عرض اندام آثار ضد دفاع مقدس در فضای کم کاری ناشران/ هنوز نتوانسته‌ایم حداقل انتظار رهبری را برآورده کنیم
در قسمت اول مصاحبه خبرگزاری دفاع مقدس با «حسن علایی» مدیر انتشارات روایت فتح، کارنامه نشر این موسسه بررسی شد. در ادامه این مصاحبه موانع حوزه نشر و راه‌کارهای آن مورد ارزیابی قرار گرفته است.
دفاع پرس: به نظر شما موسسات و ناشران حوزه دفاع جزیره‌ای عمل می‌کنند؟
صد در صد جزیره ای عمل می‌کنند. یکی از ضعف‌های عمده نشر دفاع مقدس عدم ارتباط ناشران با هم است. البته مجمع ناشران دفاع مقدس وجود دارد؛ ولی متأسفانه نتوانسته آن طور که باید و شاید ارتباط لازم را بین ناشران رقم بزند. در جلسه اخیر مجمع ناشران، هیئت مدیره جدید انتخاب شد که امیدواریم بتواند این مشکل را حل کند. در همان جلسه به مسأله جزیره ای عمل کردن و عدم ارتباط ناشران با هم به عنوان یکی از نقاط ضعف نشر دفاع مقدس اشاره شد.
اگر این مشکل حل شود و بین موسسات نشر دفاع مقدس تعامل ایجاد شود، من مطمئن هستم که ظرفیت و نقاط قوت کار در این حوزه بیشتر خواهد شد.
دفاع پرس: اغلب ناشران حوزه دفاع مقدس حرف شما را تایید می‌کنند و معتقد هستند که جزیره‌ای عمل می‌شود. همه هم مشتاق هستند که این مشکل حل شود ولی در عمل اتفاقی نمی‌افتد. چرا موسسه «روایت فتح» به عنوان یک ناشر باسابقه و ریشه‌دار در این راستا قدمی برنمی‌دارد؟
متاسفانه نشر دفاع مقدس در مملکت ما متولی ندارد. یعنی جایگاه حقوقی که کار را به عهده بگیرد و ناشران از آنجا خط بگیرند، وجود ندارد. این طور می‌شود که «هر کسی از ظن خود شد یار من» شکل می‌گیرد. یعنی هرکسی که فکر می‌کند می‌تواند در حوزه دفاع مقدس کار کند، راساً اقدام می‌کند.
در صورتی که با توجه به عظمت دفاع مقدس لازم است که یک متولی در این حوزه بوجود آید. بحث کتاب هم نیست، حتی در بحث فیلم هم همینطور هست. مثلا چه معیاری وجود دارد که یک کارگردان می‌تواند در مورد دفاع مقدس کار بکند یا نه؟ اگر طرف بودجه‌اش اقتضا کند فیلم دفاع مقدسی می‌سازد.
چه کسی است که این موضوع را خط و ربط بدهد و سیاست‌گذاری کرده و تعیین کند چه کسی می‌تواند در این حوزه کار کند یا نکند. ما بیش از 100 ناشر داریم که مستقیم یا غیر مستقیم کتاب در مورد دفاع مقدس منتشر می‌کنند. بعضی مواقع کتاب‌هایی را می‌بینیم که واقعا جای تاسف دارد؛ چرا باید چنین کتاب‌هایی به نام دفاع مقدس با این همه ضعف منتشر شود. این نشان می‌دهد که یک تولیتی و سرپرستی وجود ندارد که این حوزه را مدیریت کند.
الان کدام مرجعی است که بیاید و آثار دفاع مقدس را ارزیابی کند. مثلا یک مرجع متقن و حرفه‌ای باشد تا روایت فتح را ارزشیابی کند که خوب کار کرده یا نه؟ من اعتقاد دارم که با توجه به عظمت دفاع مقدس که بیش از 200 هزار شهید تقدیم انقلاب کرده حتما باید یک سازمانی باشد که مسئولیت را به عهده بگیرد و آنها را خظ و ربط بدهد. آنجاست که می‌توان انتظار داشت بین ناشران و همه کسانی که در حوزه دفاع مقدس فعالیت می‌کنند، تعامل ایجاد شود.
دفاع پرس: متاسفانه رمان‌هایی منتشر می‌شود که خیلی افسار گسیخته دین و خانواده را هدف گرفته‌اند، تیراژ بالا و چاپ‌های متعددی هم دارند، اما در حوزه دفاع مقدس نه آن تیراژ را می‌بینیم نه چاپ‌های بعدی را، که این مسئله به چرخه معیوب توزیع برمی‌گردد. نظر شما راجع به این معضل چیست؟
صنعت نشر سه مولفه تولید کتاب، اطلاع رسانی و پخش مناسب دارد. ما در هر سه بخش مشکل داریم و تاسف بارتر اینکه در صنعت نشر هر سه مولفه وظیفه یک نفر است، در حالی که هر کدام یک مکانیزم مستقل دارد. ما نباید از یک ناشر هر سه موردی را که اشاره کردم توقع داشته باشیم.
