مشخصات جغرافیایی
شهر دزفول مرکز شهرستان دزفول از نظر جغرافیایی در ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه درازای شرقی و ۳۲ درجه و ۲۲ دقیقه پهنای شمالی قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۰ است. دزفول دارای یک فرودگاه است که کاربرد آن بیشتر نظامی است این شهر به شبکه راه آهن سراسری وصل نیست و مردم برای مسافرت با قطار از ایستگاه راه آهن شهرستان اندیمشک استفاده می کنند. راه های زمینی دزفول عبارتند از:
بزرگراه دزفول – اندیمشک به درازای 10 کیلومتر.
راه آسفالته اصلی دزفول – شوشتر به درازای ۶۷ کیلومتر.
مسیر آسفالته دزفول – لالی به درازای ۸۵ کیلومتر.
جمعیت دزفول
بنابر نتایج سرشماری نفوس و مسکن مرکز آمار ایران، جمعیت شهر دزفول در سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۲۸٬۵۰۷ نفر بوده است. این شهر سی اُمین شهر پر جمعیت ایران است و در جدول جمعیت شهرهای ایران پس از ملارد و پیش از بروجرد قرار گرفته است.
نام و تاریخچه
براساس کتاب شهرهای ایران نوشته ایرج افشار، دزفول شهری است که قدمت تاریخی آن به چندین هزار سال پیش می‌رسد. «دزپل» یا «دژپل» را در اصطلاح محلی دزفیل و دژپیل گویند و مُعرب آن دسفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با ساختن پل در کنار آن بر روی دز به منظور برقراری ارتباط بین پایتخت جدید یعنی جندی شاپور و شوشتر بنا شده‌است. دز به معنی قلعه می‌باشد و احتمالا نام دزفول یا دزیل از نام همان پل مشتق شده است. به گفته حمدالله مستوفی در معجم البلدان نام دزفول عربی شده واژه «دژپل» است که خود متشکل از دو واژه «دژ» و «پل» می‌باشد. دزفول در گویش محلی به نام‌های دسویل (desvil) دزفیل (dezfil)، دسپیل (despil) و دٍسفیل (desfil) نیز خوانده می‌شود. یکی از نام‌های دزفول اندامش بوده‌است و نام اندیمشک (صالح آباد سابق) از این نام مشتق شده‌است.
شهر دزفول در روی تپه‌ای به ارتفاع ۲۱۰ متر از رودخانه بنا شده و سرداب‌های عمیق دارد. مردم ساکن جندیشاپور پس از ویرانی این شهر توسط الوار به کناره رود دز مهاجرت کردند و بنای شهر دزفول کنونی را پایه ریزی کردند. دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند. در طول تاریخ بعد از اسلام دزفول گاهی آباد و گاهی ویران گردید اما پیشرفت واقعی آن همزمان با بنای سد دز توسط ایتالیایی‌ها در ۳۰ سال اخیر به وجود آمد. این شهرستان در طول جنگ ایران و عراق آسیب‌های زیادی دید اما پس از جنگ بازسازی شده است.
گویش دزفولی
گویش مردم این شهرستان از گویش های باستانی فارسی به شمار می رود که در آن ریشه‌های فراوانی از پارسی میانه دیده می شود. این گویش همانندی های زیادی با گویش شوشتری دارد. از گویش مردم شهرهای دزفول و شوشتر با نام گویش خوزی نیز یاد شده است که ویژه این دو شهر است و نا همگونی های زیادی با گویشهای لری و بختیاری دارد. هرچند به دلیل همجواری این دو در برخی واژگان همسانی هایی به چشم می خورد.
دزفول در زمان جنگ ایران و عراق
با آغاز جنگ ایران و عراق ، دزفول یکی از شهرهایی بود که بیش از ۱۶۰ بار مورد حمله موشکی قرار گرفت. در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ هواپیماهای عراقی در نخستین روز جنگ به شیوه نیروی هوایی ارتش اسرائیل در جنگ شش روزه به پایگاه‌های نیروی هوایی ایران حمله کردند. پایگاه چهارم شکاری دزفول موسوم به پایگاه وحدتی یکی از این پایگاه‌ها بود.
