به گزارش بسیج، همه چیز از یک پک شروع می‌شود و سرگیجه و حال خوشی که با رسیدن به انتهای نخ اول دست می‌دهد، شخص را مجاب به مصرف نخ بعدی می‌کند؛ لذتی زودگذر که برای تکرار آن تجربه، در چشم برهم زدنی یک نخ تبدیل به یک بسته می‌شود.
نخ‌هایی که ابتدای امر دور از چشم خانواده‌ها دود می‌شود و به تدریج با افزایش میزان مصرف و تبدیل شدن به عادتی روزانه، خانواده‌ها هم از بوی نامطبوعش به ماجرا پی می‌برند و در نهایت پس از مدتی کش و قوس، آنها هم به نوعی به استنشاقش از لباس و وسایل شخص معتاد عادت می‌کنند.
این اشتیاق گاه تنها در پی احساس غم و ناراحتی در حیاط و بالکن یا کوچه‌ای خلوت از سر لجبازی، گاه با حس شادی و سرخوشی در جمعی دوستانه در گوشه‌ای از پارک یا مهمانی دورهمی از سر کنجکاوی و رودربایستی، گاهی هم در پی گره خوردن نگاه به یک عضو خانواده یا تصویری از چهره‌ای معروف ایجاد می شود و شواهد نشان می دهد که نخستین تجربه تمایل به مصرف سیگار برای بیشتر اشخاص یکسان است.
شرایط اعتیاد به قلیان هم چندان توفیری با سیگار ندارد و تنها عامل بازدارنده، عدم امکان مصرف به محض احساس نیاز شخص و ضرورت فراهم کردن مقدماتی مانند تهیه زغال و تنباکو و استقرار در یک نقطه یا مراجعه به قلیان‌سراها و صرف زمانی بیشتر برای استعمال آن است.
مطالعات نشان می‌دهد که یک بار استعمال قلیان برابر با مصرف چندین بسته سیگار بوده و در پی آن آسیب‌های ناشی از مصرف قلیان نیز به مراتب بیشتر از سیگار است، ولی عواملی مانند ارزانی، سهولت خرید و مصرف در بازه زمانی کوتاه‌تر در هر ساعت شبانه‌روز از پیشی گرفتن آمار سیگاری‌ها نسبت به مصرف‌کنندگان قلیان حکایت دارد.
با این وجود باید توجه داشت که قلیان هم به مثابه دروازہ ورود به اعتیاد است. پدیده شومی که سالانه اثرها و آسیب‌های بسیاری بر دوش جامعه تحمیل می‌کند؛ از جمله اینکه تعداد قابل توجهی از نوجوانان و جوانان به عنوان مهمترین ثروت کشور و موتورهای محرک اقتصاد را به تدریج به دامن پدیده شوم اعتیاد و مصرف انواع مواد مخدر سوق می‌دهد.
اعتیاد هم به نوبه خود، درصد بالایی از زندانیان به علت مصرف و قاچاق مواد مخدر، دزدی و یا بروز طلاق را به وجود می‌آورد. حبس‌های طولانی مدت ناشی از جرائم مرتبط با اعتیاد موجب بی‌سرپرست شدن تعداد زیادی از زنان و کودکان می‌شود، هزینه هنگفتی از بابت مقابله با قاچاق و بازپروری معتادان بر دوش دولت و جامعه می‌گذارد و سوای اینها، سالانه موجب شهادت تعدادی از نیروهای فراجا در راه مبارزہ با قاچاقچیان می‌شود.
بار مالی ۵۰۰ هزار میلیارد ریالی مرگ و میر سیگاری‌ها
عرضه و مصرف انواع مواد دخانی (سیگار و قلیان) از دیدگاه بهداشت و سلامت جزو یکی از عامل‌های مهم ابتلا به بیماری‌های غیرواگیری مانند انواع سرطان و سکته قلبی به شمار می‌رود و به عنوان دروازه ورود به دنیای اعتیاد، سالانه به طور تقریبی بیش از هشت میلیون قربانی در نقاط مختلف جهان می‌گیرد و البته باید به این موارد مخاطراتی مانند ایدز و هپاتیت را نیز اضافه کرد که معتادان و زندانیان بیشتر از هر گروهی در معرض ابتلا به آن هستند.
حتی دود دست دوم سیگار نیز که شایع‌ترین ماده دخانی است و از آن به عنوان دود تحمیلی یاد می‌شود، سالانه بیش از یک میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشد و در کشور ما نیز طی چند سال گذشته شاخص‌های مرتبط به این موضوع به وضعیت نگران کننده‌ای رسیده است.
موضوع زمانی اهمیتی دوچندان می‌یابد که سن مصرف مواد دخانی و در مجموع اعتیاد به ویژه در یک دهه گذشته کاهش یافته و شمار مصرف‌کنندگان دایمی آن یا به عبارتی معتادان سیر صعودی به خود گرفته است.
کافی است بعد از ظهرها سری به کافه‌های درون شهر یا حتی مجموعه‌های بین‌راهی در مسیر اردبیل به سرعین بزنیم، بیشتر مشتری‌های این مراکز نوجوانان و جوانانی هستند که به خیال خود برای تفریحی سالم دور هم جمع می‌شوند و خود را چندین ساعت غرق در دود قلیان و سیگار می‌کنند؛ شرایطی که در سایر شهرها نیز کم و بیش حاکم است.
