علوم انسانی اسلامی در بستر آزاداندیشی محقق می‌شود

به گزارش خبرگزاری بسیج،  آیین افتتاحیه سومین کنگره علوم انسانی اسلامی صدرا دقایقی پیش (یکشنبه 10 آبان ماه) با حضور حجت‌الاسلام رضا غلامی رئیس موسسه پژوهشی علوم انسانی اسلامی صدرا و جمعی از اساتید حوزه علوم انسانی در سالن بین‌المللی همایش‌های صداوسیما آغاز شد.

در ابتدای این کنگره حجت‌الاسلام غلامی طی سخنانی عنوان کرد: امروز شاهد یک رخداد بزرگ و کم نظیر علمی در ایران و بلکه جهان اسلام خواهیم بود که در آن، حاصل زحمات مراکز علمی و تحقیقاتی انقلابی و دلسوز اعم از حوزوی و دانشگاهی، در قالب ده‌ها مقاله علمی و پژوهشی در هفت کمیسیون تخصصی ارائه خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه موضوع تحول مبنایی در علوم انسانی و شکل‌گیری و تکامل علوم انسانی اسلامی، یکی از اهداف جدی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی به شمار می‌آید، افزود: گر چه طی سال‌های گذشته، بخش مهمی از مدیران نظام آن طور که سزاوار بوده است، نه درک صحیح و عمیقی از این موضوع فوق مهم داشته‌اند و نه به طریق اولی به این مسأله کلیدی اهتمام جدی ورزیده‌اند، ولی دستیابی به علوم انسانی اسلامی قوی و تحول آفرین، همواره دغدغه اصلی شمار کثیری از روشنفکران متدین و انقلابی در حوزه و دانشگاه بوده است، چنان که باید گفت، این کنگره بزرگ و انواع فعالیت‌های اقماری آن، محصول همین دغدغه به شمار می‌رود.

حجت‌الاسلام غلامی اظهار داشت: بدون تردید، اهداف الهی انقلاب و نظام اسلامی و در رأس این اهداف، خروج از اسارت و بردگی نظام سلطه و پیشرفت همه جانبه و جهشی ایران عزیز و در گام بعد، رسیدن به تمدن نوین اسلامی که امروز جزء آرمان‌های دست‌یافتنی ملت‌های مسلمان به حساب می‌آید، بدون بهره‌مندی از علوم انسانی اسلامی تکامل یافته، یعنی مغزافزار کارآمد مدیریت جامعه اسلامی، محقق شدنی نیست و جای تعجب است که عده‌ای از سر کم آگاهی، دستیابی به الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت را خارج از مسیر علوم انسانی اسلامی و یا رسیدن به تمدن نوین اسلامی را، بدون توجه به لازمه اصلی آن، یعنی علوم انسانی اسلامی جستجو می کنند.

وی افزود: تا زمانی که علوم انسانی سکولار و غربی از دانشگاه‌ها و محیط‌های علمی ایران و همچنین دنیای اسلام اخراج نشود و برنامه وسیع و خزنده نفوذ و سلطه‌گری قدرت‌های استکباری بر کشورهای اسلامی، از طریق علوم انسانی سکولار خنثی نشود، صحبت کردن از پیشرفت حقیقی یا تمدن نوین اسلامی، شعاری بیش نیست.

حجت‌الاسلام غلامی با بیان اینکه نباید از نظر دور داشت که علوم انسانی غربی با مسدودسازی باب آزاداندیشی، ایجاد انحصار در منابع معرفت شناختی و تراشیدن و نصب انواع بت‌ها و مجبور کردن علما و مدیران به سجده کردن در برابر این بت‌ها، امکان دیدن واقعیت‌های انسانی و اجتماعی را از جامعه علمی ما و کشورهای اسلامی سلب کرده و بین تولیدات علمی و حقیقت، فرسنگ‌ها فاصله ایجاد کرده است، ابراز داشت: با اطمینان عرض می‌کنم، علوم انسانیِ غربی در این 37 سال، با ارائه توصیفات و تحلیل‌های سطحی و متوهمانه از مسائل انسانی و اجتماعی ایران و پیچیدن نسخه‌های غلط، کشور ما را بارها از مسیر صحیح منحرف کرده و هم اکنون نیز تکیه کردن به این علوم انسانی که ناکارآمدی خود را حتی در خود جوامع غربی و عالَم مدرن به وضوح به اثبات رسانده است، چیزی جز افتادن در مسیر شکست و ناکامی نیست. 