پس از آن نیروهای عراق بارها به شهر دزفول با بمب و موشک حمله کردند. شهر دزفول درمیان کشورهای حوزه خلیج فارس به «بلد الصواریخ» یعنی «شهر موشک‌ها» مشهور شد. پس از جنگ به پاس مقاومت شهر، به عنوان شهر نمونه انتخاب شد. دزفول در جنگ تحمیلی ۲۶۰۰ کشته داشت.
آثار تاریخی
مهم‌ترین اثر تاریخی دزفول پل قدیم است که شاپور اول ساسانی به کمک اسیران رومی آن را بر روی رود دز بنا کرد که به همین دلیل به پل رومی نیز مشهور است. همچنین قلعه‌ای نیز برای حفاظت از آن عمارت کرد که اکنون در محل قدیمی آن محله‌ای به نام قلعه وجود دارد. در ساختمان بجا مانده کنونی این پل آثار معماری ساسانی و صفوی دیده می‌شود. در دوران پهلوی، به دلیل خراب شدن دهانه‌های میانی این پل، دو دهانه بتونی احداث نموده‌اند که آن را قابل تردد می‌کند. این پل قدیمی ترین پل در جهان است که هنوز عبور و مرور روی آن صورت می‌پذیرد.
از قدیمی‌ترین آثار تاریخی شهر می‌توان به محوطه‌های پیش از تاریخ، پل ساسانی (با۱۴ دهانه اصلی و ۱۲ دهانه فرعی)، بافت زیبای معماری سنتی و بناهای قدیمی اشاره نمود. آسیاب‌های دزفول، مسجدجامع، بقعه سبزقبا، بازار قدیم شهر، مسجد لب خندق، بقعه شاه ابوالقاسم، مجموعه تاریخی شاه رکن‌الدین، بقعه محمد بن جعفرطیار، بقعه‌رودبند و خانه تیز نو (اداره میراث فرهنگی دزفول) از جمله مناطق دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمار می‌آیند. فرآورده‌های چوبی، نمدمالی، گیوه دوزی، سبدبافی، خراطی، نازک کاری چوب از قبیل شمعدان، چوب لباسی، نمکدان از جمله صنایع دستی مردم شهرستان دزفول به شمار می‌آید. ازدیگر صنایع این منطقه می‌توان ورشوسازی را نام برد.
در شهرستان دزفول کارگاه‌های ورشوسازی نیز دایر است و در آن‌ها وسایل چای خوری و سینی و منقل تهیه می‌شود. قلم‌زنی روی طلا و نقره و زرگری نیز در این شهرستان رواج دارد. مکان‌های دیدنی و تاریخی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی شهر می‌توان به محوطه‌های پیش از تاریخ، پل ساسانی(با ۱۴ دهانه اصلی و ۱۲ دهانه فرعی)، بافت‌زیبای‌معماری سنتی و بناهای قدیمی اشاره نمود.
آسیاب‌های دزفول، مسجدجامع، بقعه سبزقبا، بازار قدیم شهر، مسجد لب خندق، بقعه شاه ابوالقاسم، مجموعه تاریخی شاه رکن‌الدین، بقعه محمدبن‌جعفرطیار، بقعه‌رودبند و خانه تیز نو (اداره میراث فرهنگی دزفول) از جمله مناطق دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمار می‌آیند .
آب كشاورزی از رودخانه دز وتحت شبكه آبياری دز انجام مي گيرد آب آشاميدنی شهر دزفول از 11حلقه چاه ژرف تامين می‌گردد كه از لحاظ كيفيت بسيار مرغوب بوده و در حين پمپاژ كلريزه هم مي‌شود. برق دزفول از نيروگاه سد دز (شبكه سراسری خوزستان) منشعب مي گردد.
صادرات
گندم ، جو، تره بار ، مركبات ، گل و گياه ، شكر، پوست ، پشم ، فرآورده های لبنی و بعضی از توليدات صنعتی از اقلام صادراتي دزفول هستند.
زیارتگاه‌ها و آرامگاه‌ها
از اماکن مذهبی دزفول که زوار بسیاری دارد می توان به آرامگاه حزقیل نبی (Ezekial ) پدر دانیال نبی، بقعه امامزاده رودبند پدربزرگ شاه اسماعیل صفوی و نیز امامزاده سبزقبا برادر تنی امام رضا و همچنین بقعه محمد بن جعفر طیار شوهر ام کلثوم دختر امام علی اشاره کرد.
