به گزارش خبرگزاری بسیج، نمایندگان مخالف وزیر علوم یکی از مباحث مورد مناقشه را استقلال دانشگاه ها عنوان نموده اند. مشکلی که منصور غلامی از برنامه های خود برای رفع این مهم دفاع می کند.
به راستی استقلال دانشگاه ها اساسا چیست و چه فاکتورهایی دارد که این همه در مجامع علمی بحث بر سر آن زیاد است.
سالهای قبل از انقلاب اسلامی به جز دانشگاه ملی ایران که غیر مستقیم تحت تولیت و پشتیبانی حکومت وقت بود، بقیه دانشگاه ها بدون استثناء برخاسته از اراده دولت و در نتیجه زیر استیلای دولت بوده اند. تحولاتی که بعد از انقلاب اسلامی در حوزه آموزش عالی پدید آمده است و خروجی آن تزاید دانشگاه های دولتی و دوره های شبانه و پردیس های مکمل آن؛ همراه با ایجاد دانشگاه های آزاد، پیام نور، غیر انتفاعی و علمی کاربردی با حجم عظیمی از دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی می باشد، ضرورت توجه به موضوع استقلال دانشگاه ها، چالش ها و محدودیت های مربوط به آن و چگونگی تحقق این مهم را مضاعف کرده است.
تعیین میزان مناسب استقلال نهادي دانشگاهها موضوعی اساسی براي دانشگاهها و آموزش عـالی کشـور است.
در این گزارش سعی شده است با بررسی نگرش برخی از ذینفعان آموزشعـالی ایـران، ویژگیهـاي برجسته استقلال نهادي اثربخش دانشگاههاي دولتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوري به دسـت آید. بررسی قوانین و مقررات نشان می دهد که دانشگاههاي دولتی ایران در هشـت مؤلفـه اسـتقلال دارنـد . یکی از مسائل مهم در حکمرانی نظامهاي آموزش عالی تعیین میزان استقلال دانشگاهها یا تعیین حـدود اختیاراتی است که به موجب قانون و تعاملات دانشگاه با دولت ملی، براي ساختارهاي تصمیم گیري داخل دانشگاه در نظر گرفته میشود. اصطلاح حکمرانی در آموزش عالی بـراي توصـیف سـاختارها، فراینـدها و فعالیتهاي دخیل در برنامه ریزي و هدایت مؤسسـات و افـراد فعـال در آن اسـتفاده مـی شـود و به موضوعاتی همچون مسئول اصلی هدایت مؤسسه، ساختارهاي تصمیم گیـري و حدود اختیارات آنهـا و اشـخاص داراي مسـ ئولیت و منـابع مشـروعیت تصـمیم گیـريِ آنهـا مـی پـردازد .
مزیت وجود هیئت امنا این است که تمام مسائل عملیاتیِ جزئی از عهده وزارت علوم، تحقیقات و فنـاوري برداشته میشود و دولت را از اتهام دخالت در امور دانشگاهی حفظ و زمینه استقلال دانشـگاهی بیشـتري را فراهم میکند، فعالیتهاي مراکز قانونگذاري را کاهش میدهد و شـرایطی را فـراهم مـی کنـد تـا درك عمیقی از حکمرانی در دانشگاه بهدست آید و وزارت علوم، تحقیقات و فناوري نیز بتواند بر مسائل مربـوط به سیاستگذاري متمرکز شود. هیئتامنا مـی توانـد بـه جـاي کارکنـان مـدیریت گـراي دولتـی، کارکنـان متخصص آموزشعالی استخدام کند تا در یک ساختار حرفهاي مستقل، که هیئـت امنـا ایجـاد می کند.
عمل حقیقت استقلال مؤسسات آموزشعالی اغلب آمیزهاي از حقـوق مـوروثی، سـنت، اهـداف قانونگـذار و فرهنگ اجتماعی است و در طول زمـان از طریـق انـواع فراینـدهاي قـانونی، تصـمیم گیریهـاي اداري و مقررات خاص به دست میآید و به ندرت ساختاري دقیق براي یک طرح منطقـی اسـت . همچنـین ، ایـن استقلال یک فرهنگ خاص، حق یا قدرت است، به طوريکه ویژگیهاي استقلال دانشگاههاي یک کشور را نمیتـوان بـراي کشـور دیگـر در نظـر گرفـت
در دهه هاي اخیر به دلایل چندي دولتها تشویق شده اند تا به دانشگاهها استقلال بیشتري اعطـا کننـد ، از جمله اینکه هر چه رشد تقاضا براي آموزش عالی بیشتر میشود [کـه ایـن تقاضـا در چـارچوب اقتصـاد دانش تداوم پیدا میکند] و دولتها به نقش خود در ارتقاي توسعه اقتصادي واقـف تـر مـی شـوند، مطمـئن شدن از اداره اثربخش نظامهاي آموزش عـالی بـه طـور فزاینـده اهمیـت مـی یابـد . همچنـین، نظامهـاي آموزش عالی به دلیل رشد تعداد مؤسسات خصوصی و دولتی در حال پیچیده تر شدن هستند و بـه مـوازات آن این نکته نیز در حال روشن شدن است که دولتها بهترین حکمران در باره نحوه فعالیتهاي هر دانشگاه نیستند.
