به گزارش خبرگزاری بسیج از اردبیل؛ به نقل از خبرگزاری تسنیم، سید محمدعلی علوی تبار در یادداشتی با عنوان نقش دولت و مردم در تحقق اقتصاد مقاومتی با تأکید بر اندیشه رهبر معظم انقلاب با گرایش به پیامدهای امنیتی آورده است: بررسی اندیشه‌های رهبر معظم انقلاب در حوزه سیستم صحیح اقتصادی تنها راه موجود برای پرهیز از خطر بالقوه ابهام در صحت‌وسقم سیاست‌گذاری‌های اقتصادی است.
تحریم‌های چندوجهی کشورهای متخاصم علیه واژهٔ نوپای «اقتصاد مقاومتی» را به ادبیات اقتصادی کشور اضافه کرد؛ مقام معظم رهبری در شهریور سال 1389 برای اولین بار دو دلیل «فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برای جهش» را از عوامل طرح این واژه مطرح کردند.
تحولات و چالش‌های متعددی که جمهوری اسلامی ایران را به اتخاذ یک نظام اقتصادی متناسب با این تحولات و چالش‌ها فراخواند تا بتواند ضمن تدوین الگوی متناسب با سرعت تحولات به‌عنوان الگو و الهام‌بخش در تحولات جهان طی مسیر نماید. در این تحقیق بیانات کلیدی مقام معظم رهبری (مدظله) از سال 1389 تا 1395 پیرامون اقتصادی مقاومتی استخراج و با گرایش به پیامدهای مثبت و منفی امنیتی نقش دولت و مردم در اقتصاد مقاومتی موردبررسی قرار گرفت و الگوی مفهومی، ابعاد و شاخص‌های اقتصاد مقاومتی بر اساس مبانی نظری پیش‌گفته استخراج و ارائه می‌شود.
بررسی اندیشه‌های رهبری انقلاب اسلامی در حوزه سیستم صحیح اقتصادی تنها راه موجود برای پرهیز از خطر بالقوه ابهام در صحت‌وسقم سیاست‌گذاری‌های اقتصادی است و لذا مطالعات و بررسی‌های حول اندیشه‌های ایشان در مقطع کنونی نه‌تنها از اهمیت علمی ویژه‌ای برخوردار است، بلکه رسالتی تاریخی است که بر عهده کارشناسان و محققان کشور قرارگرفته است.
مدل‌سازی بومی و جدید اقتصادی مستلزم ایجاد بنیان‌های هماهنگ و همخوان باهم است. ازاین‌رو، شفاف‌سازی و روشن شدن پایه‌های اقتصاد مقاومتی ازلحاظ تئوریک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
یکی از مهم‌ترین سؤالات شکلی و ساختاری در مورد اقتصاد مقاومتی، چگونگی پایه‌ریزی ساختاری و مختصات اقتصاد مقاومتی است. دو نظام عمدهٔ اقتصادی شناخته‌شده کاپیتالیسم (سرمایه‌داری) که برآمده از اندیشه‌های لیبرالیستی بوده است و دیگری نظام اقتصادی سوسیالیستی است. برای تبیین دولتی بودن یا نبودن اقتصاد مقاومتی، بایستی این مفهوم در نظام سازی اقتصادی بازتعریف شود.
مهم‌ترین شاخصهٔ نظام سرمایه‌داری این است که تولید کالا به انگیزهٔ کسب سود اقتصادی و منفعت شخصی افراد جامعه انجام می‌گیرد. سرمایه محوری یک نظام اقتصادی است که در آن، پایه‌های یک سیستم اقتصادی بر روی مالکیت خصوصی ابزارهای تولید اقتصادی است و در دست مالکان خصوصی است و از آن برای ایجاد بهره‌مندی اقتصادی در بازارهایی رقابتی استفاده می‌شود. سوسیالیسم (جامعه خواهی) اقتصادی، که برای ایجاد یک نظم اجتماعی مبتنی بر انسجام همگانی پایه‌ریزی شده است، جامعه‌ای که در آن تمامی قشرهای اجتماع سهمی برابر در سود همگانی داشته باشند.
هدف نهایی سوسیالیسم لغو مالکیت خصوصی بر ابزارهای تولید و برقراری مالکیت اجتماعی و عمومی یا دولتی بر ابزارهای تولید است. سومین نوعی که از اقتصاد پایه‌ریزی می‌شود اقتصادهای مختلط نامیده می‌شوند که هرکدام به نحوی خصوصیاتی را از پایه‌های هرکدام از این تفکرات شامل می‌شوند. در سال‌های گذشته، متفکرین اسلامی به‌طور پراکنده، سعی بر ارائهٔ نظام اقتصادی اسلامی به‌عنوان الگویی پیشرو برای جوامع بشری داشته‌اند که این نظام اقتصادی هم ازنظر معیارهای دو نظام قبلی مختلط برشمرده می‌شد.
اقتصاد مقاومتی اصطلاح جدیدی است که در سال 1389 توسط مقام معظم رهبری (مدظله) ارائه گردیده است. در بیانات ایشان، همان‌طور که در صدر ابلاغیه سیاستهای اقتصاد مقاومتی نیز اشاره فرموده‌اند، اقتصاد مقاومتی یک نوع الگوی اقتصادی است که برگرفته از فرهنگ و ارزش‌های اسلامی و انقلابی است و خصلت بارز آن توانمندی اقتصاد کشور در مقابله با تهدیدهای دشمن و تبدیل آن‌ها به فرصتی برای پیشرفت بیشتر است.
