به گزارش خبرگزاری بسیج، مرکز مطالعاتی مداد در گزارشی به بررسی عملیات ائتلاف آمریکایی ضد داعش در سوریه و جنایت‌های آن ضد تمامیت ارضی سوریه و ملت این کشور پرداخته و ابعاد این جنایات را از لحاظ حقوقی و تحولات میدانی مورد بررسی قرار داده است.
آتش مداخله نظامی آمریکا در سوریه در سال 2014 تحت عنوان عملیات ائتلاف بین المللی برای مبارزه با گروه تروریستی داعش آغاز شد، آتشی که دامن بسیاری از غیرنظامیان سوری را سوزاند و شهرهای آنها را در نتیجه حملات کورکورانه هوایی و توپخانه‌ای به ویرانه‌هایی تبدیل کرد و خسارت‌های مالی و انسانی گسترده‌ای در زیرساخت‌ها و دارایی‌های عمومی و خصوصی آنها به‌وجود آورده است.
آمریکا حتی به این مقدار نیز بسنده نکرده و به‌دنبال تبدیل موجودیت نظامی خود در جغرافیای سوریه به یک واقعیت مسلم و مشروع مورد حمایت قوانین بین المللی است. بررسی اقدامات ائتلاف آمریکایی در اراضی سوریه نشان‌دهنده جنایتهایی است که می‌توانند در محافل بین المللی مورد پیگیری و بررسی قرار گرفته و نامشروع بودن موجودیت آمریکا در این کشور را بیش از پیش نشان دهند.
دوم: آمار و مسئولیت تجاوزهای ائتلاف بین‌المللی نظامی در سوریه
بررسی نتایج هر جنگی در تمامی ابعاد انسانی و اقتصادی و اجتماعی و حقوقی مستلزم آن است که کارشناس مذکور آمار دقیق و بی‌طرفی را در رابطه با تعداد قربانیان و خسارت‌های عملیات نظامی در اختیار داشته باشد. البته این موضوع برای ایجاد سازمان‌های عدالت بین المللی برای مقابله با طرف‌های مسئول نسبت به این عملیات کافی نیست، بلکه باید دستاوردهای مهمی در عرصه رصد تجاوزها و بررسی قربانیان صورت گیرد.
به این ترتیب بررسی حقوقی تجاوزهای ائتلاف بین المللی سوریه نیازمند حضور دو عنصر همزمان است؛ اول در رابطه با آمار دقیق مربوط به این تجاوزها و دوم در رابطه با پرونده‌هایی است که ادله موثق و مقبولی در عرصه بین المللی نسبت به این تجاوزها وجود دارد.
خسارت‌های انسانی و مادی عملیات ائتلاف بین‌المللی در سوریه
متأسفانه متولی ارائه آمار و بررسی حجم خسارت‌های انسانی و مادی عملیات ائتلاف بین المللی به‌سرکردگی آمریکا در سوریه طرف‌های خارجی هستند، از جمله این مؤسسات، مؤسسه غیردولتی (Air wars) است که مقر آن در لندن قرار دارد، با وجود این، آمار این مرکز نشان می‌دهد که تعداد حملات هوایی ائتلاف بین المللی در سوریه تا تاریخ تدوین این گزارش 14332 حمله بوده است. بر اساس این گزارش در مدت زمانی بین 23 سپتامبر 2014 تا 23 سپتامبر 2017 در عملیات ائتلاف بین المللی در سوریه دست‌کم 2463 غیرنظامی کشته شدند که 674 نفر از آنها کودک و 504 نفر زن هستند. بر اساس این گزارش بیش از 170 تجاوز به زیرساخت‌های غیرنظامی سوریه صورت گرفته و حملات مستندشده ائتلاف بین المللی آمریکایی طی سال‌های 2016 و 2017 کورکورانه و غیر قابل توجیه بود و در فاصله زمانی بین نوامبر 2016 تا سپتامبر 2017 به اوج خود رسیده است. در این زمان حملات هوایی گسترده نیز به استان‌های حلب و الرقه و دیرالزور و الحسکه صورت گرفته است.
