مرگ آگاهی و اخلاق

در برخی تبیین‌های زیستی – تکاملی، صفت مرگ‌آگاهی نوعی آداپتیشن (سازش) زیستی است که در گونه انسان و به دنبال رشد مغز او پدید آمده و در طی نسل‌های متمادی تثبیت گشته است. مرگ‌آگاهی افراد گونه انسان را قادر می‌سازد بهترین راهکارها را در جهت حفظ و بقای منافع گونه جستجو کنند.، خطرات را بشناسند و از بروز آنها جلوگیری کنند. مرگ‌آگاهی می‌تواند به‌نوعی حس همدلی و نوع‌دوستی را بین افراد گونه برانگیزد و از بروز خودخواهی‌هایی که منافع عمومی را به خطر می‌اندازد جلوگیری کند. گونه انسان چون مرگ‌آگاه است نهادهای مدنی و دستگاه‌های تعاملی را پدید آورده است تا از افراد گونه حفاظت نماید. هنجارهای اخلاقی و آموزه‌های سنتی و فرهنگی همه در جهت افزایش توانایی‌های انسان در برابر خطراتی که اجتماع را تهدید می‌کنند، تکوین یافته است.

گونه‌های پست‌تر از انسان چنین توانایی را ندارند. یک گورخر هرچند بر اساس غریزه از مرگ می‌گریزد اما مرگ‌آگاهی ندارد و هیچ‌گاه در مورد مرگ نمی‌اندیشد و قبل از مواجهه با مرگ تصویری از این پدیده در ذهن خود ندارد. انسان اما دغدغه مرگ را دارد، به مرگ می‌اندیشد و برای تأخیر انداختن آن دنبال راهکار می‌گردد.

هرچند اکثریت انسان‌ها علی‌رغم دارابودن صفت مرگ‌آگاهی اکثر اوقات از یاد مرگ غفلت می‌کنند و این نیز به‌جهت خصلت خودفریبی است که آن‌هم مختص گونه انسان است. انسان توانایی فریفتن خویشتن و بازنمایاندن چهره‌های متفاوت و متعدد از خود را دارد. آن‌چنان‌که گاه خود نیز در میان خودهای متعددی که ساخته سردرگم می‌شود. در سنت دینی سفارش شده است که انسان بسیار از مرگ یاد کند. چراکه یاد مرگ مانع طغیان و خودفریبی می‌شود. این موجود عجیب دوپا اگر تصور کند که تا ابد خواهد زیست دست به سرکشی خواهد زد و دنیای پیرامونش را به تباهی خواهد کشید. اغلب مشکلاتی که از سوی افراد خودخواه اتفاق می‌افتد در اثر خودفریبی است که جامعه انسانی را به نابودی می‌کشاند.

به‌این‌ترتیب نوعی همسویی و همنوایی میان سنت دینی و تبیین زیستی می‌توان برقرار کرد. هرچند به لحاظ غایت و هدف و البته روش میان دو نوع تبیین تفاوت‌هایی وجود دارد اما نمی‌توان هم‌نوایی این دو را کاملاً نفی کرد. ازآنجایی‌که غایت در سنت دینی دستیابی به سعادت اخروی و در علم، بقای زیست مادی و ازدیاد نسل است، باوجوداین، نمی‌توان وجود رگه‌هایی از تعامل و همسویی در این دو نوع خوانش را نادیده گرفت. بنابراین هم در تبیین علمی و هم سنت دینی، مرگ‌آگاهی می‌تواند به‌عنوان عاملی در جهت انگیزش رفتار اخلاقی و جلوگیری از رذایل اخلاقی عمل کند.

بازنشر از سایت دین آنلاین