در اقتصاد مقاومتی، دولت علاوه بر نقش حاکمیتی تعریف‌شده در سرمایه‌داری، مسئولیت برنامه‌ریزی، زمینه‌سازی، ظرفیت‌سازی، هدایت و کمک به بخش خصوصی و تولید را نیز دارد. کار اقتصادی و فعالیت اقتصادی با محوریت مردم است و دولت به‌عنوان یک مسئول عمومی، بر حُسن اجرای فعالیت‌ها نظارت می‌کند و تولید و کارآفرینی و اشتغال را هدایت می‌کند.
آنچه عموماً از مقاومت اقتصادی برداشت می‌شود، مواجهه با تحریم‌های اقتصادی است. به این معنا که اولاً راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها جستجو شود و ثانیاً ظرفیت تحمل سختی و فشار در درون اقتصاد ملی، ارتقا یابد. بر این مبنا، می‌بایست در هر مقطع، حوزه‌های تحریم شده رصد و برای جایگزین کردن آن‌ها اقداماتی صورت گیرد. این مسیر به دلایل چندی که در ادامه به آن اشاره می‌شود، آسیب‌های بسیاری را به دنبال خواهد داشت. متأسفانه راهبرد کنونی کشور در مواجهه با تحریم‌ها، همین است. این راهبرد که می‌توان از آن به «مقاومت اقتصادی» تعبیر کرد به دلایل پیش رو ناکارآمد است:
- انفعالی بودن و رویکرد کنشی ـ واکنشی یا به تعبیر بهتر دفاعی به تحریم‌های اتخاذشده؛
- امکان تضعیف تدریجی اقتصاد ملی؛
- تحمیل هزینه‌های زیاد بر کشور در این فرآیند
در این فضا، «اقتصاد مقاومتی» طراحی و مدل‌سازی ویژه‌ای از شرایط و سازوکارهای اقتصادی است که مبتنی بر آن، فضای اقتصادی کشور بر اساس فرض وجود حداکثر تحریم‌ها و فشارها، به‌صورت فعال و نه منفعل، طراحی می‌شود. درواقع «اقتصاد مقاومتی» بنیانی نظری و عملی برای مدل‌سازی گونه ویژه‌ای از اقتصاد است که فعالانه خود را برای مواجهه با تحریم‌ها، بیش‌ازپیش آماده ساخته است. مکانیسم‌های اقتصادی، فضای کسب‌وکار، تجارت خارجی، نهادهای مالی و واسطه‌ای و... در اقتصاد مقاومتی مبتنی بر این پیش‌فرض طراحی می‌شوند که کشور در تعارض ایدئولوژیک دائمی با نظام سلطه است و هر ضربه اقتصادی از غرب ممکن است در هرلحظه به کشور وارد شود. در چنین فضایی، تحریم‌های اقتصادی نه تهدید، بلکه فرصت ویژه‌ای هستند که زیر فشار آن‌ها می‌توان راهبردهای اقتصاد مقاومتی را باقدرت و اجماع ملی همراه و پیاده‌سازی آن‌ها را تسریع کرد. در این رویکرد، کسب ثروت و درآمد ملی از مسیرهایی دنبال می‌شود که قدرت چانه‌زنی کشور در فضای سیاسی بین‌المللی را تقویت می‌کند؛ نه آنکه کشور ناگزیر باشد به دلیل مسائل اقتصادی از اهداف ایدئولوژیک خود در فضای سیاسی دست بکشد. (پیغامی، 1390)
حال می‌توان پس از بررسی کلی نقش دولت در اقتصاد مقاومتی، به نقش مردم در تحقق و شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی پرداخت. این نقش‌ها که در ادامه برای مردم تعریف‌شده است می‌تواند روشن کند که اقتصاد مقاومتی را نمی‌توان اقتصادی دولتی به‌حساب آورد و این به دلیل پررنگ تعریف شدن نقش مردم در ساختار اقتصاد مقاومتی است. این تحقیق تلاش کرده است با تحلیل تئوریک سخنان مقام معظم رهبری (مدظله) از سال 1389 تا 1395) که عمدتاً محورهایی اقتصاد مقاومتی را شامل شده است را با تأکید بر نقش دولت و مردم بر مبنای دو فرضیه:
نقش حداکثری دولت در اقتصاد می‌تواند پیامدهای امنیتی داشته باشد
نقش حداکثری مردم در اقتصاد تأثیر مثبت دارد
را با بهره‌گیری از روش تحلیلی- توصیفی مورد مداقه قرار داده و نسبت به استخراج مدل مفهومی سخنان ایشان پیرامون ابعاد، ویژگی‌ها و الزامات اقتصاد مقاومتی اقدام نماید.
