رمزگشایی از محاسبات راهبردی داعش در حملات پاریس

برخلاف اکثر تحلیل ها از دلایل و تبعات حملات تروریستی اخیر در پاریس، هدف داعش از این حملات بازدارندگی و توقف حملات نیروهای غربی در سوریه نبوده است. درست برعکس، داعش امیدوار بوده و هست تا با این گونه اقدامات جنگ را در سوریه  گسترش دهد و قدرت های جهانی و غربی بیشتری را بصورت عمیق تَر درگیر این جنگ کند و این بحران را از یک بحران منطقه ای محدود به یک بحران کامل جهانی تبدیل کند؛ جنگی که تصور می کند در نهایت به سرنگونی حکومت بشار أسد در سوریه خواهد انجامید.

داعش یک پدیده چندلایه و پیچیده است. سؤالات بسیاری راجع به اهداف و تبعات حملات اخیر بی پاسخ مانده است. آیا این گروه به قصد تنبیه یا بازدارندگی حملات هوایی فرانسه به مواضعش در سوریه این اقدام را انجام داده است؛ و یا این که به قصد تحریک بیشتر فرانسه و دیگر کشورهای غربی درجهت  درگیری عمیق تَر در جنگ سوریه این حملات را برنامه ریزی کرده است؟ آیا این اقدام، یک عملیات کور انتحاری بوده که به افزایش فشارها به داعش و نهایتا تضعیف و  نابودی آن خواهد انجامید و یا این که به کاهش فشارها علیه این گروه خشن منجر شده و آن را در جهت نیل به اهدافش کمک خواهد کرد؟ با توجه به اصول اعتقادی و شعارهای داعش این حملات چه توجیهی دارد؟ تبعات اقدامات تروریستی در پاریس  برای سوریه، عراق و خاورمیانه چه خواهد بود؟ این ها سؤالات و تناقضاتی هستند که می بایست روی آنها کار بیشتری صورت گیرد.

هر چند موعودگرایی در عقاید داعش جایگاه ویژه ای دارد، نمی توان آنها را جزو گروههای آخرالزمانی طبقه بندی کرد که با اقداماتی حساب نشده به دنبال نابودی خود و جهان پیرامون خود هستند. به عکس، بررسی عملکرد این گروه در سال های گذشته، نشان می دهد که اغلب اقدامات آنها حساب شده و با برنامه ریزی قبلی صورت گرفته است. به همین خاطر برای رمز گشایی از حملات تروریستی اخیر در پاریس، هم می بایست با محاسبات راهبردی و اولویت های این گروه آشنا بود و هم عملکرد قبلی آنها را با دقت مورد مداقه قرار داد.

اگر اجزا ثابت راهبرد داعش و حامیانش را در چند سال گذشته را بخواهیم در یک جمله خلاصه کنیم می توانیم بگوییم: "تبدیل جنگ خانگی سوریه به یک بحران در ابعاد جهانی به منظور ساقط کردن حکومت بشار أسد." این موضوع به ویژه بعد از مداخله مستقیم و موثر روسیه در سوریه، از اهمیت مضاعفی برای داعش برخوردار شده است.

این راهبرد قبلا و  بطور مشخص برای وادار کردن  آمریکا به مداخله مستقیم نظامی در سوریه اجرا شده  و دستاوردهایی هم داشته است؛ لذا دلیلی ندارد که داعش آن را درباره دیگر قدرت های غربی و به ویژه فرانسه که آمادگی بیشتری برای درگیری عمیق در جنگ سوریه دارد، بکار نبرد. از جولای 2011 و پس از تبدیل اعتراضات مردمی به یک جنگ تمام عیار داخلی در سوریه، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی تلاش مستمر و دائمی برای درگیر کردن مستقیم آمریکا در جنگ سوریه نمودند. از جمله، در دو مرحله جداگانه سعی کردند با جعل و انتشار برخی مدارک مبنی بر بکارگیری سلاح شیمیایی توسط ارتش سوریه، آمریکا را به مداخله مستقیم نظامی در سوریه وارد کنند که موفق نشدند. با این حال کار ناتمام و تلاش ناموفق و چندساله آنها  را، داعش به سادگی و با سر بریدن چند تبعه آمریکایی در جلوی دوربین های تلویزیونی انجام داد. این در حالی است که برخلاف القاعده و طبق اصول اعتقادی داعش، آمریکا و غرب جزو دشمنان درجه اول (عدو القریب)  شناخته نمی شوند و از سوی دیگر، آمریکا هم اقدام موثری را بر علیه داعش انجام نداده بود. با این حال، این اقدامات باعث  اعلام ائتلاف آمریکایی ضد داعش در أوت سال 2014 شد، ولی در عمل این ائتلاف، اقدامات ویژه و موثری در جهت تضعیف یا نابودی داعش انجام نداد و بعنوان یک ائتلاف نمایشی، در عمل به عاملی بر علیه حکومت و نیروهای وفادار به بشار أسد تبدیل شد. ائتلاف آمریکایی ضد داعش بیش از آن که به سرکوب واقعی و بمباران موثر مواضع نیروهای داعش بپردازند، در عمل با حمایت از سایر گروههای مسلح معارض سوری  به ائتلافی بر علیه دولت بشار أسد تبدیل شد. با این حال مداخله محدود هوایی آمریکا و متحدانش در قالب ائتلاف ضد داعش، در عمل نتوانست بحران سوریه را به یک بحران عمیق جهانی و تحت نفوذ کشورهای غربی ارتقا دهد.