این گزارش در آمار دیگری مربوط به 17 جولای 2017 می‌افزاید که از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهور کنونی آمریکا حملات ائتلاف بین المللی ضد داعش در سوریه و عراق به کشته شدن 2200 غیرنظامی منتهی شده است. این گزارش می‌افزاید که افزایش تعداد تلفات غیرنظامیان مربوط به تصمیم ترامپ در رابطه با رفع محدودیت‌ها و سخت‌گیری‌ها نسبت به عملیات موشک‌باران هوایی و چراغ سبز آمریکایی‌ها به انجام موشک‌باران وحشیانه مناطق مملو از غیرنظامیان است. این سازمان در گزارش خود می‌افزاید که بیانیه ائتلاف بین المللی ضد داعش مدعی است که تعداد غیرنظامیان کشته‌شده از آغاز عملیات این ائتلاف تنها 603 نفر است که آنها نیز به‌اشتباه کشته شدند.
"آمریکایی‌ها در وحشیگری چیزی کمتر از داعش ندارند"، این مطلبی است که روزنامه «ایزویستیا» به‌نقل از یکی از شاهدان یکی از شهرهای تحت محاصره نیروهای دموکراتیک کرد سوریه مطرح می‌کند. این فرد می‌افزاید که حملاتی که جنگنده‌های ائتلاف بین المللی به‌سرپرستی آمریکا در روستای طواخن در حومه منبج در استان حلب انجام داده‌اند، باعث کشته شدن 212 نفر شده است. این جنایت را جنگنده‌های آمریکایی و فرانسوی انجام دادند و همین موضوع خشم گسترده‌ای را میان مردم سوریه به‌دنبال داشته است، به‌ویژه در شرایطی که این اتفاق با سکوت رسمی و تبلیغاتی دولت‌های غربی مواجه شده که مدعی رعایت حقوق بشر هستند. سازمان عفو بین الملل در همین رابطه اعلام کرد که حملات صورت‌گرفته ضد این روستا را می‌توان بالاترین آمار قربانیان میان غیرنظامیان در عملیات‌های ائتلاف ضد داعش در سوریه توصیف کرد.
به گزارش تسنیم،دولت سوریه در آن زمان کشتار منبج را محکوم و آمریکا و فرانسه را به ارتکاب این جنایت متهم کرد. سوریه همچنین از سازمان ملل متحد و شورای امنیت خواست تا مسئولیت خود را در حفظ صلح و ثبات بین المللی به‌عهده بگیرند. روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در این رابطه اعلام کرد که تعداد قربانیان غیرنظامی حملات ائتلاف بین المللی در سوریه چندین برابر رقمی است که ارتش آمریکا اعلام کرده است، در همین رابطه تعدادی از مسئولان امنیتی سابق آمریکا در مارس 2017 نامه‌ای را برای جیمز ماتیس وزیر جنگ آمریکا ارسال کردند و در این نامه نسبت به خسارت‌های غیرنظامی آن هشدار داده اعلام کردند این موضوع می‌تواند باعث شکست‌های استراتژیک و عمیق شده و جلوی همکاری شرکای داخلی با این نیروها را بگیرد و ابزارهای لازم برای تبلیغات عناصر ضد آمریکایی را فراهم می‌کند.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر نیز در گزارش خود به‌تاریخ 24 سپتامبر 2017 اعلام کرد که ائتلاف بین المللی مبارزه با داعش در مارس گذشته دو حمله هوایی در نزدیکی شهر الرقه در سوریه انجام داد که باعث کشته شدن 84 غیرنظامی شد که دست‌کم 30 نفر از آنها کودک بودند. این گزارش می‌افزاید که دو حمله مذکور یک مدرسه را هدف قرار دادند که خانواده‌ها و آوارگان در منطقه المنصوره به آن پناه برده بودند. یک بازار و یک نانوایی در شهر الطبقه در غرب الرقه از دیگر مناطق بودند که هدف این حمله هوایی قرار گرفتند.