نمی‌شود یک ناشر هم کتاب خوب تولید کند، هم تبلیغ گسترده و در نهایت توزیع مناسبی داشته باشد. این سه حوزه در کشورهای پیشرفته از هم تفکیک شده است. در آنجا یک ناشر سعی می‌کند کتاب خوبی تولید کند و یک بنگاه تبلیغاتی به عنوان مبلغ اطلاع رسانی می‌کند و نهادی هم کار توزیع و پخش را بر عهده می‌گیرد.
مشکل توزیع، اختصاص به کتاب‌های دفاع مقدس ندارد. ناشران سایر حوزه‌ها هم از این مساله شکایت دارند. شما می‌بینید یک ناشر که باید هم و غمش تولید کتاب خوب باشد، در کنار نشر، مرکز پخش هم ایجاد کرده و ناخواسته درگیر مسائل مالی می‌شود. این مسئله باعث می‌شود که دیگر نتواند کتاب خوب تولید کند. چون می‌بیند دیگران به وظیفه خود عمل نمی‌کنند.
اگر تعامل بین ناشران دفاع مقدس بوجود بیاید و جزیره‌ای عمل نکنند، می توان نشر دفاع مقدس را آسیب‌شناسی کرد. معیوب بودن چرخه توزیع هم به مرور شناسایی و مرتفع می‌شود.
اخیرا صدا و سیما در برنامه‌های خود بخشی را به معرفی کتاب اختصاص داده است که بازتاب آن را می‌بینیم. اگر کتابی در رسانه ملی تبلیغ شود مخاطبان تماس می‌گیرند و کتاب را می‌خواهند. این برنامه‌ها باید ادامه پیدا کنند تا از این وضع بیرون بیایم. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در این زمینه همکاری کند، اما حمایت‌های لازم صورت نمی‌گیرد.
دفاع پرس: دلیل این حمایت نکردن مغرضانه است؟
نمی‌توانم بگویم مغرضانه است. بخاطر رکود اقتصادی که در کشور وجود دارد همه دستگا‌ه‌های اقتصادی از جمله صنعت نشر را درگیر می‌کند. زمانی که اقتصاد رونق داشته باشد، خرید کتاب هم رشد پیدا می‌کند. شاید سیاست‌های اشتباه حمایتی باعث این کاستی‌ها شده است.
ما از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتظار داریم که ناشران حوزه دفاع مقدس را حمایت کند. انتظار به حقی هم هست، اما این اتفاق نمی‌افتد؛ چرا که دلایل متعددی دارد که جای مطرح کردنش این جا نیست.
دفاع پرس: موسسه روایت فتح سال 1376 تاسیس شده و قطعا افقی برای خود ترسیم کرده است. آیا بعد از گذشت 20 سال این موسسه به برنامه‌ها و اهداف خود رسیده است یا نه؟
هدف بلند مدت روایت فتح نشر ارزش‌های دفاع مقدس است. باید ارزش‌های دفاع مقدس را بشناسیم. همچنین ثبت و ضبط آن را گسترش دهیم. مشکل این است که ارزش‌های خلق شده در هشت سال جنگ تحمیلی مورد شناسایی قرار نگرفته است. رهبر معظم انقلاب حدود 10 سال پیش در دیدار با هنرمندان در موضوع دفاع مقدس فرمودند: «من از شما هنرمندان یک چیز می‌خواهم و آن تهیه فهرست هزاران هزار حادثه جنگ است».
آیا این فهرست تهیه شده؟ به نظر من مقام معظم رهبری حداقل انتظارات‌شان را بیان کردند، اما هنرمندان و ناشران و کسانی که دستی در حوزه دفاع مقدس دارند، نتوانستند این حداقل انتظار رهبری را برآورده کنند. با توجه به عظمت دفاع مقدس به یک هزارم هدف خود هم نرسیدیم، اما در این مسیر تلاش می‌کنیم و تا جایی که بضاعت و توانایی‌مان ایجاب کند، حرکت می‌کنیم.
گاهی شبهه‌هایی ایجاد می‌شود که چرا این‌قدر در حوزه دفاع مقدس کار می‌کنید، باید بگویم که ما اصلا کاری نکردیم. ما اگر بیاییم و لیست کارهای نکرده را تنظیم کنیم، مثنوی 70 من کاغذ می‌شود. ما واقعا در حوزه نشر، سینما و تئاتر کار مهمی انجام نداده ایم. سالیان سال طول می‌کشد تا به شمه‌ای از مطلب برسیم.
