شرایط محیط امنیتی آینده در غرب آسیا

خبرگزاری بسیج:بهرام مرادی- کارشناس روابط بین الملل/ محیط پیرامونی  جمهوری اسلامی ایران  شاهد تغییر نظام ها و الگو های خرد وکلان است پرشتاب ترین و آشوب ناک ترین تغییرات سیاسی و اجتماعی جهان در غرب آسیا رخ می دهد . در حالی که قدرت های فرامنطقه ای به نقش این تحولات در نظم نوین جهانی می  اندیشند .ایران باید نقش خود را در استقرار نظم نوین منطقه ای غرب آسیا تعیین کند.

شواهد فراوان اقدامات برنامه دار غرب در رویارویی با شگفتی های آینده ، اثباتی بر این مدعا است که  تا آنجا که مطالعه اسناد بر می آید ، یکی از دانش های مهم و تاثیر گذار قرن بیست و یکم در پیشبرد اهداف کلان قدرت های جهانی بوده است.  به عنوان نمونه ، اسناد منتشر ه مرتبط با امنیت بین  الملل در سال های 2010میلادی ، 2015 میلادی ،0 202 میلادی ، 2025میلادی ، 2035 میلادی  و ضعیت کلان امنیتی آینده کشورهای منتشر کننده  همچون ایالات متحده آمریکا و انگلیس را بررسی  می کنند .

 در دهه های آغازین قرن بیست و یکم اسناد پر شماری که برونداد دانش اندیشکده های راهبردی بین المللی به شمار می آیند ، به آینده جهان پرداخته اند و همه ساله اسناد نوینی نیز در اختیار صاحب نظران  حوزه های راهبردی قرار می گیرد . از جمله در گزارش محیط عملیاتی مشترک 2008 به احتمال رویارویی با راهبرد گردنبند مروارید چین به عنوان مهمترین چالش دو دهه آینده ایالات متحده آمریکا اشاره می شود  و زمینه های تغییر راهبردی به شرق این کشور مطرح می شود.

همچنین به سرزمین های مورد مناقشه میان روسیه با دیگر کشورهای قطب شمال  اشاره دارد  .و روسیه را به عنوان یکی از دیگر از چالش های مهم غرب معرفی می کند . سپس با عنوان مرکز بی ثباتی به ایران در غرب آسیا به عنوان یکی از چالش های آینده آمریکا می پردازد. در این گزارش مهمترین کار ویژه وزارت دفاع آمریکا برای در اختیار گرفتن رهبری مسلمانان و کنترل بحران های غرب آسیا پیروزی در جنگ ایده ها معرفی می شود.

در گزارش نوینی که به محیط امنیت بین المل در سال 2035 پرداخته است ، آینده جهان و در پی آن وضعیت محیط امنیتی غرب آسیا  را بر آماده از دو چالش فراگیر و مهم می داند هنجارهای مورد مناقشه  و بی نظمی پا برجا خواهد بود. در این گزارش  که بر اساس بازنگری در واژه پربسامد  مفهوم غایی در تحول ارتش آمریکا تدوین شده است  برای نخستین بار ، از احتمال تهدید سرزمینی و حاکمیت ایالات متحده تا بیست سال آینده نام برده شده است.

به باور راهبر د  پردازان آمریکا یی با خیزش روز افزون برخی از قدرت های نوپدید همچون چین ، روسیه ، هند ، برزیل و ایران هنجارهای دوگانه کنونی در سازمان های بین المللی همچون سازمان ملل ، شورای امنیت و نیز بانک جهانی به چالش کشیده خواهد شد.

این کشورها با ارایه هنجارهایی نوین و نیز پیگری خواسته های خود، نظم مناطق چالش بر انگیز را به هم می زنندو زمینه ساز منازعات جدیدی خواهند شد . به عنوان نمونه، ایران نفوذ منطقه ای خود در غرب آسیا را گسترش خواهد داد و با بهره گیری از گروه های نیابتی خود و هم پیمانان منطقه ای ، اهداف امنیتی را پیگری خواهد کرد.

