عوامل کلیدی در همسرداری مطلوب

الف. معنویت; حرف اول زندگی

بنای اصلی زوجین بر پاکی و تقوا نهاده شده است. این پاکی شامل رفتارها و گفتارهای نیکو، برکناری از عوامل ریا و فریب و سایر اصول اخلاقی و انسانی است. باید توجه داشت که تقوا برای یک زن شرافتمند امری ضروری است; زیرا زن و شوهر سرمایه اصلی شان اسلام است و اساس اسلام نیز تقوا و خودنگه داری، و اگر این دو نسبت به این امر بی توجه باشند، علاوه بر از دست رفتن این سرمایه عظیم الهی، امنیت و ثبات خانواده نیز به چالش کشیده خواهد شد.([41]) رسول مکرّم(صلی الله علیه وآله)تقوا و ایمان را از شروط اصلی زندگی مشترک و عامل اساسی ثبات خانواده می داند و می فرماید: ازدواج کن و تو را سفارش می کنم که با زنان با دین و ایمان ازدواج کنی و به دست خود او را تربیت کنی.([42]) در این جمله نورانی، حضرت ایمان همسر را موجب کمال جویی مطلوب وی و تربیت آسان او در زمینه معنویت و اخلاق می داند و این خود از آثار ایمان در زندگی است.
آن حضرت تنش و اختلاف در زندگی را از اثرات نفی ایمان می داند و رفتارهای ناشایست را مرام انسان های دور از معنویت; می فرماید: زن را دشنام نمی دهد، مگر ملعون و منافق (بی ایمان). قطعاً که فحش از کفر است و در آتش. ای مردان! به زنان خود فحش ندهید; زیرا موجب پشیمانی طولانی و عقوبت شدید است.([43])
پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله) رعایت مسائل دینی و اعتقادی را موجب سرور در زندگی و رعایت تمام حقوق بین زن و شوهر می داند و می فرماید: بالاترین چیز برای شخص، پس از اسلام، همسری با ایمان و با تقواست که وقتی مرد به او می نگرد، خوش حال می گردد، و او (شوهر) را اطاعت می کند و هرگاه از او پنهان گردد، خود و مال را به خوبی نگه داری می کند.([44])

ب. توجه کامل به حقوق یکدیگر

رعایت حقوق از سوی زن و شوهر و فرزندان، سبب می شود که اولا، مرز مسئولیت ها نسبت به یکدیگر معلوم شود، به گونه ای که هر یک از زوجین دریابند که چه راه و روش و چه مشی مشخصی را باید در پیش گیرند. و ثانیاً، سبب پیدایش امنیت در آن می شود و حدود توقّعات اعضای خانواده از یکدیگر معلوم می گردد. و ثالثاً، موجب رعایت ایجاد عدالت در خانواده می گردد و هر یک از زن و مرد، بر اساس آن، برای خود و دیگران مرزی قایل می شوند و سعی می کنند از آن حد و مرز تجاوز نکنند. مجموعه این عوامل موجب رشد و تعالی خانواده و در سطحی کلی تر، سبب رشد جامعه انسانی خواهد بود. پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)عنایت به حقوق متقابل زوجین را وظیفه ای دینی و موجب افزایش خیر و برکت در زندگی می داند و می فرماید: زنان نزد شما معیوب و بی چیزند; مالک نفع و ضروری برای خود نیستند. آنها را به امانت از خدا گرفته اید و با کلماتش آنها را حلال نموده اید. بدانید که برای شما حقوقی است و برای زنان نیز حقوقی. حق شماست که آنها از آمیزش با شما مخالفت نکنند و در خوبی ها از شما نافرمانی نکنند، که اگر نافرمانی کردند به خوبی و نیکویی، خرج و لباس آنها بر عهده خودشان بگذارید و آنها را آزار ندهید... .([45])
آن حضرت در جایی دیگر درباره رعایت حقوق زن و شوهر می فرماید: برادرم جبرئیل همواره به من درباره حقوق زنان سفارش می کرد، تا آنجا که گمان کردم جایز نیست مرد به زن حتی اف بگوید. (فرمود:) ای محمّد! درباره زنان، تقوای الهی پیشه کن، با آنان مهربان باش و رضایت خاطر آنان را فراهم کن تا در کنار شما باشند.([46])
آن حضرت در این گفتار زیبای خود، همدلی و همراهی زن با شوهر را از ثمرات اساسی حقوق شوهر نسبت به زن خویش می داند و بر رعایت آن تأکید می کند.

