معیت الهی برای مومنان مبتنی بر آیات قرآن

به گزارش روابط عمومی سازمان بسیج اساتید کشور، متن یادداشت روایتی تمدنی از معیت الهی برای مؤمنان مبتنی بر آیات قرآن به شرح زیر است:

موضوع معیّت الهی (همراهی، معیّت و بودن با در ساحت الهی و ولایی) یکی از عمیق ‌ترین و راهبردی ‌ترین مفاهیم قرآن است که نقش محوری در سلوک فردی، اجتماعی و تمدنی دارد. در این متن تفصیلی به بررسی دقیق آیات تصریحی و ناظر بر این مقام پرداخته، ابعاد معنایی و لوازم معرفتی و عملی آن را توضیح می‌دهیم.

تعریف  معیّت

معیّت از ریشه‌ی «مع» (با) به معنای همراهی، مصاحبت و حضور توأمان است. در اصطلاح قرآنی، مقصود از معیّت، نوعی احاطه، حضور و همراهی است که خداوند یا اولیای الهی نسبت به بندگان یا مؤمنین یا همه آفریدگان دارند. این حضور گاه علم، گاه نصرت، گاه هدایت خاص و گاه نوعی مراقبت و تربیت است.

بخش اول: آیات تصریحی با لفظ «مَعَ» و معیّت الهی

در قرآن کریم، آیات متعددی به صورت مستقیم و با عبارت «مَعَ» به مقام معیّت اشاره دارند. نمونه‌هایی مهم از این آیات عبارتند از:

۱. معیّت مطلق و عام خداوند با همه موجودات

آیه ۴ سوره حدید:

وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ

و او با شماست هر جا که باشید.

شرح:

این بیان،‌ حقیقتی درباره احاطه وجودی و شهود الهی نسبت به همهٔ عالم است. بر اساس تفاسیر (مانند المیزان علامه طباطبایی)، این معیّت مطلق، احاطه علمی و وجودی خداوند است و محدود به مکان و زمان نیست.

۲. معیّت خاص با متقین، صابرین، محسنین و محسنات

آیه ۱۲۸ سوره نحل:

إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُم مُّحْسِنُونَ

به راستی خداوند با کسانی است که تقوا پیشه‌اند و با نیکوکاران است.

آیه ۱۵۳ سوره بقره:

إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ

خداوند با شکیبایان است.

شرح:

در این موارد، معیّت از نوع معیّت خاص است؛ یعنی همراهی ویژه‌ای که توأم با حمایت، هدایت، نصرت و پاداش خاص است. این حضور ویژه تنها از آنِ گروه برگزیده‌ای است که به مراتب خاصی از ایمان و عمل صالح رسیده‌اند.

۳. معیّت خداوند در صحنه‌های خاص

آیه ۴۰ سوره توبه (غار ثور):

إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا

آنگاه که به رفیقش گفت: غم مدار که خدا با ماست.

شرح:

این آیه نمایانگر تجلی معیّت نصرتی-الهی برای پیامبر(ص) و ابوبکر در لحظات خطر است؛ نوع خاصی از معیّت که به حمایت و حفظ الهی تفسیر شده است.

۴. معیّت با پیامبران و صدیقین و شهدا و صالحان

آیه ۶۹ سوره نساء:

فَأُولَِئكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم (تبعیت از خدا و رسول موجب معیّت با…)

ایشان با کسانی خواهند بود که خدا نعمتشان داده: انبیاء، صدیقین، شهدا، صالحین.

شرح:

اینجا «معیّت» به معنای همنشینی معنوی و هم‌رتبه‌گی اخروی معرفی می‌شود؛ یعنی پیمایش مسیر ولایت و طاعت، انسان را به قافله اولیای الهی ملحق می‌کند.

بخش دوم: آیات غیرتصریحی و ناظر به معیّت و همراهی

1.    معیّت پیامبر و مؤمنان با خدا

آیه ۵۶ سوره عنکبوت:

يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ

ای بندگان با ایمان من! زمین من فراخ است، پس فقط مرا پرستش کنید.

شرح:

در این آیه، گرچه لفظ «مع» نیامده اما روح معیّت، یعنی حضور خداوند با مومنان مهاجر و مجاهد، موج می‌زند.

۲. آیات مربوط به ولایت و الله ولی الذین آمنوا

آیه ۲۵۷ سوره بقره:

اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا…

خدا ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده‌اند.

شرح:

ولایت الهی ناظر به یک معیّت سرپرستی و تربیتی مستمر است که مؤمن را در مسیر هدایت، حفاظت و رشد قرار می‌دهد و لبّ معیّت خاص ولایی را آشکار می‌سازد.

۳. همراهی و نصرت ویژه

آیه ۴۵ سوره حج:

إِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا

خدا با متقیان است.

شرح

اینجا نیز نوعی از معیّت تکوینی و تشریعی مطرح است که نصرت و امداد خاص الهی را رقم می‌ زند.

بخش سوم: تحلیل تفصیلی انواع معیّت قرآنی

۱. معیّت عامه (معیّت علمی):

شامل همه‌ی هستی است - حضور، احاطه و علم الهی.

آیه: وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ.