بر آیند این دو چالش ، با رفتار منازعات آینده از دیدگاه آمریکا بر آمده از رقابت های خشونت بار ایدئولوژیک – اشتراکات مختل شده جهانی – مناقشات پیرامون رهبری فضای مجازی – موازنه ژئو پلتیک ستیزه جویانه – تهدید حاکمیت و خاک سرزمینی آمریکا – و مناطق چند پاره با نظم نوین منطقه ای خواهد بود

 با بررسی برخی از یافته های کنونی و پابرجا یی سه کلان روند دفاعی زیر ، نظم جهانی در سال2035میلادی با نظم کنونی تمایز آشکاری خواهد داشت و در پی آن نظم امنیتی منطقه  غرب آسیا نیز دگر گونه خواهد بود.

افزایش رقابت در عرصه هایی  هوایی و دریایی

پیدایش دولت های نوین در باشگاه فضایی وافزایش رقابت هایی فضایی

رشد نیروها و توانمندی های سایبری دولتی

همچین با تغییر در روابط راهبردی ، رقابت قدرت ها برای سرآمدی منطقه ای و تغییر در قوانین نهادهای بین المللی محتمل خواهد بود و پیامد های ناشی از پیدایش دولت های فرومانده و شکننده در غرب آسیا  همچون مهاجرت گسترده ، جغرافیای انسانی را در این منطقه تغییر خواهد داد

به نظر می رسد راهبرد پردازان آمریکا ، در سال 2035 میلادی نیز نقش پر رنگی برای  خود در منطقه غرب آسیا شناسایی کرده اند. در دورانی که منافع آمریکا با حساسیت بالاتری  مورد ارزیابی می گیرند ، غرب آسیا هم چنان شرط هایی فراروی سیاست گذاران آمریکا قرار خواهد داد. با در نظر گرفتن یک دورنما و افق بلندمت تا 2035 منافع کلیدی آمریکا عبارتند از:

حیات و بقای رژیم صهیونیستی و تکمیل فرایند صلح با اعراب

تضمین جریان پایدار وارادت و صادرات انرژی در منطقه

جلوگیری از ظهور یک قدرت منطقه ای دشمن

جلوگیری از گسترش سلاح های کشتار جمعی

ارتقای اصلاحات سیاسی و اقتصادی و ثبات داخلی

کنترل ترویسم

نا گفته پیدا است که برخی از این موارد ، از ویژگی های بارز این منطقه به شمار می آیند، اما بیشتر آن ها ارتباط نزدیکی با منافع گسترده تر نظام مند ثبات، منع تکثیر ، امنیت انرژی  و تغییر تکاملی در برابر دگر گونی انقلابی دارند. یکی از مهمترین پیشران های  تاثیر گذار برآینده امنیتی غرب آسیا ، آینده های سیاسی حل نشده و رویارویی پابرجا میان اسلام و ملی گرایی خواهد بود

.

 چالش های سیاسی آینده  در منطقه

رهبران منطقه از مراکش تا خلیج فارس در حال پیر شدن هستند .تا 2035میلادی ، بیشتر شخصیت های منطقه ، اگر نه همه آن ها ، میانه رو  یا افراطی ،از دنیا خواهند رفت و اندیشیدن به جایگزین آن ها یکی از دغدغدهای مهم آینده پژوهان آمریکایی بوده است . بسیاری از کشورها، در دوره زمانی نزدیک تا متوسط ، از جمله رژیم های کلیدی میانه رو همچون مراکش ، اردن ، عربستان سعودی و کشورهای کوچک تر خلیج فارس با وضعیت های بالقوه بی ثباتی روبرو خواهند شد.

در حالت کلی تر، این نکته قابل ذکر است که چگونه پادشاهی سنتی پایدار و اقتدار طلب در عصر کاهش کنترل، شفافیت بیش تر و فشار برای انجام اصلاحات وجود خواهند داشت . مشکل آینده های سیاسی حل نشده یک پیشران کلیدی در تکامل محیط راهبردی در منطقه غرب آسیا است و احتمالا با کنار رفتن نسل فعلی پادشاهان مهم تر خواهد شد.