علاوه بر تمامی تجاوزهایی که به آنها اشاره کردیم و علامت سؤال بزرگی در اهداف عملیات نظامی ائتلاف آمریکا در سوریه ایجاد کرد، می‌توان به حملاتی اشاره کرد که جنگنده‌های ائتلاف ضد اردوگاه ارتش سوریه در پی حضور در یکی از خطوط اصلی جنگ شدید با گروه تروریستی داعش انجام دادند. این عملیات در منطقه کوهستانی الثردة انجام شد.
ستاد کل ارتش سوریه در رابطه با این حمله اعلام کرد که جنگنده‌های ائتلاف بین المللی در تاریخ 17 سپتامبر 2016 حمله ای را ضد یکی از مواضع ارتش در کوهستان الثردة انجام دادند که در نتیجه این حمله تعدادی از نظامیان ارتش کشته و زخمی شدند و خسارت‌های مالی زیادی نیز به تجهیزات ارتش وارد شد. این حمله در ادامه باعث پیشروی نیروهای تروریستی داعش با استفاده از خلأ ایجادشده در نتیجه عملیات نیروهای آمریکایی در منطقه شد.
مبانی و فرصت‌های محاکمه حقوقی آمریکا از طرف قربانیان عملیات ائتلاف
این بررسی نیازمند تعیین مبانی حقوقی عملیات ائتلاف بین المللی در سوریه است و در درجه اول باید مشخص شود که ماهیت این درگیری‌های مسلحانه چگونه است، یعنی آیا این درگیری‌ها، درگیری‌های مسلحانه داخلی است یا بین المللی؟
درگیری‌های مسلحانه هنگامی بین المللی خواهد بود که یک یا چند دولت بخواهد از قدرت مسلحانه ضد فردی دیگر استفاده کنند.
حقوق بین الملل به‌استناد قطعنامه شماره 3314 مجمع عمومی سازمان ملل متحد صادرشده در تاریخ 14 دسامبر 1974، در تعریف تجاوز در ماده اول خود می‌نویسد که تجاوز به این معنا است که دولتی به‌نمایندگی از خود یک گروه یا نیروهای غیرنظامی یا مزدور را برای انجام عملیات مسلحانه و خطرناک به منطقه دولت دیگر بفرستد.
این تعریف باب سؤال مهمی را در رابطه با ماهیت شرایط مورد توجه در عملیات مسلحانه عناصر حاضر در دولت دیگر ایجاد می‌کنند. پیش از این دادگاه بین المللی لاهه در رابطه با موضوع آمریکا و نیکاراگوئه در سال 1986 به این سؤال پاسخ داده و تأکید کرده است که تجاوز مسلحانه می‌تواند شامل اقدامات گروه‌های مسلح شود، به‌شرط اینکه مرتبط با دولتی دیگر بوده و دستورات تأثیرگذار خود را از آن دریافت می‌کند.
درگیری مسلحانه داخلی بر اساس پروتکل الحاقی دوم توافق ژنو که در ماده اول آن مورد اشاره قرار گرفته به این صورت است که منازعات مسلحانه در یک منطقه مشخص و بین نیروهای مسلح دولتی با نیروهای مسلح جداشده از دولت یا سایر گروه‌های مسلح نظامی صورت گیرد و آنها بخشی از اراضی منطقه مذکور را تحت کنترل خود بگیرند و بتوانند عملیات مسلحانه را به‌صورت مستمر و هماهنگ ادامه دهند.
در این مفهوم نتیجه می‌گیریم که جنگ در سوریه نقطه عطفی در این رابطه به‌شمار می‌رود. با وجود اینکه بسیاری از کشورها در ورود جدی و تأثیرگذار به این جنگ تردیدی به خود راه ندادند، اما دولت سوریه وضعیت جنگی را از لحاظ حقوقی این اصطلاح با هیچ دولت دیگری اعلام نکرده است. این موضوع باعث شده است که با قطع و یقین گفت که نمی‌توان جنگ سوریه را یک منازعه مسلحانه داخلی دانست.