ج. خلق نیکو; ثروت عظیم زندگی

نقش حسن خلق در تأمین سعادت زندگی زناشویی، بسیار عمیق و فراگیر است و بر تمام شئون زندگی، از قبیل روابط اخلاقی زن و شوهر و نیز شیوه تربیت فرزندان اثر می گذارد. انسان خوش خلق همواره با زبانی نرم، با دیگران سخن می گوید و بدین روی، آنان را تحت تأثیر قرار داده، محبت آنان را به خود جلب می کند. یکی از مهم ترین روش های حل مشکلات و درگیری های خانوادگی، خوش برخوردی و رفتار نیکوست. با آب نیک خویی می توان آتش خشونت و کدورت را خاموش کرد و محیطی آکنده از صفا و دوستی به وجود آورد و زندگی را شیرین و گوارا ساخت.
در روایتی آمده است: به پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) خبر دادند: که فلان شخص زن خوبی است، روزها روزه می گیرد و شب ها عبادت می کند، ولی بد اخلاق است و با زبان خود، همسایگان را آزار می دهد. پیامبر(صلی الله علیه وآله)فرمود: خیر و برکتی در او نیست; و او از اهل آتش است.([47]) در این حدیث شریف، پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)اخلاق بد را موجب از بین رفتن برکات زندگی و عقوبت اخروی سخت می دانند و این خود اهمیت اخلاق را در میان زن و شوهر می رساند.
رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)بزرگ ترین و شریف ترین انسان ها را کسانی می داند که نسبت به خانواده خویش خوش رفتار باشد و در مدح اهمیت خلق نیکو در میان زوجین می فرماید: بهترین شما کسی است که با خانواده اش خوش رفتار باشد و من از همه شما با خانواده ام خوش رفتارترم. زن را گرامی نمی دارد، مگر مرد بزرگوار (بااخلاق) و او را سبک نمی شمارد مگر مرد پست و لئیم.([48])
آن حضرت بدخلقی نسبت به خانواده را موجب از بین رفتن خوبی های زندگی، و رفتار خوب را موجب رضایت الهی و نصرت او ذکر می کند و می فرماید: کسی که خانواده و فرزند خود را ضایع کند و با آنان بدرفتار باشد، از رحمت خدا دور می شود. خانواده (زن و فرزند) اسیران اویند و دوست واقعی خداوند کسی است که با اسیران خود به نیکویی و صمیمیت برخورد کند.([49])
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)سعادت واقعی را در اخلاق خوب می داند و چنین می فرماید: از سعادت و کام یابی انسان، اخلاق خوب و از بدبختی و تیره بختی او اخلاق بد است.([50])
سعدبن معاذ یکی از یاران رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) بود که با هم راهی کامل و احترام خاص آن حضرت به خاک سپرده شد، ولی حضرت در جواب مادرش که از مقام بهشتی او تعریف کرده بود، فرمود: او اکنون گرفتار عذاب و فشار قبر است و علت آن هم بدرفتاری و سوء خلق نسبت به خانواده اش است.([51]

بی تردید، می توان گفت: از نظر پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)، خوش برخوردی و حسن خلق در میان زن و شوهر، از سرمایه ها و اندوخته های عظیم دنیویواخروی است که در سایه آن، می توان یک زندگی ایده آل و سرشار از صفا و امنیت به وجود آورد.

