نظر کارشناسان درباره منشا سیلاب‌های اخیر و فرضیه تغییر اقلیم در نشست «دولت سایه»
به گزارش خبرگزاری بسیج، نشست اعضای کارگروه هواشناسی و کمیته آبِ کارگروه نیروی «دولت سایه» و برخی از اساتید دانشگاه با حضور سعید جلیلی، برای بررسی وضعیت سیلاب‌های اخیر در چند استان کشور برگزار شد.
در ابتدای این جلسه پروین غفاریان پژوهشگر علوم جوی و عضو کارگروه "هواشناسی، اقلیم و اقیانوس شناسی" درخصوص شرایط جوی و منشاء بارش‌های اخیر در کشور گفت: منبع رطوبتی اولین سامانه‌ای که در ۲۹ اسفند باعث بارش در دو استان مازندران و گلستان شد، دریای خزر بود که الگوی آن جزو موارد نادر بوده است. دومین سامانه نیز به علت فشار کم در جنوب مدیترانه و شمال دریای سرخ باعث شد تا رطوبت بسیار زیادی از سمت اقیانوس هند وارد کشور شود.
وی درباره علل وقوع سیلاب‌های اخیر براساس شاخصه‌های هواشناسی افزود: در زمان گذر از فصل سرما به گرما و به علت تضاد دمایی امکان بارش‌های شدید یک موضوع طبیعی بوده که این سامانه با توجه به سابقه الگویی خود در خاورمیانه که موسوم به سامانه «سودانی» است، در گذشته نیز باعث بارش‌های شدید در جنوب و جنوب غرب کشور شده بود و از این جهت قابل پیش بینی بوده و الگو‌های آن به وضوح قابل رویت بوده است. طول عمر این سامانه‌ها نیز از یک روز تا هفت روز متغیر است و حتی ممکن است تا دو هفته نیز دوام داشته باشند.
در ادامه‌ی این نشست بر سر فرضیه‌های احتمالی نظیر تغییر اقلیم به عنوان علت کثرت بارش‌های اخیر نیز مباحثه میان اعضای دو کارگروه صورت گرفت که زمانیان، مسئول کارگروه هواشناسی و اقلیم دولت سایه در این باره گفت: از نظر کارگروه، تغییر اقلیم صورت نگرفته است.
جدی نگرفتن هشدار‌های هواشناسی توسط دستگاه‌های اجرایی و مردم مبحثی بود که حبیب رستمی عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی دانشگاه شریف به طرح آن پرداخت. در تکمیل این سخنان، زمانیان به عنوان رئیس سابق سازمان هواشناسی ضعف سیستم‌های پیش بینی کمیتی هواشناسی کشور در مقایسه با دانش روز دنیا و همچنین ضعف نیروی انسانی در این حوزه را یکی دیگر از عواملی عنوان کرد که در رابطه مستقیم با دقت هشدار‌های هواشناسی است.
حجت میان آبادی عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، تعیین مدیر راهبردی سیلاب در سطح ملی را یک ضرورت در کشور دانست و خاطرنشان کرد: تغییر دادن و سیال بودن مدیریت کلان سیلاب در برهه‌های مختلف زمانی میان وزارتخانه‌های کشور، راه، نیرو و یا ستاد بحران، باعث سردرگمی شده است. راه حل درست آن است که اولا مدیر راهبردی سیلاب و یا خشکسالی به طور مشخص، تعیین شود و ثانیا به جای «مقابله» با سیل و خشکسالی با تشکیل ستاد‌هایی مانند ستاد مقابله با سیل، به «مدیریت» این پدیده‌ها پرداخت چنانکه یک کنفرانس جهانی نیز در این باره برگزار شد که نام آن «از مقابله با سیل تا مدیریت آن» بود.
این استاد دانشگاه افزود: سومین مسئله‌ای که باید به آن توجه داشت نیز آن است که مدیریت این قبیل مسائل نیازمند طراحی فرایند است، ولی متاسفانه در کشور ما به چشم پروژه به آن‌ها نگاه می‌شود.
وی تصریح داشت: از لحاظ ساختار‌های سیاست گذاری نیز، پیشگیری از مشکلات مربوط به سیل و خشکسالی بیش از آنکه الزامات فنی و مهندسی داشته باشد نیاز به توجه درخصوص ابعاد طبیعی و انسانی آن دارد.
