اعمال شب عید قربان
برای این شب اعمال خاصی ذکر شده که عبارت است از:
1- زیارت امام حسین علیه‌السلام
2- خواندن این دعای کوتاه که در کتاب "المصباح" کفعمی آمده و 10 بار خواندن آن، از اعمال شب‌های جمعه نیز هست:
«یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلیَ الْبَرِیَّةِ یا باسِطَ الیَدَینِ بِالعَطیَّة یا صاحِبَ المَواهِبِ السَّنیَّة صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِِ وَ آلِهِ خَیرِ الوَرَی سَجیَّة وَاغفِر لَنا یا ذَا العُلَی فی هذِهِ العَشیَّة»
در این شب، سفارش اکیدی به زیارت حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام شده و در روایتی از امام صادق علیه‌السلام در کتاب کامل‌الزیارات نوشته محدث بزرگ، «ابن‌قولویه قمی» چنین آمده است:
«کسى که امام حسین علیه‌السّلام را در یکى از سه شب زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده او را مى‌آمرزد. راوى پرسید کدام شب‌ها؟ فرمود: شب عید فطر، شب عید قربان و شب نیمه شعبان»
آیت‌الله میرزا جواد ملکی تبریزی، از علما و فقهای بزرگ و از استادان امام خمینی(ره) در کتاب «المراقبات» درباره عظمت شب عید قربان چنین گفته است:
از امام صادق علیه السّلام روایت شده که از پدرانش علیهم‌السّلام نقل نموده است: «امام على علیه‌السّلام دوست داشت چهار شب در سال خود را فارغ نماید: شب اول رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان»
او پس از اشاره به روایت بالا آورده است:«ممکن است منظور از فراغت، فراغت براى عبادت در آن با زنده نگهداشتن آن باشد. بلکه بقرینه احادیث مشابه ظاهرا منظور همین است. زنده نگهداشتن آن عبارت از فارغ ساختن نفس، قلب و اعضاى بدن در خدمت به خداوند متعال است، به این صورت که دل او در یاد خدا بوده، بدنش مشغول فرمانبردارى و عبادت خدا بوده و در طول شب هیچ چیزى حتى مناجات او را از خداوند غافل ننماید مگر این که مشغول شدن به این مناجات نیز براى خدا و بخاطر او باشد، که این مطلب اولین درجه مراقبت مى‌باشد.»
آیت‌الله ملکی تبریزی در ادامه تأکید کرده است: در شب و روز آن [عید قربان]، زیارت امام حسین علیه‌السّلام مستحب است. از امام صادق علیه‌السّلام روایت شده است: «کسى که امام حسین علیه‌السّلام را در یکى از سه شب زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده او را مى‌آمرزد. راوى پرسید کدام شب‌ها؟ فرمودند: شب عید فطر و شب عید قربان و شب نیمه شعبان»
او سپس می‌نویسد: «عید از اوقات مهمى است که سزاوار است انسان، در این شب و همیشه براى توفیق انجام اعمال خدا پسندانه در آن دعا نماید. و روز عید - همانگونه که در عید فطر اشاره کردیم روزى است که خداى بزرگ به بندگان خود اجازه عمومى براى حضور در پیشگاه خود داده و آنان را از بخشش خاص، آمرزش گناهان، اصلاح عیوب، رسیدن به حاجات و آرزوها، جوایز و ایمنى خود از فتنه‌ها و آشوب‌ها بهره‌مند مى‌سازد.»
اعمال روز عید قربان
روز دهم ذیحجه، روز عید قربان است و بسیار روز شریفی است و اعمال آن چند چیز است:
1- غسل که در این روز سنّت مؤکد است و بعضی از علماء واجب دانسته‌اند.
2- اقامه نماز عید قربان، به همان نحو که در عید فطر ذکر شده است اما در این روز مستحب است که بعد از نماز، با گوشت قربانی افطار شود. (البته با توجه به شیوع ویروس کرونا در کشور، نماز عید قربان امسال، تنها در شهرهایی که وضعیت سفید یا زرد دارند برگزار خواهد شد و ساکنان دیگرشهرها، اجازه اقامه نماز عید بصورت جماعت را ندارند و می‌توانند حسب فتوای مرجع خود، نماز را به‌صورت فرادا اقامه کنند.)
3- خواندن دعاهایی که وارد شده پیش از نماز عید و بعد از آن و در اقبال ذکر شده و شاید بهترین دعاهای این روز، دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه باشد که اوّل آن "اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارَکٌ.." است.
4- خواندن دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه که این‌گونه آغاز می‌شود: "یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا یَرْحَمُهُ الْعِبادُ..".
5- خواندن دعای ندبه.
6- قربانی‌کردن؛ که سنّت مؤکّد است.
7- خواندن تکبیرات برای کسی که در منا باشد بعد از پانزده نماز که اولش نماز ظهر روز عید است و آخرش نماز صبح روز سیزدهم است و کسانی که در سایر شهرها هستند نیز بعد از ده نماز از ظهر روز عید تا صبح دوازدهم این تکبیرات را بگویند. تکبیرات بنا بر روایت صحیح در اصول کافی از این قرار است:
اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ ولِلّه‌الْحَمْدُ اللّهُ َاکْبَرُ عَلی ما هَدانا اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلی ما اَبْلانا.
خدا بزرگتر از توصیف است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، و ستایش خاص خداست. خدا بزرگتر است بر آنچه ما را رهنمون کرد. خدا بزرگتر است بر آنچه روزی ما کرد از چهارپایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاص خداست برای آنکه آزمود ما را.
مستحب است این تکبیرات به مقدار توان، پس از نمازها تکرار شود.