۲. معیّت خاصه (معیّت نصرت و تأیید):

ویژه اهل ایمان، تقوا، صبر، هجرت و صالحان است.

آیات: إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا؛ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ.

۳. معیّت اکمل در آخرت و جنت:

معیت رسول و اولیای الهی و رهپویان واقعی ولایت در مراتب عالیه به شکل شهودی‌تر و ملموس‌تر متجلی می‌شود.

آیه: مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم.

بخش چهارم: آثار معیّت الهی

۱. اطمینان قلبی و آرامش وجودی : کسی که پیوسته خود را در معیّت خداوند ببیند، هرگز دچار وحشت، اضطراب و استیصال نمی‌شود (مثل پیامبر در غار).

۲. جرات و شجاعت در میدان جهاد: معیّت، نیروی مجاهدان و اهل حق را چند برابر می‌کند.

آیه: اگر صابر و متقی باشید و دشمنتان حمله کند، خداوند با ۵ هزار ملَک شما را یاری می‌دهد (آل عمران: ۱۲۵).

۳. رشد و تعالی شخصیت جمعی: معیّت تشریعی (ولایت ولایی) بار جمعی دارد و برای تمدن‌سازی شرط لازم است: مع الله و مع اولیاء الله بودن ساختار هویت جمعی امت توحیدی است.

۴. مصداق‌یابی برای جامعه ولایی:

جامعه‌ای که باهوش و بیدار است، مراقبه خود را با معیّت الهی دائمی می‌داند و در الگوهای حکمرانی نیز این اصل را لحاظ می‌کند.

بخش پنجم: برآمد تفسیری – کاربست تمدنی

الگوی حکمرانی معیّتی:

ولایت و معیت (هوشمند سازی ولایی) می‌تواند مبنای هم ‌افزایی، امنیت و توسعه انسانی در تمدّن نوین اسلامی شود. 

الگوی حکمرانی معیّتی، به عنوان یک مدل راهبردی مبتنی بر مفهوم قرآنی معیّت (همراهی و احاطه الهی و ولایی)، ولایت را با هوشمندسازی ولایی ادغام می‌کند تا مبنایی مستحکم برای هم‌افزایی، امنیت و توسعه انسانی در تمدن نوین اسلامی فراهم آورد؛ در این الگو، ولایت به عنوان محور سرپرستی توحیدی عمل می‌کند که با معیّت (حضور دائمی و حمایتی خداوند و اولیای او) پیوند خورده و از طریق هوشمند سازی ولایی ، فرآیندهای تصمیم ‌سازی کلان را بهینه‌ سازی می‌نماید، به گونه‌ای که هم ‌افزایی میان اجزای جامعه (مانند نخبگان، مردم و نهادها) از طریق هماهنگی ولایی تقویت شود، امنیت تمدنی با مراقبت هوشمند و نصرت الهی تضمین گردد و توسعه انسانی نه تنها در ابعاد مادی، بلکه در مراتب معنوی و اخلاقی، با تمرکز بر رشد فردی و جمعی بر پایه تقوا، صبر و احسان، به سوی تحقق تمدن نوین اسلامی پیش رود، تا جایی که این الگو به عنوان یک استراتژی رهبری اجتماعی، جوامع اسلامی را در برابر چالش‌های عصر مدرن مانند تهاجم فرهنگی و بحران‌های جهانی مقاوم و پیشرو می‌سازد.

·       نکته راهبردی:

در عصری که قطع معیت الهی و غفلت از حضور ولایی بیشترین آسیب را وارد می‌کند، بازگشت به روح و فرهنگ معیت، پایه اساسی بازسازی و مقاومت تمدنی است.

جمع ‌بندی و پیام نهایی

 معیّت الهی ، نه تنها ضلع اصلی سلوک توحیدی، بلکه کلیدی راهبردی برای امنیت ، رشد و پیروزی در برابر جبهه استکبار است . درک عمیق آن ،تمدن مقاومت را ریشه دار می کند ،تهذیب نفس را به سطح جمعی ارتقاء می دهد و حکومت ولایی هوشمند را محقق می سازد .این مفهوم می تواند پایه یک مدل تمدنی باشد که در آن معیت را متغیر اصلی ورودی بگیرند و سناریوهای پیروزی مانند غلبه بر تحریم ها را خروجی دهند.

منابع و مطالعات تفسیری پیشنهادی

تفسیر المیزان علامه طباطبایی، ذیل آیات یادشده

تفسیرنمونه آیت‌الله مکارم شیرازی

تفسیر تسنیم؛ آیت الله جوادی آملی

تفسیر نور؛حجت الاسلام و المسلمین قرائتی

برخی از آثار آیه‌الله مصباح یزدی پیرامون ولایت و معیّت

جلدهای آغازین بحارالانوار، بحث معرفت امام و معیّت

منابع روایی باب معرفت‌النفس 

فَأسْأَلُ اللهَ الَّذی أکْرَمَ مَقامَکَ وَ أکْرَمَنی بِکَ أنْ یَرْزُقَنی طَلَبَ ثارِکَ مَعَ إِمامٍ مَنْصُور

مرکز تحقیقات راهبردی بانوان و خانواده سازمان بسیج اساتید کشور

تیرماه ۱۴۰۴

https://basijasatid.ir/story/94191