میان آبادی در توضیح این سخن خود گفت: در گذشته هلند و انگلیس در شرایط مشابهی نسبت به میزلن بارش‌ها و دانش فنی مواجهه با سیلاب‌های ناشی آن بودند، اما اتحادیه اروپا با مطالعه و مقایسه میان این دو کشور به این نتیجه رسید که اگر مشکلات انگلیس در مواجهه با سیلاب‌ها بیشتر است به علت مباحث مربوط به جامعه آنجاست وگرنه به لحاظ فنی و مهندسی هر دوی این کشور‌ها در وضعیت برابر نسبت به مدیریت سیلاب قرار داشتند.
علی محمدرضایی، از کارشناسان حوزه هواشناسی، سازمان هواشناسی را بخشی از مدیریت بحران دانست و عنوان کرد: تجربه نشان داده است که تفاوت قوت عملکرد ادارات هواشناسی در استان‌های مختلف، خود باعث تفاوت عملکرد در مواجهه با مشکلاتی نظیر سیلاب شده است. به همین خاطر تقویت ایستگاه‌های استانی ذیل سازمان هواشناسی نیز یکی از اولویت‌ها جهت ارتقاء کیفی پیش‌بینی هاست.
در ادامه این نشست، علی سلاجقه، استاد دانشگاه تهران توجه ناکافی به مسئله آبخیزداری در مدیریت منابع آبی کشور در درازمدت را یکی از عوامل گرفتاری مسئولان اجرایی در مدیریت سیلاب‌ها دانست و عنوان کرد: استراتژی کلان کشور در مدیریت منابع دچار خطا بوده است. چرا باید ظرفیت سد‌های مورد نیاز ما و حجم مفید آن‌ها در مواقع این‌چنینی تمام شود تا برای مدیریت بحران، مجبور به تخلیه آن‌ها شویم؟ علت آن است که توجه به راه‌حل‌هایی نظیر آبخیزداری و حوزه‌های آبخیز در مدیریت منابع آبی ناکافی بوده است.
وی همچنین با انتقاد از رسانه‌های جمعی در عدم پوشش اخبار کارشناسی حول سیلاب‌های اخیر، گفت: در حادثه اخیر سیلاب، بسیاری از افرادی که کارشناس نبودند نسبت به منشاء سیلاب‌ها اظهار نظر داشتند و اخبار آن‌ها پوشش داده می‌شد، اما متاسفانه کمتر از متخصصان حوزه منابع طبیعی استفاده شد که جای تاسف دارد. برخی سخن از لایه روبی به میان آوردند، اما مقام معظم رهبری به درستی به آبخیزداری و جنگلداری حول این سیلاب‌ها اشاره کردند.
سلاجقه اظهار داشت: استفاده صحیح از راه‌حل‌ها و تعیین درست سهم سد‌ها و آبخیزداری در مدیریت منابع میتوانست هم مانع خشکسالی گردد و هم مانع وقوع سیلاب‌های ویرانگر؛ پس در نظرگرفتن حوزه آبخیز به عنوان یک سیستم پویا و داینامیک یک ضرورت است و باید توجه داشت که نسبت به سدسازی دچار افراط و تفریط نشویم و ما هم معتقدیم که باید به هر دوی این راه‌حل‌ها به صورت توامان نگریست. حکمرانی حوزه آبخیز و توجه به اصالت طبیعت امروزه در دنیا مورد اتفاق است و پایداری اکوسیستم را تقویت میکند.
هدایت فهمی از اعضای کمیته آب کارگروه نیرو، اقدامات نظیر آبخیزداری را در حوزه اقدامات نرم در مدیریت آب تلقی کرد و اذعان داشت: مدیریت ریسک و خطرپذیری در کنار مدیریت بحران یکی از احتیاجات ما در مواجهه با شرایط اضطراری است. همچنین در کشوری که همواره ممکن است در خطر وقوع سیلاب قرار گیرد نیاز است تا بیمه سیل در آن پیگیری گردد.