به ویژه بعد از دخالت نسبتا گسترده و موثر روسیه و اعلام کمیته چهارگانه و ضد داعش ایران، روسیه، عراق و سوریه،  بحران منطقه ای سوریه عملا ویژگی های یک بحران جهانی بر علیه داعش و حامیانش را یافت و کشورهای عرب و ضد أسد منطقه، خود را در مقابل یک قدرت جهانی به نام روسیه یافتند. در این شرایط اقدام داعش می تواند در جهت تحریک فرانسه و حتی دیگر کشورهای غربی نظیر آمریکا برای مداخله مستقیم و وسیع در سوریه به انگیزه دفاع از فرانسه به عنوان متحدشان و برقراری مجدد موازنه در جبهه های نبرد سوریه تفسیر شود. در این راستا فرانسه بیش از سایر کشورهای غربی قابلیت تحریک پذیری داشته و دارد. فرانسه بطور سنتی هنوز شامات و سوریه را به چشم مستعمرات قبلی خود می داند و هنوز دلخوری های شدید خود را سر موضوع رفیق حریری از سوریه دارد.

علاوه بر این محاسبات راهبردی، برای داعش می توان دو انگیزه یا پیامد دیگر از حملات اخیر تصور کرد. اکثر محققان بر این نکته اجماع دارند که حملات پاریس بر سیاست های مهاجرتی فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی و همینطور بر سخت گیری بر مسلمانان مهاجر یا مقیم تاثیر منفی خواهد گذاشت. این موضوع از دو طریق به نفع داعش بوده و عضوگیری آن را در سوریه و اروپا تسهیل خواهد کرد. از یکسو عدم پذیرش مهاجران سوری، تعداد بیشتری  را به أقامت اجباری در سوریه وادار خواهد کرد که با توجه به روش های خشن داعش، برخی از این افراد به داعش خواهند پیوست. در اروپا هم سخت گیری و تبعیض بیشتر علیه مسلمانان مهاجر یا مقیم، عملا عضوگیری داعش را از میان این مسلمانان ناراضی تسهیل خواهد کرد.

در مورد این که چقدر داعش و حامیانش در نیل به این هدف راهبردی موفق خواهند بود شک و تردید زیادی وجود دارد. فراموش نکنیم که جنگ سوریه برای سرنگونی حکومت این کشور راه اندازی شده است و احتمال این که کشورهای غربی به سادگی این هدف را با نابودی معارضین مسلح این حکومت معاوضه کنند زیاد نیست. فعلا در فضای احساسی فرانسه حرف های زیادی از سوی مقامات این کشور زده می شود که بیش از آن که ارزش راهبردی داشته باشند، مصارف داخلی دارند. ملاحظات و تحفظ کشورهای غربی از درگیری مستقیم و عمیق نظامی در باتلاق سوریه، فراتر از این نطق های احساسی است و به نظر نمی رسد محاسبات راهبردی این کشورها با حملات پاریس تغییر بنیادی کند. با این حال شکی نیست که درگیری فرانسه و دیگر کشورهای غربی در سوریه تا حدی افزایش خواهد یافت؛ همانطور که در مورد آمریکا شاهد آن بودیم. میزان این افزایش درگیری و این که داعش تا چه حد به هدف راهبردی خود نزدیک می شود طی هفته های آینده مشخص خواهد شد.