در این زمینه می‌توان تازه‌های آماری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را مورد توجه قرار داد که تصریح می‌کند: از بین افرادی که سالانه در ایران جان خود را از دست می‌دهند، علت مرگ دست‌کم ۵۰ هزار نفر به طور مستقیم با مصرف سیگار ارتباط دارد و در پی حاکم بودن سایه شوم این رسته از اعتیاد بر جان مردم، رقمی نزدیک به ۵۰۰ هزار میلیارد ریال به اقتصاد کشور زیان مالی تحمیل می‌شود.
با وجود اقدامات مهم و ارزشمند مانند ممنوع کردن مصرف دخانیات در اماکن عمومی و ندادن مجوز فروش دخانیات در نزدیکی واحدهای آموزشی یا ممنوع کردن فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال، هنوز جای خالی اقدامات قاطع و موثر از سوی نهادهای مسئول احساس می‌شود.
اگر چه پلیس نظارت بر اماکن عمومی فراجا تنها در سال جاری نسبت به اعمال قانون در ۲۵ هزار واحد صنفی عرضه مواد دخانی اقدام کرده است، اما هنوز خلاء در این زمینه احساس می‌شود و جای کار زیادی وجود دارد، چرا که در حال حاضر بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد صنفی در نقاط مختلف کشور در زمینه عرضه دخانیات فعال هستند و روز به روز هم این آمار در حال افزایش است.
جولان مافیای دخانیات و حلقه مفقوده فرهنگ‌سازی
برآوردها حاکی از آن است که سالانه نزدیک به ۶۰ میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود، در حالی که فرهنگ پیش‌تر مردانه‌تر استعمال مواد دخانی مانند سیگار و قلیان، این روزها بین قشر بانوان هم سرایت کرده و در رده سنی نوجوانان هم شایع شده است.
ریختن قبح مصرف مواد دخانی در سطح جامعه یکی از آسیب‌ها در این حوزه است و نمود بارز آن را می‌توان در تفرجگاه‌هایی مانند شورابیل، غذاخوری‌های واقع در گردنه حیران یا سرعین، در بین خانواده‌هایی مشاهده کرد که آخر هفته‌ها برای تفریح به دامان آنها پناه می‌برند و دسته جمعی دور قلیانی حلقه می‌زنند، چای‌خانه‌هایی که نسبت به عرضه قلیان اقدام می‌کنند و کافی‌شاپ‌هایی که سیگار کشیدن مشتریان همراه با نوشیدن قهوه در آنها به امری عادی تبدیل شده است.
روی دیگر این سکه هم فروشگاه‌ها و واحدهای صنفی عرضه مواد دخانی سطح شهرها هستند که این روزها بدون هیچ گونه نگرانی از تبعات قانونی نسبت به فروش سیگارهای الکترونیکی و قلیان‌های قابل حمل اقدام می‌کنند.
مافیای دخانیات نیز با سوء استفاده از خلاءهای موجود در حال پر کردن جیب خود با تجارت مرگ بوده و کار را تا آنجا پیش برده‌اند که نسبت به عرضه سیگارهایی با بسته‌بندی‌های شیک یا فندک‌هایی با تصاویر موهن اقدام می‌کنند و حتی ویترین‌های عرضه مواد دخانی را به طور رایگان در اختیار سوپرمارکت‌ها قرار می‌دهد که به دلایل نامعلوم و با تاسف، در این زمینه ھیچ گونه نظارت و برخوردی صورت نمی‌گیرد؛ در حالی که کشورهایی که خود زمانی به تجارت مواد دخانی شهره بودند، با افزایش مالیات بر دخانیات و محصولات مرتبط با هدف کاهش مصرف در مسیر تشدید سخت‌گیری‌ها هستند.
بر اساس ماده سه قانون جامع کنترل و مبارزہ ملی با دخانیات، ھر گونه تبلیغ، حمایت، تشویق مستقیم و غیرمستقیم یا تحریک افراد به استعمال دخانیات ممنوع شده و بر اساس مصوبه هیات وزیران، مالکان واحدهای صنفی در صورت تکرار تخلف در زمینه تبلیغات باید بیش از یک میلیارد ریال جریمه پرداخت نمایند که اقدامی رو به جلو اما ناکافی است.
اگرچه کاستی‌ها در این زمینه تنها مختص ایران نیست، اما تغییر نگرش خانواده‌ها و مسئولان به موضوع مصرف مواد دخانی به عنوان یک آسیب اجتماعی- اقتصادی و در پی آن تلاش موثر برای فرهنگ‌سازی با استفاده از ابزارهایی مانند شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها به ویژه تلویزیون، سینما و سکوهای نمایش خانگی و برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی و پیشگیرانه به ویژه برای رده سنی کودکان و نوجوانان در این زمینه می‌تواند راهگشا باشد.
همچنین در کنار مسائل مورد اشاره، توجه دست‌اندرکاران در قوای مجریه و مقننه به تمهید زیرساخت‌های قانونی مقابله جدی‌تر و سختگیرانه‌تر در زمینه تولید و واردات یا عرضه مواد دخانی در کنار تسهیل بسترهای نظارتی از جمله مواردی است که در کاهش آمار تولید و مصرف دخانیات و در نتیجه بهبود شاخص‌های مرتبط با اعتیاد در کشور مثمر ثمر خواهد شد.