وی افزود: وقتی ما رودخانه، یعنی خانه‌ی رود را اشغال می‌کنیم، آن سیستم طبیعی نیز پاسخ خود را با حادثه به ما نشان می‌دهد. اگرچه حوادثی مانند سیل شیراز قابل پیشگیری بود، اما باید توجه داشت که در تمام دنیا نیز همه‌ی مشکلات ناشی از پدیده‌های طبیعی قابل پیشگیری تام نیست و همانطور که سایرین گفتند به جای مقابله با آن‌ها باید به مدیریت شان پرداخت.
فهمی، کانال‌های انتقالی از سد‌ها در مواقع اضطراری، مدیریت بهینه آب‌های آزاد شده از سد‌ها جهت افزایش منابع زیرزمینی و ایجاد سیستم تاخیری در سازه سد‌های آتی را از جمله اقدامات زیرساختی مهمی دانست که باید انجام شود.
فرود شریفی از اعضای کمیته آب با اشاره به این واقعیت که سال گذشته یکی از کم آب‌ترین سال‌ها در ۵۰ سال گذشته بوده و امسال شاهد یکی از پرآب‌ترین سال‌ها در کشور بوده‌ایم، خشکسالی دوره‌ای در ایران را رد کرد و آن را خشکسالی نسبی در مناطق مختلف نامید.
وی همچنین تبدیل معاونت آبخیزداری در وزارت نیرو به یک معاونت در سازمان جنگلداری و مراتع را نمونه‌ای از تضعیف این روش از مدیریت منابع آبی دانست که به اشتباه در سیاست‌های اجرایی کشور رخ داده است.
فرود شریفی با انتقاد از برخی اظهارنظر‌های غیرکارشناسانه توسط مسئولین تصریح داشت: برخی از مسئولان عنوان کردند که ما به سدسازی اجحاف کردیم، اما واقعیت آن است که ما در کشور به اندازه کافی سد داریم و اگر این تعداد را دو برابر هم کنیم باز هم در مواقع مشابه دچار همین مشکلات می‌شویم چرا که راه حل، ساخت سد‌های بیشتر با هزینه‌های گزاف نیست و باید از راه‌حل‌های دیگری نظیر آبخیزداری که تقریبا به فراموشی سپرده شده است، استفاده کنیم. باید از حرف‌های عوامفریبانه دست کشید و به راه حل‌های کارشناسی روی آورد.
ضیاءالدین شعاعی، عضو دیگر از کمیته آب عنوان کرد: تعیین دقیق‌تر میزان بارش در پیش بینی ها، پیگیری‌ها در حوزه‌های مختلف با توجه به جنس زمین را می‌تواند نسبت به وقوع سیلاب و یا آب گرفتگی تسهیل نماید. روی آوردن به ساخت سد‌های متعدد کوچک به جای یک سد بزرگ نیز از مواردی است که می‌تواند مدیریت را به نسبت خوبی راحت‌تر نماید. مدیریت روان آب‌ها با استفاده از حوزه‌های آبخیز و آبخوان داری مسئله‌ای است که با رودربایستی در کشور مطرح میگردد و تنها کسی که با صدای بلند آن را مطرح کرد، مقام معظم رهبری بود تا توجه‌ها به این نوع از راه‌حل‌ها نیز جلب گردد و دانست که در کنار سدسازی میتوان از کمک آبخیزداری نیز بهره‌مند شد.
لزوم یا عدم لزوم ایجاد ساختار جدید شورایعالی آب جهت مدیریت جامع نیز از جمله مسائلی بود که اعضای حاضر در جلسه به بررسی آن پرداختند. شعاعی وجود نهاد نظارت کننده بر عملکرد بخش‌های مختلف در بحث مدیریت آب کشور که از وزارتخانه‌ها مستقل باشد را یک ضرورت خواند و گفت: بسیار تلاش کردیم که دبیرخانه این شورایعالی زیر نظر هیچ یک از وزارتخانه‌ها نبوده و اعضای آن مستقل انتخاب شوند.
وی همچنین از این موضوع که سازمان مدیریت بحران کشور زیر نظر وزارت کشور است انتقاد کرد و اذعان داشت: در اوایل انقلاب قرار بود مدیریت بحران‌ها تحت فرماندهی کل قوا یعنی حضرت امام (ره) اجرا شود، اما متاسفانه سازمان آن را ذیل یک وزارتخانه تعریف و تاسیس نمودند.