مفهوم شناسی
اقتصاد مقاومتی
این واژه اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور سال 1389 مطرح گردید. در همین دیدار، رهبر معظم انقلاب"اقتصادمقاومتی"را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل «فشاراقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برای جهش» را معرفی نمودند.(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از کارآفرینان سراسر کشور، 16 / 6 / 89) ایشان در دیدار با دانشجویان فرمودند:"اقتصادمقاومتییعنی آناقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی‌ها و خصومت‌های شدید می‌تواند تعیین‌کننده رشد و شکوفایی کشور باشد."( بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان، 16 / 5 / 91)
بر این اساس اقتصاد مقاومتی، به معنای یک نوع اقتصادی است که اولاً: در ساخت درونی خودش برخوردار از قوام باشد و ثانیاً: در مقابل تهدیدات بیرونی نیز قدرت ایستادگی و پایداری داشته باشد. بر این اساس یکی از محققان اقتصاد اسلامی در تعریف اقتصاد مقاومتی می‌گوید: اقتصاد مقاومتی «گفتمان و الگوی اقتصادی است که ضمن مقاوم‌سازی و تقویت اقتصاد ملی در برابر تهدیدها، توان تحریم شکنی با رویکرد عقب راندن نظام سلطه را داشته باشد و درعین‌حال پیشرو، فرصت ساز، مولد، درون‌زا و برونگرا باشد». (قوامی، بیتا: 15)
هدف اقتصاد مقاومتی، مصون ساختن اقتصاد ایران از تکانه‌های خارجی و غلبه بر ضعفهای داخلی بر اساس فرصت‌های خارجی و قوت‌های داخلی است، اقتصاد مقاومتی، نوعی خط‌مشی هادی (سیاست کلی) است که باید بر همه قوانین و مقررات و بینش و رفتارهای مسئولان و فعالان اقتصادی حاکم باشد.
اصطلاح اقتصاد مقاومتی در سال‌های اخیر توسط مقام معظم رهبری مطرح و سپس به مفهوم رایج مباحث اقتصاد سیاسی تبدیل شد. صاحب‌نظرانی با رویکردهای گوناگون در این حوزه اظهار نظر کرده‌اند؛ برخی با ادبیات علم اقتصاد، برخی با ادبیات اقتصاد اسلامی و برخی نیز نقش مؤلفه‌های حوزه‌های فرهنگ و سیاست را در شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی مورد بررسی قرار داده‌اند. از ابتدای مطرح شدن اصطلاح اقتصاد مقاومتی، رهبر معظم انقلاب در سخنرانی‌های گوناگون به تبیین این مفهوم پرداخته‌اند.
ایشان معنای اقتصاد مقاومتی را چنین بیان نموده‌اند: "اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیب‌پذیری‌اش کاهش پیدا کند؛ یعنی وضع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفندهای دشمنان، که همیشگی و به شکل‌های مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند."
همچنین ایشان در جای دیگر این مفهوم را چنین معنا می‌کنند: "اقتصاد مقاومتی فقط جنبهٔ نفی نیست، این جور نیست که اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهای تدافعی باشد. نه، اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان می‌دهد و اجازه می‌دهد که حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند."
ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی
|
اقتصاد مقاومتی یعنی تحقق رشد اقتصادی مستمر و بالا، با پنج ویژگی: درون‌زا،. برونگرا،. مردمی،. دانش‌بنیان،. عدالت طلبانه |
|
|
درون‌زا |
منظور از درون‌زا این است که سرمایه‌گذاری لازم برای تحقق این رشد، بیشتر مبتنی بر ظرفیت‌های انسانی و مالی و فناوری داخلی باشد و کشور راه انداختن تولید و سرمایه‌گذاری، منتظر و متکی به سرمایه مالی و انسانی و فناوری خارجی نباشد. |
|
برونگرا |
منظور از برونگرا این است که اولویت با صادرات کالاها و خدمات باشد و زمینه طوری فراهم شود تا کارآفرین ایرانی، بتواند تولیدات خود را در بازارهای جهانی بفروشند. |
|
مردمی |
منظور از مردمی این است که فعالیت اقتصادی برای همه ممکن و قابل‌دسترس باشد. لازمه این وضع، سهولت در تولد و رشد بنگاه‌های خرد است. برای تحقق این وضعیت، بسیاری از قوانین و مقررات و انگاره‌های ذهنی و رفتار مسئولان و کارشناسان کشور درباره بنگاه‌های خرد، کوچک و متوسط (MSMEs) باید متحول شود و ازجمله، دولت بجای مانع‌تراشی و ایجاد محدودیت در صدور مجوز برای تولد بنگاه‌ها، صرفاً اطلاعات و مقررات را شفاف و بجای مجوز دهی، صرفاً بنگاه‌های جدید را ثبت کند و دیوان‌سالاران و مأموران حکومتی، عادت اذیت کارآفرینان نوپا را ترک کنند. |
|
دانش بنیان |
منظور از دانش‌بنیان این است که فعالیت‌هایی که سهم فناوری و دانش داخلی، در ارزش‌افزوده آن‌ها از متوسط بالاتر است (یا هر تعریف کاربردی مورد تأیید اجماع خبرگان، از شرکت دانش‌بنیان)، در اولویت حمایت‌های دولتی (وام ارزان، تعرفه مناسب و...) قرار داشته باشند و همه مسئولان کشور ازجمله نمایندگی‌های سیاسی ایران در خارج، کاملاً در خدمت صادرکنندگان محصولات دانش‌بنیان ایرانی قرار بگیرند و حتی سفارتخانه‌های ایران، به نمایندگی و شعبه خارجی این شرکت‌ها تبدیل شوند. |
|
عدالت طلبانه |
عدالت طلبانه یعنی در تحقق رشد، عدالت (برابری فرصت‌ها) نباید محدود شود. برای تحقق این هدف، شفافیت، حقوق مالکیت و سلامت اقتصادی باید با حداکثر قدرت و توان تأمین شود و هرگونه رانت و امتیاز غیرقانونی، حذف شود. |
ریاضت اقتصادی
ریاضت اقتصادی به طرحی گفته می‌شود که دولت‌ها برای کاهش هزینه‌ها و رفع کسری بودجه، به کاهش و یا حذف ارائه برخی خدمات و مزایای عمومی، صرفه‌جویی در مخارج جاری کشور، کاهش هزینه‌های رفاهی و تعدیل کارمندها در بخش دولتی دست.