موضوع مشروعیت احتمالا نقش مرکزی و ممحوری در تکامل سیاسی منطقه در دهه های آینده خواهد داشت . مشروعیت رژیم های تحت فشار با بروز عوامل زیادی از جمله ناتوانی در حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی تا بحران های هویتی  جامعه و تعامل با غرب به چالش کشیده خواهد شد. بسیاری از بهانه های خارجی سنتی برای مشروعیت نا پدید شده یا علایم نا پدید شدن آن ها نمایان خواهد شد. همزمان الگوهای در حال تغییر اقتصادی و جمعیت شناختی سبب تضعیف علل و منابع سنتی  مشروعیت در داخل جوامع خواهند شد. حتی پادشاهی سعودی که به روابط مذهبی و طایفه ای عمیق به عنوان پایه و اساس مشروعیت اتکا دارند مهار نیروهای تغییر سیاسی را دشوار می یابند.

اسلام  و ملی گرایی

این احتمال وجود دارد که دو نیروی مهم و قوی صحنه سیاسی غرب آسیا تا سال 2035 اسلام و ملی گرایی خواهد بود . جنبش های اسلامی منعکس کننده مشکلات عمیق سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی هستند . برخی از جنبش های اسلام گرا که هم اکنون  زیر زمینی بوده و سرکوب شده اند گرایش دارند از سوی بخش اعظم جمعیت مسلمان به عنوان تنها پاسخ مشروع به مشکلات جوامع خود و تعمیق بحران هویت در نظر گرفته شوند . تحت چنین شرایطی جنبش های اسلام گرا به نوعی انحصار دست می یابند و به عنوان تنها مخالف جدی رزیم های در حال فروپاشی مطرح می شوند . فشار های ظهور پدیده اسلام گرایی بلندمدت خواهند بود و خود این پدیده احتمالا پایدار است.

آینده حضور آمریکا در غرب آسیا

اگر چه در اسناد منتشره پیشین ، در سال 2025 آمریکا خود را یکی از چند بازیگر مهم صحنه جهانی می دانست که هنوز هم قوی ترین خواهد بود ، اما در سند 2035، پیشرفت های دیگران در حوزه علم و فناوری ، پذیرش گسترده تاتکتیک های جنگ نامنظم و بی قاعده توسط بازیگران دولتی و غیر دولتی ، تکثیر سلاح های دقیق بردبلند و رشد حملات سایبری به طور فزاینده ای آزادی عمل آمریکا را محدود خواهد ساخت.

نقش محدودتر آمریکا پیامدهای برای دیگران در بر خواهد داشت و احتمال پرداختن موثر به مسایل نوین دفاعی وجود  دارد. با وجود افزایش احساسات ضدآمریکایی ، از سوس برخی از کشورهای غرب آسیا ، به آمریکا به عنوان یک نیروی متوازن ساز منطقه ای نگریسته خواهد شد که نیاز مبرم به حضور آن حس می شود . از دیگاه آمریکایی ها ضروری خواهد بود تا در مناطق مورد مناقشه ، ارتش این کشور با بهره گیری  از تسلیحات پیشرفته ، نقش مهمی در رویارویی با تروریسم جهانی ایفا کند.همچنین آمریکا در مورد مسایل امنیتی نوین هم چون تغییرات آب و هوا در دستیابی به راه حل ها ، نقش حساسی در طرح دیدگاه ها متمایز و رقیب خواهد داشت. هم زمان تنوع بازیگران با نفوذ  و عدم  اعتماد  به قدرت های بزرگ به معنای فضای حرکت کم تر برای آمریکا بدون کسب پشتیبانی مشارکت های نیرومند است .