در حال حاضرآشکار شده است کـه مـدل قـدیمی کنترل کامل از سوي وزارت علوم، تحقیقات و فناوري در دراز مدت ناپایدار اسـت و در سراسـر جهـان در حال جایگزین شدن با سایر مدلهاست؛ یعنی تغییر حالت از دخالت گسترده متمرکـز بـه اسـتقلال بیشـتر دانشگاهها و تکیه بر شیوه هاي پیچیده تر نظارت و بررسی عملکرد.
در کشور ایران از اواسط قرن نوزدهم مؤسسات آموزش عالی به سبک غربی و به منظـور تربیـت نیـروي انسانی مورد نیاز بخشهاي صنعتی، کشاورزي و خدماتی کشور تأسیس شدند. نوع نگاه اجتمـاعی بـه ایـن مؤسسات، به عنوان بخشی از بوروکراسی دولتی و در جهت نقش واگذار شده به آنها، همواره نگـاه ابـزاري بوده است. اما اکنون به نظر می رسد که با ظهور مجموعه عوامل و شرایط جدید، نوع نگـاه اجتمـاعی بـه دانشگاهها در حال تغییر است و لازم است متناسب با آن در اختیارات و استقلال آنها نیز تغییراتـی ایجـاد شود.
آنگونه که در سند چشم انداز بیست ساله کشور آمده است در سال 1404 ایران کشوری برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فنــاورى و کشــوري توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادي، علمی و فناوري در سطح منطقه باید باشد و برای رسیدن به این مهم لازم است حرکت های جوششی چشم نوازی در عرصه علم و دانش کشور صورت گیرد و این مساله میسر نیست مگر با حرکت دانشگاه ها و آزادی عمل آن ها.
تأکید تعدادي از تحقیقات انجام شده بر ناکارآمدي نظام کنـونی آمـوزش عـالی ایـران و لـزوم افـزایش اختیارات دانشگاههاي آن. رحمان سرشت معتقد است که قوانین و مقررات آموزشعـالی دیوانسـالاري کاملی بر آموزش عالی ایران حاکم و از عملکرد اثربخش آن پیشگیري کرده است و بهرهگیـري کامـل از نیروهاي بالقوه نهفته در این مؤسسات مستلزم تجدید نظر فوري، اما کارآمد، در نظام کنترلـی حـاکم بر آموزشعالی است .
نفیسی گفتـه اسـت کـه از جملـه چالش ـهایی کـه آموزش عالی ایران با آن روبه روست، نداشتن استقلال نهادي و آزادي علمی و بـه همـراه آن پاسـخگو نبودن دانشگاه در مقابل جامعه و بهطور کلی، همه ذینفعان است. بهدلیل تمرکز شـدید حـاکم بـر امـور آموزشعالی ایران، اصولاً نهاد دانشگاه همانند یک واحـد ا داري عمـل مـی کنـد .
آراسته نیز معتقد است که حقایق موجود آمـوزش عـالی بیـانگر آن اسـت کـه نظـام دیوانسـالار و متمرکز کنونی توانایی هدایت مراکز آموزشعالی را ندارد. نظام آموزشعـالی بـه عنـوان زیـر نظـامی از دولت و با ساختار متمرکز در اموري چون پـذیرش د انشـجو، برنامـه ریـزي درسـی، تخصـیص بودجـه، انتصاب رئـیس دانشـگاه و گـزینش اعضـاي هیئـت علمـی و کارکنـان، کـارایی خـود را از دسـت داده است.
جاودانی و همکاران نیز در تحقیق خود بیـان مـی دارنـد کـه 71 %مـدیران عالی نظام آموزش عالی ایران تمرکزگرایی، حاکمیـت دیوانسـالاري سـنتی و شـکل نگـرفتن اسـتقلال آکادمیک را جزو نقاط ضعف آموزش عالی ایران میدانند و مداخله گري دولت در نظام آموزش عـالی را از تهدیدات آن بـه شـمار مـی آورنـد.
با مروری کوتاه بر بخشی از علل استقلال دانشگاه ها به نظر می رسد که این مساله چالشی مهم برای وزیر علوم جدید است چرا که مطالبه گری بخشی از جامعه علمی کشور این جریان را سو می دهد. البته منصور غلامی در برنامه خود به جزئیات استقلال دانشگاه ها اشاره نکرده است.
از طرفی باید در نظر داشت که در مساله حساسی مانند استقلال دانشگاه ها تنها نظر وزارت علوم دخیل نیست و باید تمامی دستگاه ها اعم از دانشگاه ها و شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس و ... نیز در این مساله ورود کنند.
اما در هر حال وزارت علوم بعنوان مهمترین جریان موثر در امر استقلال دانشگاه ها با چالشی بسیار مهم روبروست و باید دید منصور غلامی در طول دوران صدارت خود بر این وزارتخانه چه رویکردی نسبت به آن خواهد داشت؟
منبع: خبرگزاری علم و فناوری