به این ترتیب باید قربانیان این عملیات یا کسانی که در نتیجه عملیات ائتلاف بین المللی ضد داعش متضرر شده‌اند، به این نکته توجه کنند که فرصت جدی در محاکمه مسئولان این اقدامات را دارند و می‌توانند با پیگیری روش‌های ملی همراه با کادر حقوقی و فنی قوی غرامت خود را از متجاوزان دریافت کنند. قربانیان و آسیب‌دیدگان عملیات ائتلاف ضد داعش در سوریه و نیروهای فعال تحت دستور این ائتلاف در اراضی سوریه باید شکایت‌های خود را به‌صورت شخصی یا از طریق سایت اینترنتی مشخص و متخصص در زمینه مسائل حقوقی تدوین کنند تا پرونده کاملی برای هر کدام از شرایط آسیب‌دیدگی‌ها تشکیل شود. تصاویر هوایی و گزارش‌های مستند پزشکی در رابطه با ماهیت جراحات قربانیان یا نوارهای صوتی یا تصویری در رابطه با گزارش‌های قربانیان از مجروحان و شاهدان عینی حادثه می‌تواند در این رابطه مثمرثمر باشد. این پرونده‌ها باید حفظ و نگهداری شود تا در زمان مناسب مورد استفاده قرار گیرد. همچنین باید آمارها و اطلاعات مربوط به این تجاوزها از تمامی راهکارها و ابزارهای موجود منتشر شود و در این رابطه نباید به گزارش‌های سازمان‌های خارجی اکتفا کرد، چرا که فعالیت‌های این مؤسسات با اهداف سیاسی در راستای تحقق منافع دولت‌های حامی خود دنبال می‌شود.
در این رابطه همچنین باید مؤسسات غیردولتی به‌نمایندگی از قربانیان و خانواده‌های آنها و سایر متضرران حملات نیروهای آمریکایی تشکیل شود تا بدون سیاسی‌کاری بتوانند حقوق خود را در این پرونده دنبال کنند. این موضوع امکان تحرک و فعالیت آنها در برابر دستگاه‌های قضایی خارجی را می‌دهند و دادگاه‌هایی وجود دارد که می‌توان این شکایت‌ها را در محافل متخصص بین المللی در زمینه امور جنایی و حقوق بشر مطرح کرد.
تشکیل مرکز رسانه‌ای برای ارائه آمار و وقایع مربوط به تجاوزهای آمریکا با تمامی ابزارهای مستقیم و غیرمستقیم جهت بسیج افکار عمومی جهان در مخالفت با این اقدامات نیز می‌توانند در این زمینه مثمرثمر باشد. این موضوع باعث می‌شود افکار عمومی جهان این مداخله نظامی را محکوم کنند و بهانه‌های آمریکا و متحدانش برای دفاع از حقوق بشر را باطل بدانند.
همچنین باید کمیته‌های تخصصی در ابعاد مختلف برای ارزیابی خسارت‌های مادی به زیرساخت‌ها و تأسیسات عمومی در نتیجه حملات هوایی و عملیات نظامی نیروهای متحد ائتلاف بین الملل در اراضی سوریه تشکیل شود. آنها می‌توانند با کمک دفاتر حقوق بین الملل مطالبات حقوقی خود در رابطه با دریافت غرامت از این خسارت‌ها را در دادگاه‌های خارجی مطرح کنند یا بتوانند به حل‌وفصلی برای دریافت این غرامت‌ها در چارچوب توافق‌های سیاسی و حقوقی دست پیدا کنند.
این اقدامات و تدابیر هنگامی مفید خواهد بود که اراده صادق میان تمامی مردم سوریه در طیف‌های مختلف وجود داشته باشد و آنها به‌دنبال رسیدن به سازش سیاسی جهت حفظ دولت و تمامیت و وحدت ارضی سوریه باشند و بخواهند به این درگیری‌های خونین پایان بدهند.