نقش دولت در اقتصاد
نقش و وظیفه دولت در اقتصاد یکی ازموضوعات چالش برانگیز در میان صاحب نظران اقتصادی است. درایران معاصر وقتی سخن از وظایف دولت به میان می‌آیدتصورمی‌کنندکه اکثرمسائل را دولت باید انجام دهد، مگر آنکه اثبات شود مداخله دولت امکان‌پذیرنیست. وقتی مشکلاتی حادث می‌شود و از مردم سؤال می‌شود که چه باید کرد، عموماً دولت رامسئول می‌دانند و معتقدند که دولت باید برای حل این مشکلات نقش‌آفرینی کند. درحالی که اصل بر این است که کلیة فعا لیت‌های اقتصادی را باید بخش خصوصی و به طور کلی عاملان اقتصادی انجام دهند. به عبارت دیگر، دولت باید تکمیل کننده فعالیت بازار باشد، نه جانشین آن.
اقتصاد اسلامی
نظام اقتصاد اسلامی عبارت است از مجموعه قواعد کلّی ارائه شده در اسلام در زمینه روش تنظیم حیات اقتصادی و حلّ مشکلات اقتصادی، در راستای تأمین عدالت اجتماعی. اقتصاد اسلامی بر خلاف اقتصاد غربی، بر قناعت و پرهیز از مصرف‌گرایی تأکید دارد.
مسئولیت متقابل ملت و دولت
در آموزه‌های اسلامی، حق و تکلیف در هم آمیخته است. پس این گونه نیست که یک طرف تنها مکلف و موظف به اموری باشد و آن دیگری تنها از حقوق برخوردار. روابط میان انسان‌ها به گونه‌ای تعیین و بیان شده که نوعی ولایت متقابل از آن فهمیده می‌شود. این گونه است که حتی در حوزه سیاسی نیز ریاست و رهبری جامعه به معنای تنها ایجاد حق نیست، بلکه مسئولیت سنگینی‌تر نیز است؛ به این معنا که هر چه اختیارات افزایش می‌یابد به همان میزان مسئولیت نیز افزایش می‌یابد. از این روست که افزایش «قوت سیاسی» به معنای افزایش نظارت، نقد، بازخواست، پاسخ گویی، مطالبه گری از سوی مردم نسبت به دولتمردان می‌شود.
هم چنین مسئولان باید پاسخ گوی مردم باشند که به اقتضای حضور و انتخاب آنان این مسئولیت‌ها را به عهده گرفته و تعهداتی را به مردم سپرده‌اند
از نظر اسلام، مسئولان در هر رده و سطح قوت سیاسی و مسئولیت‌های عمومی، می‌بایست از این حق مسئولیت برای رسیدن به اهداف و مقاصدی سود برند که در آن مقام قرار گرفته و آن مقام و مسئولیت برای آن هدف تعیین شده است. پس مردم به مسئولان به عنوان دارندگان حق نمی‌نگرند بلکه به آنان به عنوان مکلفان و موظفانی می‌نگرند که می‌بایست مسئولیت خویش را به درستی بشناسند و انجام دهند. از این روست که هماره تحت نظارت مستقیم و غیر مستقیم امت بوده و باید پاسخ گوی گفتار و رفتار خویش باشند.
بنابراین باید توجه داشت که اقتصاد مقاومتی به معنای اقتصاد تدافعی یا ریاضتی نیست، بلکه در حقیقت نوعی اقتصاد و برنامه‌ریزی تعاملی مبتنی بر راهبرد استفاده از تهدید به‌عنوان یک فرصت است. حال باید دید زمینه‌ها و نقاط آسیب‌پذیر زمینه‌ساز تهدید چیست و چگونه و با چه راهبردی می‌توان این تهدیدها را به فرصت تبدیل نمود
نتیجه اینکه: اقتصاددان انقلاب اسلامی نمی‌تواند از نظریه‌های متداول برای حل مشکل و مسألهٔ خود بهره بگیرد. لذا می‌بایست؛ جنبش نرم‌افزاری و الگوی اسلامی- ایرانی ادارهٔ جامعه، شکل بدیعی به خود می‌گیرد که الهام‌بخش جمیع ملت‌های آزاده خواهد بود.
اقتصاد مقاومتی را می‌توان چهار الگو از آن یا ترکیبی از همهٔ آن‌ها را در کشور به‌عنوان پروژه‌هایی ملی پیگیری کرد.
این مسأله یعنی ترمیم و مقاوم‌سازی ساختارهای اجرایی و اداری کشور حسب نیازهای مختلف و مقتضیات زمان و مکان هم امری دور از ذهن نیست. کشورهای توسعه‌یافته نیز در برهه‌هایی از تاریخ اقتصادی خود، مجبور به مقاوم‌سازی ساختارهای اقتصادی شدند. مثلاً غرب پس از دو شوک نفتی 1979 و 1983 میلادی، اقدام به جایگزینی سوخت‌های فسیلی با سایر سوخت‌های نوین کرد؛ به‌طوری که امروزه با قیمت‌های بالای یک‌صد دلار نیز دچار شوک نفتی نمی‌شود. با این توضیحات ما امروز فقط نیازمند عزمی ملی برای اجرای این پروژهٔ ملی و ارزشی هستیم.