د. رعایت نظافت و طهارت

نظافت و لطافت ظاهر و رعایت مسائل بهداشتی، نقشی مؤثر و اساسی در ایجاد علاقه و محبت در میان زوجین دارد و در حفظ پاک دامنی آنان نیز مؤثر است. هر کس بر اساس فطرت خویش، از آراستگی و زیبایی لذت می برد و از زشتی و ژولیدگی و مراعات نکردن مسائل بهداشتی و نظافت متنفّر است. در اسلام، به مردان و زنان مؤمن، بسیار سفارش شده است که خود را برای همسران خود بیارایند و آنها را در حفظ پاک دامنی یاری کنند و موجبات ایجاد زندگی محترمانه و ریشه دار را فراهم سازند. رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)توجه به مسئله زیبایی و حفظ نظافت و بهداشت را موجد محبت و ایمان در زندگی زناشویی می داند و می فرماید: لباس های خود را پاکیزه گردانید و موهای خود را کوتاه و منظم کنید و مسواک بزنید و خود را زیبا سازید; زیرا بنی اسرائیل به خاطر عدم رعایت این موارد، زنانشان میل به فساد پیدا کردند.([52]) و یا می فرماید: هر قدر می توانید پاکیزه و نظیف باشید; زیرا خداوند اسلام را بر پایه نظافت بنا نموده است و انسان های نظیف وارد بهشت می شوند.([53])
پیامبر گرامی(صلی الله علیه وآله)از زن و شوهر می خواهد که در محیط خانه، نهایت زینت و جمال را نسبت به همدیگر به کار گیرند و آن را از بزرگ ترین وظایف زوجین دانسته، می فرماید: برای مردان، بهتر است که ناخن های خود را بگیرند، ولی زنان آن را بلند بگذارند; زیرا برای آنها زینت و جمال است.([54]) همچنین درباره عطر زنان فرمودند: باید رنگش، ظاهر و بویش مخفی باشد، ولی درباره عطر مردان فرموده: باید بویش محسوس و رنگش مخفی باشد.([55]) در جای دیگر، خطاب به زنان چنین می فرماید: بهترین شما زنانی هستند که بچه آور، مهربان، پاک دامن، نزد فامیل محترم، در مقابل شوهرشان متواضع و برای او آرایش کننده اند.([56]) آن حضرت آرایش زنان را برای غیر شوهر به شدت نهی می کند و می فرماید: هر زنی برای غیر همسرش زینت کند و از خانه خارج شود، مورد لعن و غضب الهی واقع می شود تا وقتی که به خانه اش باز گردد.([57(
بدین روی، رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) از یک سو، زوجین به ویژه زن ها را به رعایت مسائل بهداشتی و جلوه گری ظاهری و دوری از زینت برای نامحرم دعوت می کند و از سوی دیگر، می خواهد عاطفه و تقوا و اخلاق در میان خانواده نهادینه گردد و زمینه های اختلاف و کدورت و بدبینی از محیط خانواده دور شود.

هـ. محبّت نسبت به یکدیگر

یکی از عوامل سعادت خانواده، که امید و حرکت را به ارمغان می آورد، محبت زن و شوهر به یکدیگر است. انسان ها نیازهای عاطفی فراوانی دارند که نیاز به محبت و عشق یکی از اساسی ترین آن هاست. هر کس دوست دارد مورد محبت دیگران واقع شود و دیگران نسبت به او ابراز علاقه کنند. زن و شوهر باید هر کدام نسبت به همدیگر ابراز عشق و علاقه کنند و در ظاهر و باطن، خیرخواه یکدیگر باشند. به دلیل آنکه زن موجودی عاطفی است و عواطف و احساسات او بر جنبه های دیگرش غلبه دارد، نیاز او به محبت بیش از مردان است و شاید به همین دلیل است که خداوند نسبت به زنان مهربان تر از مردان است; چنان که رسول خدا(صلی الله علیه وآله)می فرماید: خداوند تعالی نسبت به زنان محبت ویژه ای دارد و آنان را همواره مورد لطف و مهربانی قرار می دهد.([58])
درباره مشی آن حضرت در این باره آمده است: رسول خدا(صلی الله علیه وآله)مهربان ترین مردم نسبت به زنان و کودکان بودند.([59]) آن حضرت در گفتاری زیبا و معجزه آسا، ابراز علاقه محبت به همسر را موجب ایجاد علاقه عاطفی و روحی شدید میان زوجین می داند و چنین می فرماید: سخن مرد که به همسرش بگوید «دوستت دارم»، هرگز از قلبش خارج نمی شود.([60])
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) خوش رفتاری، را تمجید و تشکر و احترام به شخصیت را موجب افزایش محبت زن و شوهر نسبت به همدیگر می داند و چنین می فرماید: از جمله وظایف زن این است که چراغ خانه را روشن کند، غذا را آماده سازد، وقتی شوهر وارد خانه می شود تا نزدیک در به استقبال شوهرش برود و به او خوشامد بگوید، وسایل شستوشو و حوله برایش فراهم کند، آب روی دستش بریزد و بدون عذر و مانع، از آمیزش خودداری نکند.([61])
از دیدگاه رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)، هرگونه خدمت و دل سوزی زوجین نسبت به همدیگر و توجه به نیازهای یکدیگر در محیط خانه و اجتماع و همدلی و همراهی، موجد عشق و محبت وصف ناشدنی در میان زن و شوهر می گردد و کانون زندگی را پر از صفا و معنویت می سازد; زیرا آن دو احساس می کنند واقعاً به یکدیگر انس و علاقه دارند و در قول و رفتار، این محبت را اظهار می نمایند.

