به گزارش خبرگزاری بسیج از آذربایجان شرقی، این اثر باستانی و دژ مستحکم و کم‌نظیر که گرانبهاترین میراث فرهنگی و یادگار نیاکان این مردم و زبان گویای تاریخ هشترود بوده است، این محدوده جغرافیایی در هزاره دوم قبل از میلاد و دوران مختلف تاریخ مسکونی بوده و توالی آن تمدن‌های «اورارتو» ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و تمدن‌های صدر اسلام تا دوران تیموری را در برداشته و قلعه ضحاک با بیش از 3هزار سال قدمت بر فراز کوه منفرد، از مکان‌های مهم اقوام مانایی مادها٬ اقوام اشکانی (پارت) و ساسانی بوده است.
بر اساس باور مردمان هشترود ضحاک یا همان « آژدهاک» که سمبل خوشنامی نیست، قلعه‌ای که امروز ما آن را قلعه ضحاک می‌شناسیم در آن زندگی می‌کرده است.
گرچه ضحاک نماد بی‌بدیل سیاهی و ظلم در تاریخ اسطوره‌ای ماست، اما قلعه ضحاک امروزه پذیرای خیل بی‌شماری از گردشگرانی است که برای دیدن این قلعه تاریخی به شهرستان هشترود سفر می‌کنند.
قلعه ضحاک با محلی که «بطلمیوس» منجم معروف یونانی و عالم جغرافیا بنام « فاناسپا» از آن نام برده مطابقت دارد.
هیات کاوش باستان شناسی، معماری‌های موجود در قلعه ضحاک را به چهار دسته معماری سنگ لاشه با ملات گچ, معماری سنگی بدون ملات یا معماری خشکه چین، معماری آجری با ملات گچ و معماری خشتی تقسیم کرده است.
چهار طاقی یا همان پاویون بنا که شالوده اصلی آن بر روی صخره قرار دارد از سه طرف به پرتگاه رودخانه قرانقو مشرف است و تنها از جانب شرقی متصل به تپه است و تنها بنای روی خاک و تقریباً سالم پیش از اسلام در استان است.
در اسطوره‌های ایرانی، ضحاک سمبل مردی است که ابلیس بر شانه‌هایش در جوانی بوسه زد و از جای بوسه دو مار روئید مارهایی که باید هر روز مغز دو جوان را به آن می‌دادند تا سیر شوند و ضحاک، این بدی مجسم بی‌دریغ بود در شکافتن جمجمه جوانان ایران زمین.
رسم زمانه این بود تا آهنگری گمنام در حومه سراسکند محلی بنام خروجستان ( خورجستان فعلی ) که همان کاوه آهنگر بوده از پشت کوره آهنگری، از لابه لای دم گرم آتش، پیشبند چرمین خود بر سر میله زد و درفش کاویانی بر دوش قیام کرد و در نتیجه ضحاک که سر می‌گرفت همه عمر، سر داد به تیغ کاوه.
حتی وجه تسمیه «سراسکند» ( شهر فعلی هشترود ) نیز در باور مردمان کهن و اسطوره‌ای «سرکسن » بوده چرا که به آن باور در آن زمان «سراسکند» یا همان «سرکسن» کشتارگاه پادشاه خونخوار بنام زوهنگ بوده است.
به هر حال قلعه ضحاک و محوطه تاریخی آن یکی از نقاط پر جاذبه گردشگری استان است که جدا از تاریخ پر‌رمز و رازش، دارای ارزش‌ها و جاذبه‌هایی است که با نیازهای طبیعی شهروندان هشترودی نظیر دیدن چشم‌اندازهای طبیعی، انس با طبیعت، تحرک، نشاط، فعالیت و آرامش پیوند خورده است.
امروز این قلعه واستحکامات عتیق و تاریخی و مجموعه حصارهای تشکیل دهنده آن در بین مردم و سالخوردگان محل و منطقه هشترود بیشتر به " زوهنگ " معروف و مسهور است تا به ضحاک.
این قلعه با دارا بودن بیش از 20 کیلومتر مساحت حدود 10 کیلومتر طول و 2 کیلومتر عرض تمدن‌های قبل و بعد از اسلام را در بر دارد.
قلعه ضحاک«آژی دهاک» هشترود برای اولین بار در سال 1833میلادی توسط کلنل انگلیسی بنام «مونت ایث» کشف شد و آن را آتشکده‌ای کهن معرفی کرد و در سال 42 تحت شماره 429 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این قلعه در بالای سلسه کوه‌های «سورمه‌لی» و در 16 کیلومتری شهر هشترود بر فراز تونل راه‌آهن تبریز - تهران بین میانه و مراغه و در شرق ایستگاه خراسانک قرار دارد.
جلیل دین محمدی
