نگاهی به تاثیرات افزایش توافقنامه های تجاری ایران

به گزارش سرویس بسیج مهندسین صنعت خبرگزاری بسیج، نقش مثبت توافق‌های دو جانبه یا چند جانبه منطقه ای بین کشورها بر توسعه حجم و تسهیل روند روابط تجاری برون ‌مرزی در سال‌های اخیر باعث شده ‌است که بسیاری از کشورها به این رویکرد روی آورند و با تعدد و تنوع توافق ‌های دو یا چندجانبه با سایر کشورها راه صادرات و واردات خود را هم در حوزه کالایی و هم در حوزه خدمات هموار سازند.

امروزه 70درصد از تجارت دولت ها در حوزه منطقه ای شکل می گیرد. طی ۲۰ سال گذشته، به طور میانگین سالانه ۱۱ توافق نامه تجارت منطقه ای به مرحله اجرا رسیده که بیشترین آنها مربوط به حوزه های اروپا، شرق آسیا و آمریکا بوده است. بر اساس آمار سازمان جهانی تجارت، تعداد ترتیبـات اقتـصادی و تجـاری منطقه ای ثبت شده از  124مورد در آغاز به کار این سازمان در سال  1995بـه  585در ژانویـه2014رسید.

ایران نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه ای که از آن برخور دارد است، قابلیت مهمی در عقد توافقنامه های دوجانبه و چند جانبه منطقه ای دارد. اتصال با مجموعه کشورهای اورآسیا، راه ارتباطی چین و شبه قاره به اروپا و رتبه سه جهانی به جهت تعداد بالای کشورهای همسایه و قرار گیری در مسیر کریدورهای مطرح جهانی همچنین برخورداری از پیوندهای مشترک و عمیق تاریخی، فرهنگی، مذهبی و زبانی با بسیاری از کشورهای همسایه و جهان اسلام فرصتی انحصاری در جهت پیشبرد اهداف اقتصادی و تجاری کشور فراهم ساخت است.

 همه ویژگی های جغرافیای ایران این پتانسیل را برای کشور ایجاد کرده است تا بتواند بسترهای مناسب برای انعقاد توافق نامه های تجاری منطقه ای داشته باشد و از این طریق بازار های جدید اقتصادی برای خود بگشاید.

اما ایران جزء معدود کشورهایی است که کمترین فعالیت را در حوزه اجرای موافقت‌نا‌مه‌های دو و چندجانبه تجاری منطقه ای دارد.

متاسفانه به رغم ظرفیت های بالای تولیدی و تجاری، ایران به نسبت همسایگان خود کمترین حضور را در توافق نامه های تجارت منطقه ای دارد. ایران تنها در توافق نامه های «اکو» و «نظام جهانی ترجیحات تجاری کشورهای در حال توسعه» حضور دارد؛ در حالی که به طور مثال کشورهای ترکیه و پاکستان به ترتیب در ۲۲ و 10 توافق نامه تجارت منطقه ای حضور دارند.

برعکس ایران، ترکیه و هند بخش قابل توجهی از اقتصاد خود را به موافقت نامه‌های منطقه ای وابسته کرده‌اند. حدود ۷۳ درصد از صادرات ۱۶۸ میلیارد دلاری ترکیه و حدود ۶۷ درصد از صادرات ۳۲۳ میلیارد دلاری هند در سال ۲۰۱۸ به بازارهای ایجاد شده توسط اینگونه موافقتنامه‌ها بوده است.

در سال 2019، 15کشور همسایه ایران بیش از هزار میلیارد دلار واردات داشته اند که با وجود قرار گیری ایران در میانه حجم بالای تجارت کشورهای همسایه تنها سهم 2.3درصدی از تجارت آنها را تامین کرده است. ایران می تواند با استفاده از موقعیت ویژه خود و با اجرای توافق نامه های تجاری دوجانبه و چند جانبه منطقه ای برای افزایش تبادلات تجاری و رساند آن به 120 میلیارد دلار (منهای محصولات نفتی) استفاده نماید.   

بی رغبتی مسئولان برای عقد توافق نامه های تجاری دوجانبه و چند جانبه منطقه¬ای باعث شده است ایران کم¬کم «مزیت¬های نسبی» خود را در بازار کشورهای همسایه و منطقه از دست بدهد و رقبای منطقه¬ای ایران جای آنها را پر نمایند. کشور عراق که در صدر صادرات ایران قرار دارد، هنوز بعد از گذشت سال¬ها توافق تجاری با این کشور شکل نگرفت است؛ اما در عوض ترکیه همسایه شمالی عراق از سال 2008 با این کشور توافق نامه تجاری دارد. 

توافق نامه های تجاری دوجانبه و چند جانبه ای منطقه ای مزیت های بسیاری برای ایران ایجاد می نماید؛ مزیت¬های این نوع توافق ها شامل: دور زدن تحریم ها، سهولت در دست یافت به بازارکشورها، حذف ارزهای واسطه ای و نفوذ اقتصادی در کشورها، برای ایران به ارمغان می آورد.

توجه به این نکته لازم است که تاخیر بی مورد در انعقاد توافقات تجاری می تواند حضور ایران در بازارهای هدف  منطقه را سخت تر کند؛ چراکه با توجه به گرایش کشورها در سراسر جهان در پیوستن به توافق نامه های تجاری، حضور رقبای ایران در تمام کشورها پررنگ¬تر خواهد شد. از این رو ضروریست است ایران نیز همچون دیگر کشورهای منطقه و جهان از ظرفیت های موجود جغرافیای و اقتصادی در توافقات تجاری دوجانبه، چندجانبه منطقه ای، به منظور افزایش میزان تولید و تجارت و نقش آفرینی بیشتر در عرصه منطقه استفاده کند.

محمد میرشکاری

دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای دانشگاه علامه طباطبایی تهران

تحلیلگر سیاسی و عضو گروه سایبری بسیج مهندسین صنعتی استان بوشهر

انتهای پیام/