اساساً اقتصاد مقاومتی یک رویکرد کوتاه‌مدت سلبی و اقدامی صرفاً پدافندی نیست؛. این تعریف به نظر می‌رسد در راستای دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب باشد، رویکردی ایجابی و دوراندیشانه دارد.
در این رویکرد، ما در پی «اقتصاد ایده‌آلی» هستیم که هم اسلامی باشد و هم ما را به جایگاه اقتصاد اول منطقه برساند؛ اقتصادی که برای جهان اسلام الهام‌بخش و کارآمد بوده و زمینه‌ساز تشکیل «تمدن بزرگ اسلامی» باشد. بدین معنا اساساً در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، یکی از مؤلفه‌های مهم الگو می‌باید متضمن مقاومت و تحقق آن باشد. در این مقوله است که اقتصاد مقاومتی مشتمل بر اقتصاد کارآفرینی و ریسک‌پذیری و نوآوری می‌شود البته ترکیبی از استراتژی‌های مطلوب را نیز برایمان به تصویر می‌کشند.
ابعاد مختلف اقتصاد مقاومتی (محقق ساخته)
|
ابعاد مختلف اقتصاد مقاومتی (محقق ساخته) |
|
|
بعد سیاسی |
مقاومت در مقابل تحریم‌های طولانی‌مدت شناسایی اقتصادهای بزرگ جهان در راستای ارتقا و افزایش تراز تجاری کشور تعاملات سیاسی با محوریت توسعه اقتصادی استراتژی‌های سیاسی در راستای تحقق رویکردهای اقتصادی کشور |
|
بعد اجتماعی |
انعطاف‌پذیری در زمینه مصرف افزایش احساس مسوولیت در کشور عدالت اجتماعی گسترش فعالیت‌های داوطلبانه و عام‌المنفعه |
|
بعد اقتصادی |
گسترش عدالت اقتصادی بر مبنای افزایش بهره‌وری در تولید و بازتوزیع درآمد جلوگیری از مصرف‌زدگی و تجمل‌گرایی تولید اشتغال کاهش شکاف طبقاتی و افزایش شفافیت اقتصادی |
|
بعد امنیتی |
امنیت غذایی امنیت انسانی و فردی امنیت اقتصادی |
ارکان و محورهای اساسی اقتصاد مقاومتی
اقتصاد مقاومتی مفهومی است که درپی مقاوم‌سازی، بحران زدایی و ترمیم ساختارها و نهادهای فرسوده و ناکارآمد موجود اقتصادی مطرح می‌شود، که قطعاً باور ومشارکت همگانی واعمال مدیریت‌های عقلایی ومدبرانه، پیش شرط و الزام چنین موضوعی است. اقتصاد مقاومتی کاهش وابستگی‌ها و تأکید روی مزیت‌های تولید داخل و تلاش برای خود اتکایی است. برخی محورهای اساسی و مهم اقتصاد مقاومتی عبارتند از:
ارکان و محورهای اساسی اقتصاد مقاومتی (محقق ساخته)
|
ارکان و محورهای اساسی اقتصاد مقاومتی (محقق ساخته) |
|
|
مقاوم بودن اقتصاد |
در اقتصادمقاومتی، یک رکن اساسی و مهم، مقاوم بودن اقتصاد است. اقتصاد باید مقاوم باشد؛ باید بتواند در مقابل آنچه که ممکن است در معرض توطئهٔ دشمن قرار بگیرد، مقاومت کند. |
|
استفاده از همهٔ ظرفیت‌های دولتی و مردمی |
بخش خصوصی را باید کمک کرد. اینکه ما "اقتصادمقاومتی" را مطرح کردیم، خب، خود اقتصادمقاومتی شرائطی دارد، ارکانی دارد؛ یکی از بخش‌هایش همین تکیهٔ به مردم است؛ همین سیاستهای اصل 44 با تأکید و اهتمام و دقت و وسواسِ هرچه بیشتر باید دنبال شود؛ این جزو کارهای اساسی شماست...به مردم هم باید واقعاً میدان داده شود. |
|
حمایت از تولید ملی |
یک رکن دیگر اقتصادمقاومتی، حمایت از تولید ملی است ...واحدهای کوچک و متوسط را فعال کنید. |
|
مدیریت منابع ارزی |
مسئلهٔ منابع ارزی هم مسئلهٔ مهمی است؛ که خب، حالا آقایان توجه دارید. روی این مسئله دقت کنید، خیلی باید کار کنید. واقعاً باید منابع ارزی را درست مدیریت کرد. (همان) |
|
مدیریت مصرف |