و. روحیه زیبای گذشت و بزرگواری

از دیگر صفاتی که مرد و زن در کانون خانواده باید داشته باشند و در سیره پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) جلوه تام دارد، گذشت و خطاپوشی است. اغماض زن و شوهر از لغزش ها و کارهای ناپسند دیگری در محیط خانواده، از اهمیت فراوانی برخوردار است و بی توجهی به آن، صمیمیت و آسایش حاکم بر خانواده را به محیط پر از اظطراب، بدبینی، عصبانیت و عیب جویی تبدیل می کند. بهترین راه به دست آوردن آرامش و سلامت روان و رهایی از اضطراب و بی اعتمادی، گذشت و چشم پوشی از اشتباهات همسر است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از این صفت پسندیده به عنوان بهترین اخلاق دنیا یاد کرده، می فرماید: می خواهید شما را به بهترین اخلاق دنیا و آخرت خبر دهم؟ آن اخلاق این است: از کسی که به تو ستم کرده است، درگذر، با خویشان و فامیلی که از تو بریده اند پیوند برقرار کن، به کسی که نسبت به تو بدی کرده است نیکی نما، و به کسی که تو را محروم کرده است بخشش کن.([62])
بی شک، اگر زن و شوهر از ابزار عفو و گذشت در زندگی بهره گیرند، آسایش و آرامش روحی زندگی شان را فرامی گیرد و کینه از دل هایشان بیرون می رود و این موجب عزّت دنیوی و اخروی آنان می گردد; چنان که حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) در این باره می فرماید: از یکدیگر گذشت کنید تا کینه های شما برطرف گردد.([63]) و در جایی دیگر می فرماید: کسی که بسیار گذشت می کند بر عمرش افزوده می گردد.([64]) آن حضرت باقی ماندن اشتباهات زندگی در ذهن زن و شوهر را از آفات و بلاهای زندگی زناشویی می داند و بهترین و زیباترین کمال را برای زوجین، رضایت از یکدیگر و فراموشی عیوب همدیگر می شمارد و خطاب به زنان می فرماید: بهترین شما کسی است که وقتی شوهرش از دست او ناراحت شد به او بگوید، تا از دست من راضی نشوی و محبتت را جلب نکنم دست به کار دیگری نمی زنم.([65]) و در جای دیگر فرمود: در نظر من چقدر بد است زنی که از خانه اش سراسیمه خارج شود، بدون اینکه از خطاهای همسرش بگذرد و از او به دیگران شکایت کند.([66]) در حقیقت، پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)نتیجه مداومت بر گذشت را ایجاد روابط سالم، انسانی و قابل ستایش در زندگی زناشویی می داند که در پرتو آن، زن و شوهر از سعادت خانوادگی قابل توجهی برخوردار می شوند و این از بزرگ ترین نکته های ظریف در رابطه با همسر است.

