رتبه ۱۵ ایران در تولید مقالات علمی در سال ۲۰۱۸

به گزارش سرویس خبری بسیج علمی  از سیستان و بلوچستان، براساس اعلام پایگاه WOS ، جمهوری اسلامی ایران با 22.3 درصد، بیشترین سهم تولیدات علمی را در میان کشورهای اسلامی از آن خود کرده است.

Wos، پایگاه Web of Science که در پیشتر به Web of Knowledge شناخته می شد یک پایگاه علمی آنلاین است که با رویکرد نمایه کردن و تعیین کردن میزان رفرنس دهی و استناد دهی به مقالات و ژورنال ها بوجود آمده است. این پایگاه توسط موسسه ی اطلاعات علمی یا Institute scientific information یا به اختصار ISI بوجود آمد و بعد ها توسط مجموعه ی Clarivate Analytivs تحت تملک درآمد. شایان ذکر است خود مجموعه Clarivate Analytics در گذشته بخشی از مجموعه ی تامسون رویترز بوده است و هم اکنون با حفظ ارتباطات و روابط به یک مجموعه ی جدا تبدیل شده است.

نکته ی جالبی که وجود دارد این است که با اینکه بین دو شاخص معتبرتر ارزیابی ژورنال ها یعنی Impact factor وCitescore رابطه ی همبستگی وجود دارد ولی تحلیل های الزویر نشان می دهد که حدودا 216 ژورنال از 70 انتشارات هستند که طبق شاخص Citescore جز 10 درصد ژورنال های پراستناد حوزه ی علمی خود هستند در حالیکه حتی ضریب تاثیر (impact factor) ندارند. بنظر می رسد شاخص ضریب تاثیر (Impact factor) یک پوشش نسبتا جامع و کامل از ژورنال های با کیفیت بالاتر را ارائه نمی دهد. در گزارش سال 2014 بیان شد که تعداد آرشیو WOS از هر نوعی از مقاله و کتاب و کنفرانس و ... از مرز 90میلیون تجاوز کرده است. میزان استنادات از مرز 65 میلیون بار در سال گذشته است. WOS بزرگترین دیتابیس رفرنس و استنادات آنلاین در دنیاست.

WOS دارای دیتابیس های منطقه ای به زبان هایی غیر از انگلیسی هم هست. با همکاری مرکز علوم چین، دیتابیس منطقه ای به زبان چین با عنوان Chinese Science Citation Database میز راه اندازی شد. در سال 2013 دیتابیس منطقه ای دیگری با عنوان SciELO Citation Index برای پوشش داد کشورهای برزیل، اسپانیا، پرتغال، حوزه ی دریای کارائیب، جنوب آفریقا و 12 کشور دیگر آمریکای لاتین راه اندازی شد. در سال 2014 موسسه ی مطالعات ملی کره ی جنوبی دیتای کره ای WOS را به نام Korea Citation Index راه اندازی کرد و همینطور در سال 2015 مجموعه ی مشابهی در روسیه راه اندازی شد.

و هم اکنون جمهوری اسلامی ایران توسط این پایگاه با اختلاف قابل ملاحظه‏‌ای نسبت به ترکیه و عربستان سعودی جایگاه نخست را در میان 57 کشور اسلامی از نظر تولید علم در 6 ماهه نخست سال 2018 میلادی به خود اختصاص داده است و ترکیه، عربستان سعودی، مالزی و مصر به ترتیب با 16.2 درصد، 8.4 درصد، 7.8 درصد و 7.5 درصد درصد جایگاه‏ های دوم تا پنجم را کسب کرده‏ اند.

جمهوری اسلامی ایران توانسته است با ثبت بیش از 25500 مدرک در شش ماهه نخست سال 2018 جزء 15 کشور برتر جهان از نظر میزان تولید علم قرار گیرد. پس از ایران کشورهای روسیه، سوئیس، سوئد، ترکیه و لهستان جایگاه‏ های شانزدهم تا بیستم را کسب کرده‏ اند. ایالات متحده آمریکا، چین، انگلستان، آلمان و هند نیز در WOS توانسته‏ اند جایگاه‏ های نخست تا پنجم جهان را به خود اختصاص دهند.

 شاخص‌های رتبه‌بندی
در حال حاضر آن‌چه در پارادایم ذهنی جامعه‌ی علمی کشور وجود دارد، میزان تولید علم ایران در مجلاتی است که در پایگاه استنادی آی.اس.آی نمایه‌سازی می‌شود. به عبارت دیگر، شمارش تعداد مقالات منتشرشده‌ی ایرانیان در مجلات معتبر بین‌المللی، مبنای رتبه‌بندی قرار می‌گیرد. اخیراً و با ایجاد پایگاه استنادی اسکوپوس، از اطلاعات تولید علم این پایگاه نیز در رتبه‌بندی علمی کشور استفاده می‌شود. پایگاه اسکوپوس متعلق به شرکت اِل‌زِو‌یِر است که مقر اصلی آن در آمستردام هلند است.

ISI یا همان موسسه اطلاعات علمی (Institute for Scientific Information) یکی از موسسات معتبر در عرصه جهانی می باشد و بدلیل دارا بودن استاندارهای بالای علمی و ارزیابی درحال حاضر درجایگاه نخست جهانی قرارگرفته است.