تحولات دیگر نقاط جهان از جمله تحولات داخلی شماری از کشورهای کلیدی به خصوص ایران ، چین و روسیه نیز احتمالا عواملی تعیین کنده در سیاست آمریکا هستند

ارتش آمریکا و شرایط محیط امنیتی آینده در غرب آسیا

آماده باش راهبردی  ایالات متحده آمریکا

در اسناد منتشر شده از سوی ارتش آمریکا ، دو مئولفه عملیاتی در رزمایش های اخیر این کشور چشم می خورد

چگونگی انجام عملیات در کلان شهرها

چکونگی پیروزی در محیط راهبردی پیچیده ( در برگیرنده عملیات نفوذ ، ضد شورش ، جنگال  ..و عملیات آفندی سایبری)

به نظر می رسد این کشور با برررسی ضعف های اخیر دفاعی خود به انتشار سند راهبردی جبرانی سوم در سال های اخیر انجامیده،به نوسازی دفاعی ناوگان تهاجمی خود پرداخته است و تا چند سال آیند در نبرد گسترده ای شرکت خواهد کرد که محتمل است در یکی از دو منطقه غرب یا شرق آسیا حضور یابد

.

منابع منازعات آینده غرب آسیا

بسیاری از اسناد منتشره پیرامون منابع منازعات جهانی ، غرب آسیا بستری برای شکل گیری مهترین منازعات قرن بیست ویکم دانسته اند. با این وجود هیچ یک از آنها به عوامل انسان ساز اختلاف افکن همچون سیاست های آمریکا در منطقه غرب آسیا و حوزه  راهبردی خلیج فارس اشاره نکرده اند. از این رو، ضروری است منابع منازعات آینده غرب آسیا از سوی کشورهای منطقه ، با روش شناسی بومی شناسایی شوند .به نظر می رسد  به منابع زیر می توان اشاره کرد.

.سیاست های توسعه طلبانه غرب به رهبری آمریکا و برخی کشورهای اروپایی

. تروریسم تکفیری

. توزیع ناهمگون منابع راهبردی ( منابع انرژی ، اب شیرین ، غذا و مواد معدنی...)

. دگرگونی اقلیمی و تضعیف حاکمیتی بر محیط زیست

.پیشرفت فناوری های تسلیحاتی و چگونگی بهربرداری از آنها (تسلیحات سایبری ، فناوری هسته ای ، فناوری بیوتروریسم)

روندهای اجتماعی –فرهنگی همسو با منازعات در جوامع غرب آسیا(نژاد پرستی،پررنگ شدن اختلافات مذهبی ،کلان روایت های متعارض و چارچوب بندی منازعه محور،گفتمان سازی دو گانه سازش و مقاومت در کلان موضوعات امنیتی منطقه)

جمع بندی

با بررسی اسناد معتبر و موثق منتشره پیرامون محیط راهبردی آینده چنین بر می آید که آینده محیط راهبردی جمهوری اسلامی ایران بر آمده از باز آرایی ژئوپلتیک ستیزه جویانه در فضای واقعی و مجازی و کلان روایت های خشونت بار آخر الزمانی در غرب آسیا خواهد بود. موضوع مشروعیت احتمالا نقش مرکزی و محوری در تکامل سیاسی منطقه در دهه های آینده خواهد داشت و برآیند چالش های درونی کشورها ،زمینه ساز برونداد منازعات منطقه ای خواهد شد .عوامل انسان ساز اختلاف افکن همچون سیاست های آمریکا و برخی از کشور هایی اروپایی همچون انگلیس و فرانسه در منطقه غرب آسیا و حوزه راهبردی خلیج فارس ، کلان روایت هایی خشونت بار آخرالزمانی را به عنوان عقلانیت راهبردی به برخی از حکام ماجراجوی منطقه معرفی خواهند کردتا از ایجاد ثبات پایدار امنیتی و ائتلاف های پابرجا ی منطقه ای جلوگیری کنند . همچنین نژاد پرستی، پررنگ شدن اختلافات مذهبی ،کلان روایت های متعارض و چارچوب بندی منازعه محور ،گفتمان سازی دوگانه سازش و مقاومت در کلان موضوعات  امنیتی در فضای مجازی، زمینه ساز معرفی شورای حکام فضای مجازی خواهد شدتا با طراحی و تصویب شیوه نامه های استعماری، قدرت ایران و دیگر کشورهای مستقل را در فضای مجازی نیز مهار کنند.

*کارشناس روابط بین الملل -بهرام  مرادی