یک مسئله هم در اقتصادمقاومتی، مدیریت مصرف است. مصرف هم باید مدیریت شود. این قضیهٔ اسراف و زیاده روی، قضیهٔ مهمی در کشور است. ... باید فرهنگ سازی کنید... دولت خودش یک مصرف کنندهٔ بسیار بزرگی است. شما از بنزین بگیرید تا وسائل گوناگون، یک مصرف کنندهٔ بزرگ، دولت است. حقیقتاً در کار مصرف، صرفه جوئی کنید. صرفه جوئی، چیز بسیار لازم و مهمی است...به مصرف تولیدات داخلی هم اهمیت بدهید. در دستگاه شما، در وزارتخانهٔ شما، اگر کار جدیدی انجام می‌گیرد، اگر چیز جدیدی خریده می‌شود، اگر همین اقلام روزمره‌ای که مورد نیاز وزارتخانه است، تهیه می‌شود، سعی کنید همه‌اش از داخل باشد؛ اصرار بر این داشته باشید؛ خود این، یک قلم خیلی بزرگی می‌شود. اصلاً ممنوع کنید و بگوئید هیچ کس حق ندارد در این وزارتخانه جنس خارجی مصرف کند. به نظر من این‌ها می‌تواند کمک کند. (همان) |
|
سیاستهای اصل 44 قانون اساسی |
محدود سازی اقتصاد دولتی و آزاد سازی اقتصاد از پیامدهای مهم اصل 44 قانون اساسی است. اقتصاد مقاومتی فعال و پویا نیازمند برنامه ریزی استراتژیک و راهبردی، مبتنی بر مردمی کردن اقتصاد از طریق میدان دادن بیشتر به فعالان بخش خصوصی و رفع موانع و مشکلات این بخش می‌باشد. بخش خصوصی به عنوان موتور و محرک اصلی رشد اقتصادی و صنعتی است که با بکارگیری سرمایه خود و جذب و مشارکت سرمایه‌های غیردولتی، استفاده بهینه از منابع انسانی و اعمال مدیریت کار آمد، ضمن ایفاء نقش خود در رشد اقتصادی و صنعتی کشور، می‌تواند اهداف توسعه‌ای دولت را محقق نماید. اقتصاد مقاومتی بر پایه و اساس سرمایه معنوی افراد و جامعه استوار است و بخش خصوصی بدون شک برترین بستر، برای همراهی مردم به عنوان اصلی‌ترین ارکان مقاومت درجامعه، برای ضد ضربه کردن اقتصاد در برابر تحریم‌هاست |
|
توجه به نخبگان |
میدان دادن به نخبگان در عرصه صنعت، تجارت و کشاورزی، از ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی است و نیز باید شرایط به گونه‌ای باشد که نخبگان بدون مانع کارهای خود را پیش برند. آنچه جای نگرانی است، تحریم خارجی نیست بلکه نگرانی در خصوص موانع تولید و تجارت درداخل کشور است که گاهی شدیدتر از تحریم‌ها عمل می‌کند. |
کلیدواژه‌های مرتبط با اقتصاد مقاومتی از منظر رهبر معظم انقلاب
تثبیت نرخ ارز
مقام معظم رهبری:"مسئلهٔ منابع ارزی هم مسئلهٔ مهمی است؛ که خب، حالا آقایان توجه دارید. روی این مسئله دقت کنید، خیلی باید کار کنید. واقعاً باید منابع ارزی را درست مدیریت کرد. حالا اشاره شد به ارز پایه؛ در این زمینه هم حرفهای گوناگونی از دولت صادر شد. یعنی در روزنامه‌ها از قول یک مسئول، یک جور گفته شد؛ فردا یا دو روز بعد، یک جور دیگر گفته شد. نگذارید این اتفاق بیفتد. واقعاً یک تصمیم قاطع گرفته شود، روی آن تصمیم پافشاری شود و مسئله را دنبال کنید. به هر حال منابع ارزی باید مدیریت دقیق بشود." یکی از ملزومات تحقق اقتصاد مقاومتی، تثبیت قیمت ارز در بازار است. نوسانات موجود در بازار ارز، زمینه نابسامانی در امر تولید، عرضه و مصرف کالا را فراهم می‌سازد و در یک جمله بازار را دچار اختلال می‌کند. از این رو دولت، به‌عنوان اصلی‌ترین مقام تصمیم گیری در سیاستهای مالی و ارزی کشور، می‌تواند بخش قابل توجهی از نوسانات موجود در بازار ارز را با تدابیر پیشگیرانه و اتخاذ سیاستهای مناسب به حداقل رسانده تا در آینده، اقتصاد کشور دچار شوک‌های شدید ناشی از اتخاذ تدابیر سطحی و زود گذر نشود.
- توزیع مناسب و به اندازه ارز به بازار
- توجه به صنایع و مایحتاج عمومی مردم
- در اولویت قرار گرفتن اخذ ارز مورد نیاز
- تعیین نرخ مرجع مناسب با توجه به شرایط بازار و... می‌تواند بخشی از تدابیر دور اندیشانه دولت در کنترل قیمت و بازار ارز محسوب شود. از این رو لازم است، بخش‌های تاثیرگذار بر بازار، با اعتماد به نظرات کارشناسان دلسوز اقتصادی، زمینه را برای تحقق اقتصاد مقاومتی به‌عنوان شاه کلید عبور کشتی نظام از حوادث پیش روی خود، بیش ازپیش فراهم نمایند.
