واقعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ به «جمعهٔ سیاه» شناخته می شود که در برخی منابع از آن با عنوان «کشتار ۱۷ شهریور» نیز یاد شده است، این اتفاق خونین در جریان راهپیمایی ها و تظاهراتی بود که در نهایت به انقلاب اسلامی انجامید. در تاریخ ۱۷ شهریور ۱۳۵۷، تظاهرات انقلابیون در محلات جنوبی، خیابان ژاله پیشین (خیابان مجاهدین اسلام کنونی) و میدان ژاله (میدان شهدا کنونی) در تهران، منجر به سرکوب خونین تظاهرکنندگان توسط نیروهای نظامی ارتش شاهنشاهی ایران شد به طوری که آن را روایت خون و آتش می توان دانست.
در سال پایانی حکومت پهلوی اتفاقات زیادی در کشور به وقوع پیوست که از جمله آنها جمعه سیاه بود که البته روند مبارزات را شدت بخشید و آغازی بود برای سرنگونی حکومت پهلوی.
مقامات نظامی تلفات آن روز را جمعاً ۸۷ کشته و ۲۰۵ زخمی اعلام کردند اما انقلابیون اعلام کردند که تعداد کشته شدگان به بیش از چهار هزار نفر می‌رسد و تنها در میدان ژاله ۵۰۰ نفر کشته شدند. امام خمینی(ره) نیز بعد از این رویداد تلخ، بیانیه‌ای صادر و با بازماندگان حادثه ابراز همدردی کردند.
پس از حادثه تلخ ۱۷ شهریور مردم یک هفته دست به اعتصاب زدند و تمامی بازارها و بیشتر اماکن کسب و کار تا ۲۵ شهریور به عنوان اعتراض به این کشتار تعطیل کردند.
خود شاه یک هفته بعد از ۱۷ شهریور در مصاحبه با خبرنگار مجله نیوزویک گفته بود: «فکر میکنم هفته پیش در موقعیت سختی قرار داشتیم و سقوط، خیلی نزدیک بود. مردم، کوچکترین توجهی به اخطارهای دولت نداشتند و این حقیقت را باید اعتراف کرد که آنها میتوانستند هر چیزی را که بخواهند، به دست آورند.»
حادثهای که در این روز رخ داد، چنان غمانگیز و نامنتظره بود که بیگانگان نیز از توصیف آن بازماندند. خبرنگار هفتهنامه گاردین در گزارش خود، به تشریح این حادثه پرداخته است. به نظر وی، فاجعه، درست در ساعت نه و بیست دقیقه روز جمعه در میدان ژاله اتفاق افتاد. سربازان به سوی جمعیتی در حدود پنج هزار نفر زن و مرد که به رژیم شاه معترض بودند، تیراندازی کردند. برای رژیم ایران این بخت بزرگی است که تظاهرکنندگان، مسلح نیستند. در آن روز هم تظاهرکنندگان بر روی آسفالت خیابان با آرامش بسیار نشسته بودند. این مجله در ادامه گزارش خود، این سخن را مطرح میکند که شاه دوباره به گلوله متوسل شد؛ چون راه دیگری نمیشناسد.
در میان عکس العملهای سیاست‌مداران و محافل بین‌المللی درباره کشتار مردم بی دفاع ایران در واقعه 17 شهریور، زشت ترین واکنش را مقامات آمریکایی داشتند. کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا با محمدرضا پهلوی تلفنی صحبت کرد و پشتیبانی آمریکا را از وی در اقداماتی که برای برقراری نظم به عمل می‌آورد تأیید کرد. روزنامه‌ها به نقل از اطلاعیه کاخ سفید نوشتند که «کارتر با شاهنشاه تماس گرفته و وضع کنونی ایران را که در آن تظاهرات ضددولتی به رهبری افراطی‌ها جریان داشته و دست کم 95 نفر کشته بر جای گذارده مورد بحث قرار داده است. پرزیدنت کارتر مناسبات نزدیک و دوستانه میان ایران و آمریکا را مورد تأیید قرار داده است و نسبت به ادامه جنبش اعطای آزادی سیاسی اظهار امیدواری کرده است.»
خبر حمایت کارتر از شاه آن هم بعد از قتل‌عام مردم تهران، موضع امام خمینی(ره) را به شدت تثبیت کرد. امام خمینی(ره) درعکس‌العمل به این پیام کارتر در مصاحبه با رادیو تلویزیون فرانسه فرمودند:«آقای کارتر که برای یک زندانی در شوروی آن قدر هیاهو درآورد، پس از کشتارهای پیاپی شاه، پشتیبانی خود را از او دریغ نکرد. این به خاطر این است که آمریکا به دنبال منافع خودش فقط هست.»
اما قیام خونین 17 شهریور پیامدهای مختلفی داشت که از جمله این پیامدها می توان به ایجاد انسجام فکری و اتحاد عملی بین مخالفان رژیم پهلوی تحت رهبری حضرت امام (ره)، عمیقتر شدن شکاف بین مردم و حکومت پهلوی، فراگیری اعتصابات سراسری و مضمحل شدن دولت، سردرگمی و متزلزل شدن عزم و اراده رژیم پهلوی در رویارویی با مردم، تردید و تزلزل در انسجام ارتش شاهنشاهی، و گسترش جهانی اهداف انقلاب از زبان امام خمینی (ره) اشاره داشت.
یکی از افتخارات ملت ایران که تبلور وحدت و یکپارچگی آنان و کینه شان نسبت به رژیم پهلوی بود واقعه 17 شهریور سال 57 است. چراکه در این روز بسیاری از زنان، مردان و کودکان توسط رژیم محمد رضا پهلوی به شهادت رسیدند و این روز یکی از نقاط عطف در تاریخ انقلاب اسلامی است.