وی گفت: نهایت غلط فهمی است اگر کسانی تصور کنند، علوم انسانی اسلامی یعنی کنار زدن مزیت‌ها و نقاط قوت علوم متعارف در قلمروهای حقیقی آن. حقیقتاً چه کسی تا کنون علوم انسانی اسلامی را این گونه تعریف کرده است؟ آیا این گونه توصیف کردن علوم انسانی اسلامی به جز تخریب این علوم و تداوم بخشی به حیات مصنوعی علوم انسانی سکولار، هدف دیگری را نیز دنبال می‌کند؟ آیا بهتر نیست اصحاب علوم انسانیِ سکولار و اعضاء حلقه بسته روشنفکری سکولار در دانشگاه‌ها، یکبار هم شده به جای تخریب و تکفیر طرف مقابل، عالمانه افکار رقیب خود را به نظاره بنشینند؟ علوم انسانی اسلامی در یک تعریف ساده، عبارت است از علومی که ضمن ابتنا بر جهان‌بینی الهی و با استفاده صحیح از دستگاه معرفت شناختی جامع و همه جانبه‌نگر- که شامل استفاده هدفدار و روشمند از تمامی منابع و روشن‌شناسی‌ها می‌شود- به شناسایی، تحلیل و حل مسائل انسان مسلمان و جامعه اسلامی، آن هم مبتنی بر اصل تقرب به حقیقت می‌پردازد.

رئیس موسسه پژوهشی علوم انسانی اسلامی صدرا با اشاره به اینکه علوم انسانی اسلامی در بستر آزاداندیشی به شکوفایی می‌رسد و فضاهای بسته و کلیشه‌های شبه علمی که جریان روشنفکری سکولار با نگاهی کاملاً ایدئولوژیک در به وجود آوردن آن نقشی اساسی دارد، تنفس علوم انسانی اسلامی را با سختی روبرو می‌کند، توضیح داد: علوم انسانی اسلامی نمی‌خواهد خود را در قفس مدل‌های علمی تجربی که اغلب گرفتار پارادوکس قانون‌گرایی به ظاهر علمی و نسبی گرایی معرفتی می‌باشند و طبعاً بُرد بسیار محدود و حتی کم بینایی آن‌ها برای کشف واقعیت و رساندن انسان و جامعه انسانی به گوهر حقیقت بر کسی پوشیده نیست، زندانی کند و لذا تمام تلاش آن، مصروف خلاص شدن از این شرایط سخت و غیرقابل تحمل است.

وی توضیح داد: از طرف دیگر، گرچه رشد خطی علم فی نفسه خوب است، لکن اگر قرار بر تحمیل کلیشه‌های علمی به دانشگاه‌ها، آن هم در عرصه علوم انسانی ( نه علوم پایه، فنی، مهندسی و پزشکی ) و بستن باب آزادی علمی در دانشگاه‌ها باشد، لاجرم باید با عنصر حقیقت‌جویی در دانشگاه‌ها خداحافظی کرد و به تبدیل دانشگاه به ماشین لوکس نظام سرمایه و سلطه که در قرن‌های اخیر شاهد آن هستیم، کاملاً تن داد.

حجت‌الاسلام غلامی اظهار داشت: اساساً علوم انسانی اسلامی قابل تحمیل به دانشگاه‌ها و محیط‌های علمی نیست. نه اینکه ما نخواهیم تحمیل کنیم، بلکه امکان تحمیل آن بر اساس ذات علوم انسانی اسلامی وجود ندارد. حرف اساسی در رواج علوم انسانی اسلامی، لزوم مجاهدت برای گشودن باب آزاداندیشی است. اگر جریان روشنفکری سکولار که در این 37 سال به رغم قرار گرفتن در موضع اقلیت، همواره دانشگاه‌های کشور در عرصه علوم انسانی را علنی یا پنهانی در قبضه خود قرار داده است، دست از مواجهه مستبدانه با علم بردارد و حتی گوشه‌ای از باب آزاداندیشی را باز کند، علوم انسانی اسلامی به طور طبیعی در رگ‌های دانشگاه‌های کشور جاری شده و به سرعت رشد می‌کند، بنابراین، امروز مبارزه اصلی نه برای قراردادن دستوری علوم انسانی اسلامی به جای علوم انسانی سکولار، بلکه برای گشوده شدن باب آزاداندیشی در دانشگاه‌هاست.