اشتغال زایی
اشتغال در کشور امنیت عمومی را به دنبال خواهد داشت که می‌تواند مشکلات فرهنگی را نیز مرتفع کند. بنابراین ایجاد فرصت‌های شغلی از سوی دولت امری ضروری تلقی می‌گردد. در شرایط کنونی افزایش فرصت‌های شغلی، یکی از الزامات و اقدامات مهم مقامات مسئول در دولت محسوب می‌شود، چرا که در راستای دستیابی به اقتصاد مقاومتی، نیازمند نیروی کار بیشتر در کشور هستیم. ازجمله راهکارهای لازم برای رفع موانع اشتغال زائی عبارتند از؛
- تغییر نگرش دولت به بخش خصوصی
- ایجاد امنیت اقتصادی
- مبارزه با مفاسد اداری
- کنترل مهاجرت از روستاها به شهرها و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ
- و کنترل اقتصاد زیر زمینی....
ثبات قیمت‌ها
یکی از زیر ساخت‌های اقتصاد مقاومتی که به آن توجه کمتری شده است، مسأله تورم است که بعضاً نحوه بودجه ریزی و برخی تصمیم گیری‌ها درنظام پولی و مالی موجب تورم زایی شده است. تورم درحال حاضر تبدیل به بیماری اقتصادی کشور گردیده و این مسئله باعث شده است که درعرصه بین المللی، صادرات کشور دچار مشکل شود و در طرف مقابل واردات افزایش پیدا کند و دلیل آن بالا بودن قیمت کالاها در داخل کشور است. اقتصاد در شرایط تورمی بازدهی ندارد و به موجب آن تولید داخل افزایش پیدا نمی‌کند و بیکاری افزایش می‌یابد و در نتیجه، بالا رفتن نرخ بیکاری درجامعه و افزایش مفاسد اجتماعی، متعاقباً هزینه‌های اجتماعی و سیاسی و امنیتی کشور افزایش یافته و این مسئله کشور را از تحقق اقتصاد مقاومتی دور خواهد کرد.
اصلاح ساختار دولتی
با وجودی که سالهاست درمحافل مدیریتی سخن از محدود کردن تشکیلات دولتی در تمام عرصه‌های اقتصادی، تولیدی و اجرایی می‌شود اما این گستردگی همچنان رو به فزونی است. دولت اگرچه بزرگ‌ترین مجری در سطح کلان جامعه است، اما این بزرگی به جای انجام نظارت و هدایت کارها با در اختیار گرفتن منابع مادی و نیروی انسانی فراوان در چرخه اقتصاد و تولید به اداره این منابع می‌پردازد.
تا آنجا که امروز خود را با تشکیلات عدیده‌ای روبرو ساخته است. این در حالی است که با واگذارکردن بسیاری از کارهای اجرایی در اختیار بخش خصوصی از یک سو می‌تواند از حجم مشغله و تورم کارهای اجرایی خود بکاهد و از سوی دیگر به افزایش رضایت مندی مشتریان و انتظارات نیروهای انسانی خود و نیز افزایش کیفیت خدمات در سطح خرد و کلان کمک شایانی کند. تجربه کشورهایی که موفق به کوچک سازی بخش تشکیلاتی دولت‌های خود شده‌اند، نشان می‌دهد که این کشورها به نتایج بسیار ارزنده‌ای از نظر اجرای با کیفیت کارهای کلان خود دست یافته‌اند.
حمایت از تولید ملی
مقام معظم رهبری:"یک رکن دیگر اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید ملی است؛ صنعت و کشاورزی. خب، آمارهائی که آقایان می‌دهند، آمارهای خوبی است؛ لیکن از آن طرف هم از داخل دولت، خود مسئولان به ما میگویند که بعضی کارخانه‌ها دچار مشکلند، اختلال دارند، در بعضی جاها تعطیلی صنایع وجود دارد - گزارشهای گوناگونی به ما می‌رسد، خود شما هم گزارش می‌دهید؛ یعنی من گزارشهای دیگر هم دارم، اما اتکاء من به گزارشهای دیگران نیست؛ گزارشهای خود شما هم هست که به دست ما می‌رسد - خب، باید این را علاج کرد. این‌ها طبعاً ایجاد اشکال می‌کند.
واحدهای کوچک و متوسط را فعال کنید. البته خوشبختانه واحدهای بزرگ ما فعالند، خوبند و سوددهی‌شان هم خوب است، کارشان هم خوب است، اشتغالشان هم خوب است؛ عمدهٔ واحدهای بزرگ ما وضعشان اینجور است - لذا همان طور که گفتید، محصول سیمانمان، محصول فولادمان، محصولات عمدهٔ اینجوری‌مان خوب است - لیکن باید به فکر واحدهای متوسط و کوچک باشید؛ این‌ها خیلی مهم است، این‌ها در زندگی مردم تأثیرات مستقیم دارد."(همان)
شاخص‌های تحقق اقتصاد مقاومتی بر گرفته از اشارات رهبر معظم انقلاب
ایجاد نظام تربیتی و آموزشی متناسب پرورش نیروهای مفید و کارآمد
فرهنگ‌سازی و سیاست‌گذاری متناسب با حمایت از تولید داخلی
رصد استراتژیک تاکتیک‌های دشمن و پویایی دیپلماتیک
سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در راستای اجرای عدالت
ایجاد شرایط ارتقای بهره‌وری نیروی کار و سرمایه
دسترسی به منابع طبیعی و مدیریت آن‌ها و استفاده از مزایای موقعیّت جغرافیایی
حمایت اجرایی و نظری از گفتمان اقتصاد مقاومتی
ایجاد زیرساخت‌های مناسب اشتغال و کارآفرینی
یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های کارآفرینی و اشتغال در اقتصاد مقاومتی، سیستم مناسب پولی و مالی و بانکی است. ایجاد ساختاری به دور از نظام‌های ربوی و پرداختن به ایجاد انگیزه‌های سرمایه‌گذاری و مشارکت عمومی مردم و سرمایه‌گذاران می‌توان به پایه‌ریزی ایجاد و توسعهٔ بانک‌داری اسلامی، که پیش‌شرط تحقق پویایی سرمایه است، امیدوار بود.
