عکس‌‌های یادگاری‌ در هیئت های قدیم

به گزارش خبرگزاری بسیج، نگاهی به نمایشگاه عکس‌های «عاشقان حسینی» مخاطبان را به گذشته‌های نه چندان دور می‌برد. این عکس‌ها شاید در گذشته به منظور ثبت یادگاری بوده اما امروز در قامت یک سند چشم‌های بینندگان معاصر را خیره می‌سازد. بیننده‌ای که چشم در چشم تعزیه‌گر، مداح و عزادار حسینی می‌افکند.

سنت و آیین عزاداری حسینی که در عصر صفوی با رسمی شدن تشیع در ایران رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفت و تا کنون و با روی کار آمدن سلسله‌ها و پادشاهی‌های مختلف همچنان این سنت در بین مردم ایران رواج داشته است. آیین عزاداری حسینی فقط یک سنتی 10 روزه نیست که به برپایی دسته جات عزاداری خلاصه شود. همکاری و همیاری و از خودگذشتگی در بین عزاداران حسینی ویژگی بر این سنت و آیین افزوده که نشأت گرفته از راه حسین علیه‌السلام است و این ویژگی و اخلاق نیکو مهم‌ترین خاصیت آن تداوم در طول ایام دیگر است. بطوریکه بسیاری از مردم و جوانان برای مثال زدن از ویژگی جوانان یک محله آن‌ها را بچه هیاتی معرفی می‌کنند.

در عکس‌های این مجموعه می‌توان حس همیاری و صفت هیاتی بودن برای عزاداران را که نکته‌ای افتخار آمیز برای آنهاست، مشاهده کرد. چندین عکس از این مجموعه به دوره قاجار و زمانی مربوط است که هنوز تکیه دولت پا بر جا بوده است. تکیه دولت به دستور ناصرالدین شاه قاجار برای برپای مجالس تعزیه ساخته شد. این ساختمان در سویه جنوب خاوری کاخ گلستان و در جنوب باختری شمس‌العماره جای گرفته بود. ساختمان تکیه در سه طبقه و به شکل گِرد و آجری به قطر تقریبی شصت متر و به بلندای 24 متر بود. در میانه صحن تکیه، سکوی گردی وجود داشت که برای اجرای تعزیه در نظر گرفته شده بود.

مجلس مؤسسانی که در 1304 تشکیل شد و احمد شاه را بر کنار کرد و رضاخان را به ریاست حکومت گمارد نیز در همین تکیه بر پا گردید. تکیه دولت را که اکنون اثری از آن به جا نمانده‌است، می‌توان نماد تهران در عصر ناصری تلقی نمود و آن را از معدود بناهایی دانست که علاوه بر تأثیر بسزایی که در تاریخ تعزیه داشته‌است، به عنوان یک شاهکار معماری عصر قاجار نیز مطرح بوده‌است. عکس‌هایی که در این مجموعه از تکیه دولت ارائه شده است نشان دهنده شکوه مراسمات تعزیه خوانی در این دوره بوده است. عکسی نیز از اشهر اصفهان و کاخ چهلستون وجود دارد که مردم برای مراسم عزاداری و تعزیه خوانی در این بنای تاریخی جمع شده ند. پیداست که مراسمات مذهبی و عزاداری حسینی در بهترین مکانهای شهرهای مختلف که ظرفیت دربر گرفتن عده زیادی از مردم را داشته باشد برگزار می‌شده است.

تصویر دیگری از این مجموعه به مراسمات مذهبی در تکیه نایب السلطنه (کامران میرزا) اختصاص دارد. در این تصویر افراد حکومتی در وسط قرار دارند و دورتادور آن‌ها را لایه‌هایی از حضور نظامیان در بر گرفته‌اند.

عکس دیگری از این مجموعه به آذین بندی و چراغانی در ماه محرم مربوط است. این سنت امروزه به مناسبت اعیاد شعبانیه و عید فطر در سطح شهر انجام می‌شود. و در دوره معاصر به شکلی که در تصویر می‌بینیم چنین مراسمی وجود ندارد. البته عَلم‌هایی با ترکیبی از چراغ‌ها در هیات‌ها و دسته جات عزاداری وجود دارد. که شاید جایگزینی بوده است برای آنچه که در تصویر می‌بینیم.

سردر بابا همایون، میدان سبزه میدان هم از جمله مکانهایی بوده است که برای مراسمات عزاداری مورد توجه مردم عصر قاجار بوده است. در تصویری که از میدان سبزه میدان در ماه محرم وجود دارد جمعیت فراوان مردم در این میدان و هجوم آن‌ها بر روی دیوارهای دورتادور میدان نشان دهنده اهمیت حضور در مراسم عزاداری است که در این مکان برگزار می‌شده است.

بسیاری از عکس‌های این مجموعه با توجه به شکل ثبت آن‌ها که برپاکنندگان عزاداری و یا تعزیه گران موضوع آنهاست و شکل دسته جمعی ایستادن مقابل دوربین، نشان دهنده پایان مراسم عزاداری یا تعزیه و ثبت یک تصویر یادگاری است. آن‌ها یا در کنار علم و بیرق‌های هیات ایستاده‌اند و یا بر روی سکو‌هایی که تعزیه بر روی ان اجرا می‌شود و آنگاه عکسی به یادگار گرفته‌اند که سندی است برای امروز گر چه در گذشته عکسی بوده است به یادگار در قاب خاطره انگیزی بر دیوار خانه‌ای.

وقتی به گذشته‌هایی نه چندان دور باز می‌گردیم، می‌بینیم که از دسته جات مذهبی و هیئت‌های عزاداری، به جز رسم معرفت و شعور والای دینی، تصاویری به جای مانده است که نشان می‌دهد چگونه عاشقان ابا عبدالله الحسین(ع)، مشفقانه و همدلانه در قاب دوربین جمع می‌شدند و پایان سوگواریشان را ماندگار می‌ساختند.

این رسم خوشایند همانند بسیاری از سنت‌ها در گذر زمان محو و کمرنگ نشده و اکنون نیز در ایام عاشورای حسینی، عزاداران حضرتش گرد هم می‌آیند و درکنار علم و بیرق و نشان هیئت خود عکس‌هایی به یادگار می‌گیرند تا ارادت و دلبستگیشان به حضرت امام حسین (ع) را این گونه نیز به ثبت برسانند.

مجموعه عاشقان حسینی به همت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در سال گذشته با هدف گردآوری این یادگارهای معنوی طی فراخوانی از افراد مختلف، مجموعه‌های شخصی و نهادهایی چون موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و کتابخانه و موزه ملی ملک جمع آوری گردید.

این نمایشگاه منتخبی از عکس‌های قدیمی مجموعه عاشقان حسینی است که از تاریخ 26 مهر تا 16 آبان در موزه عکسخانه شهر به نشانی میدان هفت تیر- خیابان بهار شیراز- میدان بهار شیراز و همه روزه به جز ایام تعطیل از ساعت 9 تا 18 برپا شده است.