معیارهای ارزیابی و ارزش دهی این موسسه موردقبول تمامی مراکز پژوهشی و علمی دنیا بوده و نشریاتی که در این موسسه پذیرفته می شوند می بایست از فیلترهای زیادی بگذرند.

این موسسه مدعی است که با نگاهی کاملاً بی طرف و واقع بینانه نسبت به ارزیابی مقالات و مجلات و ژورنال های علمی و پژوهشی اقدام می کند اما شایعاتی مبنی برتمایز قایل شدن این موسسه بخصوص درمورد کشورهای جهان سوم نیز وجوددارد.

مجلات و ژورنال هایی که خواستار گرفتن این استاندارد علمی هستند می بایست از نظر فاکتورهای سنجشی این موسسه مانند: -ضریب تاثیر یاIF - شاخص فوریت(Immediacy Index) و نیمه عمر استناد مورد ارزیابی قرار می گیرند.

Scopus بزرگترين پايگاه اطلاعاتی «چکيده» و «استنادي» جهان است؛ يعنی علاوه بر چکيده مقالات، دارای فهرست منابع هر مقاله نيز بوده و بدين ترتيب امکان محاسبه تعداد استنادات به هر مقاله را فراهم می‌کند. از اين رو می‌توان دريافت هر مقاله در اين مجموعه، تاکنون چند بار توسط ساير مقالات مورد استناد قرار گرفته است که اين خود شاخصی برای تعيين کيفيت مقاله مي‏شود. همچنين مؤثرترين کشورها، نشريات، مؤسسات علمی، آثار و دانشمندان از اين طريق مشخص مي‏شوند. اسکوپوس اواخر سال 2004 از سوی الزوير (ناشر هلندی) راه اندازی شد. اين پايگاه با همکاری 21 مؤسسه از سراسر جهان ارائه شده و به سرعت رقيب جدی موسسه اطلاعات علمی شد که قريب 50 سال پيشرو نمايه­های استنادی در جهان بود. اين پايگاه روزانه آپديت مي‏شود.
مثلاً در حال حاضر و بر اساس آخرین آمارها، ایران در پایگاه آی.اس.آی رتبه‌ی 19و در پایگاه اسکوپوس رتبه‌ی 16 تولید علم را دارد، اما تفاوت این دو پایگاه در مجلاتی است که نمایه می‌کنند. پایگاه استنادی آی.اس.آی ادعا می‌کند که معتبرترین مجلات هسته‌ی بین‌المللی را نمایه‌سازی می‌کند و زیر‌بنای این پایگاه، قانونی است به نام قانون تمرکز گارفیلد. انتخاب مجلات معتبر بر اساس این قانون صورت می‌گیرد و نهایتاً دانشمندان ایرانی با در نظر گرفتن موقعیت این نشریات، به چاپ مقالات خود در آن‌ها می‌پردازند.
در حال حاضر مقبول‌ترین عامل رتبه‌بندی مجلات علمی در سطح بین‌المللی، ضریب تأثیر مجله است. ضریب تأثیر مجله نشان می‌دهد که هر مجله در جامعه‌ی علمی از چه میزان مقبولیت برخوردار است. مجلات را در رتبه‌های مختلفی از 1 تا 11000 از لحاظ ضریب تأثیر قرار می‌دهند و در هر رشته، مجلات را به مجلات 1% برتر، 10% برتر، 20% برتر، 50% برتر و دیگر نشریات تقسیم‌بندی می‌کنند. بر همین اساس، چاپ مقاله در نشریاتی که در رده‌ی 1% برتر یک حوزه هستند، با دیگر نشریات متفاوت است.
این نکته شایان ذکر است که در آیین‌نامه‌ی تشویق مقالات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در مبلغ تشویقی ضریب تأثیر مجلات نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند و همچنین برای معتبرترین نشریات بین المللی یعنی نشریه‌ی ساینس و نیچر یک تبصره‌ی خاص در نظر گرفته شده است.
به هر حال از دیدگاه علم‌سنجی، تعداد شاخص‌هایی که می‌توان تولید علم یک کشور را بر اساس آن‌ها مورد ارزیابی و سنجش قرار داد، بسیار زیاد و بالغ بر ده‌ها شاخص است، اما شاخص‌های تولید علم، تعداد استنادها و تعداد استنادها به ازاء هر مقاله، مهم‌ترین شاخص‌هایی هستند که در حوزه‌ی علم‌سنجی مورد توجه قرار می‌گیرند.
در مقاله‌ای بررسی گردید که بخش اعظم استنادهای دنیا توسط کشورهایی دریافت می‌شوند که عمدتاً در منطقه‌ی جغرافیایی اروپای غربی و آمریکای شمالی قرار دارند. حال آن‌که سهم دیگر کشورها از استنادها نسبتاً اندک است. استناد بیانگر میزان اثرگذاری تولید علم در سطح بین‌المللی است و در جامعه‌ی علمی بین‌المللی به عنوان مهم‌ترین عامل سنجش کیفیت مقالات مورد توجه قرار می‌گیرد.