نقش مردم در تحقق اقتصاد مقاومتی
اصلاح الگوی مصرف:
توجه به مصرف تولیدات ملی:
اهتمام به مقولهٔ مالیات:
مدیریت نقدینگی و سرمایه‌گذاری:
بهره‌وری در کار:
مطالبه‌گری:
مشارکت در تولید بیشتر:
عدم همکاری با توطئه‌های دشمن و رصد تبلیغات دشمن:
نقش مردم در تولید علم با تکیه بر اقتصاد دانش‌بنیان:
دولت در اقتصاد مقاومتی به‌عنوان برنامه‌ریز، زمینه‌ساز، ظرفیت‌ساز و هدایت‌کننده و یاری‌رسان به بخش خصوصی و تولید تعریف می‌شود.
مدیریت مصرف
مقام معظم رهبری:"یک مسئله هم در اقتصاد مقاومتی، مدیریت مصرف است. مصرف هم باید مدیریت شود. این قضیهٔ اسراف و زیاده‌روی، قضیهٔ مهمی در کشور است. خب، حالا چگونه باید جلوی اسراف را گرفت؟ فرهنگ‌سازی هم لازم است، اقدام عملی هم لازم است. فرهنگ‌سازی‌اش بیشتر به عهدهٔ رسانه‌هاستمیت بدهید. در دستگاه شما، در وزارتخانهٔ شما، اگر کار جدیدی انجام می‌گیرد، اگر چیز جدیدی خریده می‌شود، اگر همین اقلام روزمره‌ای که مورد نیاز وزارتخانه است، تهیه می‌شود، سعی کنید همه‌اش از داخل باشد؛ اصرار بر این داشته باشید؛ خود این، یک قلم خیلی بزرگی می‌شود. اصلاً ممنوع کنید و بگوئید هیچ کس حق ندارد در این وزارتخانه جنس خارجی مصرف کند. به نظر من این‌ها می‌تواند کمک کند.
"(همان، 2 / 6 / 91)
قناعت (ساده زیستی و دوری ازتجملات)
امیرمومنان علی علیه السلام بهترین اقتصاد و زندگی سالم اقتصادی که آسایش انسان را تأمین کند، اقتصاد مبتنی بر قناعت تعریف می‌کنند، پس قناعت و اقتصاد واقعی به معنای مصرف به مقدار کفایت است که مهم‌ترین عامل در ایجاد آسایش پایدار و راحتی دانسته شده است. مردم جامعه باید تفکر خود را نسبت به مصرف تغییر دهند و از مصرف گرایی و ریخت و پاش غیر ضروری در همهٔ موارد خودداری کنند.
تولید ثروت حلال
تولید ثروت حلال باید درجامعه نهادینه شود و در کنار آن تولید ثروت‌های کاذب از طریق دلالی به امر مذموم در میان آحاد جامعه مبدل شود.
ترجیح مصرف کالای داخلی برکالای خارجی
پر واضح است که مردم حق استفاده از کالای باکیفیت را دارند، ولی ترجیحاً باید کالای ساخت داخل را مصرف کنند و این امر نیازمند تحکیم نگاه علمی است، به نحوی که دست اندرکاران عرصه تولید، دولت و دانشگاه‌ها حلقه ارتباط صمیمی و تعامل پایداری را باید با یکدیگر داشته باشند. زیرا صیانت از اعتبار تولید داخلی در عرصه جهانی وظیفه ملی و اسلامی است، و منافع زود گذر نباید منفعت ملی را به خطر بیندازد.
از منظر مقام معظم رهبری(مدظله)، در اقتصاد مقاومتی اهداف اقتصادی مهم‌ترین عنصر در جهت‌دهی فعالیت‌ها هستند و کلیه عوامل اقتصادی باید در راستای تحقق این اهداف حرکت کنند. تحقق عدالت اجتماعی، کسب اقتدار بین‌المللی و بقای کشور، اثبات علمی کارآمدی نظام دینی و اسلامی، مرجعیت بین‌المللی و.. مهم‌ترین اهداف در اقتصاد مقاومتی به شمار می‌روند. اقتصادی که با تحریکات جهانی، با تکانه‌های جهانی، با سیاستهای آمریکا و غیر آمریکا زیرورو نمی‌شود.
بررسی‌های نشان می‌دهد نقش حداکثری دولت در اقتصاد می‌تواند پیامدهای منفی بدنبال داشته باشد و کماکان اقتصاد کشور کج دار و مریز همین روند را طی و در برابر تکانه‌های جهانی خصوصاً سیاستهای تحریمی و فشار کشورهای متخاصم خاصه آمریکا تاب نیاورد. از سوی دیگر نقش مردم در اقتصاد بر اساس مباحث پیش‌گفته و اصل 44 قانون اساسی و توجه و عنایت به بیانات مقام معظم رهبری در این خصوص می‌تواند تا حدود زیادی اقتصاد کشور را در خصوص فشارها و تحریم‌های بین المللی بیمه نماید.