دفاع پرس: روایت فتح برای مقابله با خطر تحریف چه اقداماتی انجام داده است؟
در فضای کم کاری ما یک عده پیدا شده‌اند و با جسارت آثار ضد دفاع مقدس تولید می‌کنند. ما باید توبه کنیم و از این کم کاری‌ها دست بکشیم. وظیفه عمده روایت فتح تدوین کتاب خوب است. ما وظیفه خود می‌دانیم خاطراتی که به مرور زمان فراموش می‌شوند را ثبت و ضبط کنیم. بخش عمده‌ای از تاریخ دفاع مقدس در لابه‌لای این خاطرات است و با از دست رفتن آنها دفاع مقدس دست‌خوش تغییر و تحریف می‌شود. روایت فتح همه توان خود را برای تدوین این کتاب‌ها به کار می‌بندد تا از خطر تحریف جلوگیری کند.
دفاع پرس: برای صدور مفاهیم و ارزش‌های دفاع مقدس چه کارهایی صورت گرفته است؟
خوشبختانه سال گذشته چهار عنوان کتاب از جمله «شهید بابایی»، «ستاری»، «چمران» و «دقایقی» را به زبان‌های انگلیسی، آلمانی و اسپانیولی ترجمه کردیم. قرار بود که این آثار در نمایشگاه «فانکفورت» رونمایی شود که به دلیل حضور سلمان رشدی و تحریم این نمایشگاه از سوی ناشرین ایرانی میسر نشد.
نزدیک به 15 عنوان کتاب دیگر هم در دست ترجمه داریم. کار ترجمه برخی از این کتاب‌ها تمام شده و در مرحله ویراستاری است که اگر مشکلی پیش نیاید طی ما‌ه‌های آینده منتشر خواهند شد.
دفاع پرس: چرا موسسه روایت فتح کتاب تحلیلی تاریخ دفاع مقدس را منتشر نمی‌کند؟
یکی دو سال پیش مقام معظم رهبری در ایام عید سفری به مناطق عملیاتی دفاع مقدس داشتند. ایشان به موضوع مهمی اشاره کردند که برای ما بسیار تعیین کننده بود. معظم‌له در این سفر فرمودند: «جنگ در کنار بعد احساسی و عاطفی، بعد عقلانی دارد که به آن کم پرداخته شده است».
ایشان اشاره داشتند که علت طولانی شدن جنگ تحمیلی نقش دولت‌های بزرگ جهانی بود. ما از این فرمایش ایده گرفتیم و وارد عرصه جدیدی شدیم و آن بررسی نقش قدرت‌هایی مثل آمریکا، چین، فرانسه، آلمان، انگلیس و شوروی سابق در طولانی شدن جنگ است.
ما با بعضی از دوستان صحبت کردیم که کتاب‌هایی در این زمینه تولید کنیم. گذشته از این مورد، مطالبه مقام معظم رهبری مبنی بر تهیه فهرست هزاران هزار حادثه جنگ تحمیلی را هم به نوعی در دستور کار قرار دادیم که این فهرست شامل موشک‌باران‌ها، آفندها، پدآفندها، حوادث سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است که یک کار پژوهشی تلقی می‌شود.
دفاع پرس: مشکل دیگری که در زمینه ادبیات دفاع مقدس وجود دارد این است که مسئله نقد جدی گرفته نمی‌شود. روایت فتح این جلسات را برگزار می‌کند که برای نویسندگان جوان مناسب است، اما به کلیت موضوع کمکی نمی‌کند، نظر شما در این باره چیست؟
متاسفانه نقد منصفانه کم داریم. این مسئله به کتاب محدود نمی‌شود. هر کشور پیشرفته در حوزه فرهنگی همیشه در حال نقد شدن است. در این کشورها همواره با روش و متدهای جدید منتقدانی در حال تربیت شدن هستند که در کشور ما از این روش‌ها استفاده نمی‌شود.
ما در این زمینه از ضعف‌های عمده‌ای رنج می‌بریم. مراکز و افرادی که به صورت تخصصی ادبیات دفاع مقدس را نقد کند، وجود ندارد. من همیشه به دوستان خود گفته‌ام که باید کتاب‌های خود را بی‌رحمانه نقد کنیم. بدون هیچ ملاحضه‌ای یک نقد درونی داشته باشیم. اگر ناشران حوزه دفاع مقدس با هم تعامل داشته باشند و این جلسات نقد را جدی بگیرند، اثرات مثبتی را شاهد خواهیم بود که به ادبیات دفاع مقدس کمک می‌کند.
ما همیشه در حال تجدید نظر هستیم و خود را ارزیابی می‌کنیم. جدای از مسئله نقد که به طور مستمر برگزار می‌شود، فرم و نوع طراحی جلد را هم رصد می‌کنیم. در واقع ما در مرحله آزمون و خطا هستیم و امیدواریم که در آینده نزدیک کارهای تاثیر گذاری به مخاطبان خود ارایه کنیم.