گفتار و رفتار معصومان(علیهم السلام) در تمامی مراحل زندگی، الگوی بشر برای رسیدن به کمالات انسانی و اخلاقی است و شیوه های تربیتی آن حضرات، به ویژه در زمینه همسرداری، می تواند سعادت خانواده را تضمین نماید. در این نوشتار، با توجه به رفتار و کردار رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)، روش های دقیق تربیتی مربوط به روابط حسنه میان زن و شوهر بیان گردید. آن حضرت نکات راهبردی و کلیدی خاصی را در نحوه تعامل و رفتار زوجین بیان فرمودند. از مجموع مواردی که در حد این مقاله عنوان شد، نکات ذیل از اهمیت ویژه ای برخوردار است:
 

1- در طول تاریخ، کارشناسان بسیاری راجع به مسئله همسرداری نظریات خوب و مفیدی ارائه کرده اند، ولی بی شک، راه حل اصلی این مسئله را باید نزد کسانی دنبال نمود که از تمامی ویژگی ها و روحیات انسان مطّلعند و دید باز و همه جانبه ای به زندگی انسان ها دارند; همان گونه که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) از چنین روحیه ای گرانقدر برخوردار است.

2- از دیدگاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)، راه رسیدن به کمال و پیمودن قلّه های انسانیت و معنویت در سایه تشکیل خانواده به وجود می آید و همین موجب سعادت و نیک بختی و به دست آوردن ثمرات دنیوی و اخروی می گردد.

3- ازدواج را نباید محدود به همین حیات خاکی نمود و از اهداف عالی الهی غفلت کرد. پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله) زندگی مشترک را تنها برای لذت جویی و ارضای غریزه جنسی نمی داند، بلکه آن را میدانی برای تولید نسل بشری، کانون آرامش روحی و روانی و کسب کمالات اخلاقی به شمار می آورد.

4- از نکات اساسی در سیره پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) این است که حقوقی که شارع مقدّس برای هر کدام از زوجین مقرّر نموده،

متناسب با ویژگی های فطری و روانی و ظرفیت های موجود آنان است و هیچ گونه تبعیض و بی عدالتی در این حقوق وجود ندارد، به ویژه در مسئله مدیریت زندگی و تصمیمات کلان زندگی که از حقوق و وظایف اصلی مردم است. باید دانست که از نظر پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)هر یک از حقوق و تکالیف زن و شوهر همچون تأمین هزینه های خانواده، رعایت عدالت، پاس داری از ارزش های خانواده و حفظ عفّت، همگی در جهت ایجاد رضای خداوند متعال است.

 5-از دیدگاه پیامبر گرامی(صلی الله علیه وآله) اخلاق و معنویت نقش ستون فقرات زندگی مشترک را ایفا می کند و مسائل مادی نقش ابزار و وسیله جنبی و کمکی را در زندگی بر عهده دارد. در سایه اخلاق نیکو و ایمان، دیگر ابعاد زندگی معنا پیدا می کند و آن حضرت این دو خصلت را بزرگ ترین سرمایه زندگی مشترک می داند.

 6- اظهار عشق و محبت نسبت به همسر و اینکه زوجین در رفتار و گفتار ثابت نمایند که همدیگر را دوست دارند و این علاقه حقیقی و بدون هیچ شائبه ای است، از نکات ظریفی است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) از آن به عنوان عشق جاودان یاد می نماید و می توان گفت: محبت در زندگی و مطّلع ساختن طرف مقابل از این مودّت، بخصوص در مورد بانوان، که از عواطف فوق العاده لطیفی برخوردارند، نقش معجزه آسایی در شادابی و استحکام روابط زناشویی دارد.

 7-از نکات روان شناسانه ای که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به آن اشاره فرمود آینده نگری و فراموش کردن گذشته، به ویژه اشتباهات میان زوجین است. در واقع، آن حضرت اغماض از عیوب یکدیگر در زندگی مشترک و تصمیم برای بهبودی روابط در مابقی زندگی را راهی صحیح برای رفع اضطراب بدبینی دانسته و ثمره آن را آرامش روحی و روانی برای طی نمودن یک زندگی موفقیت آمیز و پرصفا می داند.


انتهای پیام/ ل