وی با بیان اینکه کنگره علوم انسانی اسلامی در این سال‌ها نقش خود را نه فقط به عنوان یک مراسم و یک حرکت گفتمان‌ساز، بلکه به عنوان یک طرز تفکر، مکتب علمی و اجتماعی روشن پیدا کرده است، ادامه داد: بنابراین هم اکنون این کنگره آثار قابل توجهی را در مسیرسازی برای حرکت علمی و حتی تا حدی مدیریتی کشور داشته که مشاهده آن چندان هم دشوار نیست. در عین حال، کنگره علوم انسانی اسلامی دارای اقماری است که اهمیت هر یک از این اقمار اگر از این مراسم علمی دوسالانه بیشتر نباشد، کمتر نیست.

غلامی بیان داشت: سرمایه‌گذاری هدفمند برای ایجاد خط حمایت از جریان نظریه‌پردازی در عرصه علوم انسانی اسلامی در حوزه و دانشگاه که به لطف الهی با توفیقات فراوانی روبرو بوده است، تنها یکی از این اقمار به شمار می‌آید، کتاب «نظریه» که امروز إن‌شاء‌الله شاهد رونمایی آن خواهیم بود، کتابی است در عالی‌ترین سطح علم و تحقیق برای ایجاد یک میدان رقابتی قوی بین پژوهشگران برجسته و همچنین کتابی است برای هموار ساختن مسیر انتخاب و معرفی مداوم نظریه‌های برتر در حوزه علوم انسانیِ اسلامی که انتشار آن خود شاهد توفیق اولیه کنگره در این عرصه می‌باشد.

وی گفت: همچنین ایجاد مرکز ایده‌پردازی و نوآوری به منظور شناسایی و جذب جوانان مستعد و نخبه در جوار مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) که هر چند در بدو راه است و نهال آن محتاج رسیدگی است، لکن امیدهای زیادی را برای ایجاد خط شناسایی و پرورش نیروی انسانی نخبه به وجود آورده است.

رئیس شورای سیاست گذاری کنگره ابراز داشت: امسال، مراسم اختتامیه کنگره نیز مانند دوره قبل با برگزاری آیین اعطاء دومین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی پیوند خورده است، بنا بر پیش‌بینی‌ای که شده است، إن‌شاءالله سه‌شنبه به سه تن از نظریه‌پردازان برجسته علوم انسانی اسلامی جایزه جهانی علوم انسانیِ اسلامی اعطا خواهد شد، علاوه بر این، در مراسم اختتامیه افتخار داریم از مقام عالیِ علمی و مدیریتی مرحوم حضرت آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی نیز خصوصاً به خاطر بنیان‌گذاری دانشگاه امام صادق(ع) به عنوان نخستین دانشگاه علوم انسانی اسلامی در ایران قدردانی نماییم.

وی با تأکید بر اینکه کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی یک حرکت جوشنده از متن حوزه و دانشگاه و برخاسته از جریان روشنفکری انقلاب اسلامی است و به هیچ کس و هیچ مجموعه خاصی تعلق ندارد، توضیح داد: این کنگره یک فعالیت مشارکتی با حضور نزدیک به 30 مرکز علمی و تحقیقاتی است که با اراده قوی، هم‌فکری، هم‌افزایی و از همه مهم‌تر، به میدان آوردن امکانات علمی چه در کارهای فراوان پژوهشی و آموزشی که خود رأساً بدان اشتغال دارند و با وجود افتادن سایه تنگناهای مالی بر روی آن‌ها، امیدهای زیادی به آن کارها بسته شده و چه در این حرکت تعاملی خاص، به رسالت الهی‌شان در جهت اعتلای کلمه الله می‌پردازند و بابت این فعالیت‌ها هیچ چشم‌داشتی جز رضایت حضرت ولی الله الاعظم ندارند.