث نگرانی اسلام
آباد میشود.همچنانکه تلاش ایران برای احداث بندر چابهار و گسترش روابط با هندوستان
و افغانستان، ناراحتی پاکستان را در پی داشت!
*پاکستان از ایران،عربستان و سایر کشورهای اسلامی انتظار دارد،بخاطرِ کشمیر،
روابط خود را با هند کاهش دهند، اما خود،حاضر به کاهش روابط با دشمنان این کشورها نیست!
*عربستانی که در موضوع یمن، کمک نظامی پاکستان و ارسال نیروهایش علیه حوثی
ها را می بیند، حاضر به کاهش روابط با هند(دشمن پاکستان) نیست!
*ملک سلمان پادشاه عربستان(خادم الحرمین الشریفین!)کشتار مسلمانان ایالت
گجرات و کشمیر را به یاد ندارد و به نخست وزیر هند،بزرگترین نشان افتخار را تقدیم میکند!چرا
که عربستان و هند،حدود ۴۰ میلیارد دلار روابط تجاری دارند.و سه میلیون هندی در عربستان
کار میکنند!
*عربستانی که پاکستان را بخاطر تربیت طالبان و حمایت از تروریسم، محکوم
میکند،خود حامی اصلی تروریسم است!
*قطری که بخاطر اختلاف با عربستان و امارات، به ایران گرایش پیدا میکند،
جزایر ایرانی را از آن امارات میداند!
*پاکستانی که خط لوله صلح با ایران را تکمیل نمیکند،حاضر است برای واردات
گاز، قرارداد گازی با فرانسه و ایتالیا ببندد! اما انتظار قطع روابط ما با هند را دارد.هندی
که در دوران تحریم، نفت ما را میخرید،اما همین پاکستان، نه تنها در دوران تحریم نخرید،حتی
بعداز برجام،برای خط لوله صلح مانع تراشی میکند!
*ایرانی که با هندوستان رابطه خوبی دارد، از سفر مودی به تل اویو ناراحت
میشود و موضوع کشمیر و کشتار مسلمانان بیگناه را برای اثرگذاری، برجسته میکند!
*حالا ایرانی که در موضوع کشمیر، به پاکستان نزدیک میشود،همزمان بحران
یمن و نقش اسلام آباد در همراهی عربستان، باعث دوری این دو میشود!
*روسیه ای که حاضر به وتوی قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران نشد،پیش
نویس قطعنامه ها علیه سوریه را وتو میکند!
*با همین روسیه در سوریه،متحد هستیم،و حتی فرودگاه نظامی همدان را برای
پرواز جنگنده هایشان،در اختیار آنها گذاشتیم،اما بحران مسلمانان چچن را محکوم میکنیم.بخاطر
روسیه،رای به الحاق کریمه به روسیه ندادیم و الحاق کریمه را به رسمیت نشناختیم!
*ایرانی که در خطبه های نماز جمعه هر هفته، دولتمردان اذربایجان را بخاطر
روابط با تل اویو و امریکا،نصیحت میکند،قره باغ را از آن آذری ها میداند.در عین حال
روابط خوبی با ارمنستان(دشمن آذربایجان)دارد!
*آذربایجانی که ایران را بخاطر روابط با ارمنستان، محکوم میکند، روابط
سری و آشکار با اسرائیل(دشمن ایران) دارد!
*نزدیکی ایران به ارمنستان و روسیه، باعث دوری گرجستان از ایران میشود!
چرا که در موضوع استیای جنوبی و ابخازیا
و...با روسها درگیری دارند.
در برخی جاها همانند مورد بالا، دوستِ دشمن
من،دشمنِ من است،عینیت می یابد.
*آذربایجانی که از ترکیه انتظار دارد، روابط خود با ارمنستان را قطع کند،و
به هیچ عنوان، راضی به باز شدن مرزهای ترکیه با ارمنستان نیست،روابط تجاری با ارمنستان
دارد! و سلاحهای قاچاق را به پ.ک.ک دشمن اصلی و تهدید کننده مهم ترکیه میدهد!
*فلسطینی که بیشترین حمایت را از جانب ایران می بیند،اگر مجبور به انتخاب
عربستان(اعراب) با ایران شود، عربستان را بر ایران ترجیح میدهد.عربستانی که سوخت جنگنده
های اسرائیل را تامین میکند!
خیلی گیج کننده است.اما باید گفت در همه
اینها، منافع ملی، چراغ راهنمای حرکت کشورهاست.اما بستگی دارد، منافع ملی را چگونه
و با چه معیاری تعریف کرده باشند.
محمدعلی
هژبری(پژوهشگر روابط بین الملل)