سینی ساز از کارشناسان و اعضای کمیته آب نیز ابراز داشت که میتوان با هزینه‌ای در حدود یک چند دهم ساخت سد به تقویت پوشش‌های گیاهی در بالادست سد‌ها پرداخت تا در مواقع ضروری همچون امروز که مخازن و ظرفیت سد‌ها رو به تهدید است به کمک بیاید.
وی افزود: آبخیزداری حتی به بهای آنکه مقداری از ظرفیت سد‌ها را کاهش بدهد، می‌تواند به درگیر کردن ظرفیت‌های مردم در رونق کشاورزی نیز کمک نماید. ایجاد پوشش گیاهی هم در مقابله با سیل، هم در رونق کشاورزی یک راه حل قابل پیگیری است.
لزوم جلوگیری قاطعانه از برداشت جنگل‌های آذربایجان، ارسباران، زاگرس و تامین چوب مورد نیاز کشور از طرق دیگر، مسئله‌ای بود که محمدی از کارشناسان حوزه کشاورزی آن را از عوامل پیشگیری از سیلاب‌ها دانست.
همچنین لزوم بهره‌مندی از دانشجویان محصل در حوزه‌های مربوطه و جدی‌تر گرفتن استفاده از تجربیات و تحقیقات دانشگاهیان جهت کاهش خسارات مسئله‌ای بود که مورد اتفاق اساتید حاضر در این نشست بود.
در انتهای این نشست، جلیلی با اشاره به وجود پدیده کم آبی توامان با وقوع سیل در نقاط مختلف کشور، مسئله مدیریت صحیح منابع آبی کشور را حائز اولویت اصلی دانست و گفت: اینکه بگوییم در کشور هم مشکل کم آبی داریم و هم مشکل سیلاب، منطقی نیست. باید به مسئله کم آبی از یک طرف و مسئله وقوع سیل از طرفی دیگر به صورت یکپارچه و ذیل موضوع مدیریت منابع آبی نگریست و این دو را با هم مدیریت کرد.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه افزود: موضوع آب یک مسئله فرابخشی و چند جانبه است. کارشناسان حوزه‌های مرتبط با آب می‌توانند ضمن تدوین بحث‌های کارشناسی در قالب سیاست‌های اجرایی، اقدام به طراحی فرایند‌های مدیریت منابع آب کشور نمایند به گونه‌ای که سهم بخش‌ها و دستگاه‌های مختلف در آن مشخص شود. آنجاست که برای مثال سهم آبخیزداری یا سدسازی و مباحث مربوط به پوشش‌های گیاهی و جنگلداری تعریف می‌شود و در کنار آن وزارتخانه‌های درگیر با مدیریت آب نیز می‌توانند نقش خود را به درستی ایفا کنند.
وی در توضیح سخنان خود گفت: برای مدیریت صحیح آب می‌بایست ابتدا سهم دستگاه‌های مختلف نظیر وزرات نیرو، وزارت کشاورزی و یا سازمان هواشناسی نیز به درستی تعریف شده باشد.
نماینده رهبرانقلاب در شورایعالی امنیت ملی با اشاره به تغییر نظر برخی مسئولان سابق اجرایی کشور درخصوص نسبت سهم دهی به سدسازی و آبخیزداری در مدیریت منابع آبی کشور، تصریح کرد: بازنگری در سیاست‌ها با توجه به هزینه‌هایی که بابت آن‌ها داده می‌شود و بازتعریف سهم بخش‌های گوناگون به شکل فرایندی یک مسئله جدی برای مدیریت بهتر منابع کشور نظیر آب، استفاده بهینه از نعمت‌های خدادادی و نگاه رو به جلو با توجه به شعار سال یعنی «رونق تولید» جهت استفاده از فرصت استحصال آب در حوزه‌هایی نظیر کشاورزی است.
وی همچنین تقویت سیستم هشدار از سوی سازمان‌های ذی مسئولیت را نیز از جمله موارد ضروری جهت آمادگی دستگاه‌های مختلف کشور در مواجهه با پدیده‌های طبیعی دانست.
