حیاط‌خلوت مجازی

به گزارش خبرگزاری بسیج،  «در پی انتشار برنامه‌ای با محتوای آموزشی درس دین و زندگی کنکور به علت استفاده از ادبیات موهن در یکی از رسانه‌های صوت و تصویر بدون مجوز، سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر با تذکر فوری به رسانه متخلف، منجر به حذف سریع محتوا از این رسانه شد». این خبری بود که روز گذشته از سوی روابط عمومی ساترا برای رسانه‌ها ارسال شد؛ خبری که نشان‌دهنده دغدغه ویژه این نهاد برای پیگیری این موضوعات و پاسداری از ارزش‌های اخلاقی و شرعی جامعه ایرانی است. 

اما این ماجرا هر چند که از منظر ورود بموقع یک سازمان نظارت‌کننده برای حفظ ارزش‌های اخلاقی، قابل توجه است ولی مسأله اینجاست که اساسا چه فرآیندی منجر به انتشار چنین محتوایی می‌شود که بعد از آن نیاز باشد نهاد نظارت‌کننده به این حوزه ورود کند؟

 

چند روز پیش بود که انتشار ویدئویی در فضای مجازی در ارتباط با شیوه عجیب تدریس درس دین و زندگی کنکور از سوی یکی از معلمان این درس و روش موهن او برای تحلیل و ترجمه آیات قرآن کریم در جهت رسیدن به گزینه درست، مورد اعتراض کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت. همین موضوع باعث شد ساترا به این ماجرا ورود کند و به رسانه متخلف تذکر دهد، البته رسانه منتشرکننده در پاسخ به تذکر شدید ساترا، ضمن اعلام پذیرش تخلف و تعهد به انتشار بیانیه عذرخواهی از عموم مردم، اهالی فرهنگ و جامعه آموزشی کشور، اعلام کرد این مطلب به دلیل سهو ممیزی بوده که به دلیل این سهل‌انگاری، همکاری ممیز مذکور نیز تعلیق شد. این رسانه همچنین تعهد داد تمام محتوای موجود در سایت را مجدد مورد بازبینی و بررسی قرار دهد و اقدام به حذف موارد متخلفانه احتمالی کند. با توجه به درخواست مجوز از سوی رسانه متخلف، طبق اعلام ساترا تا اتمام بررسی‌های دقیق و اطمینان از توسعه و تکمیل فرآیندهای نظارتی در این رسانه، صدور مجوز به تعویق خواهد افتاد. همچنین سه‌شنبه هفته جاری با تشکیل کمیته رسیدگی به تخلفات ساترا، درباره اعطای مجوز به این رسانه تصمیم‌گیری می‌شود. گفتنی است تا تعیین‌تکلیف تخلفات در کمیته مذکور، این سایت از دسترس کاربران خارج می‌شود. 

 

هر روز خبرهای مختلفی در ارتباط با کشمکش بر سر مدیریت شبکه نمایش و مجوزهای آن در فضای رسانه‌ای کشور منتشر می‌شود که نشان‌دهنده اهمیت این موضوع است و البته دغدغه طیف‌های مختلف در ارتباط با مدیریت این فضا را نشان می‌دهد. کار بر سر مدیریت شبکه نمایش خانگی به قدری بالا گرفته که چند ماه است شبکه نمایش خانگی هیچ‌گونه خروجی برای ساخت نداشته است و اختلاف میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما بر سر صدور مجوز ساخت و نمایش محصولات نمایش خانگی منجر به این اتفاق شده است. حتی روز گذشته خبرگزاری ایلنا در گفت‌وگو با یک حقوقدان رسما اهالی سینما را تشویق کرده بود که درباره این موضوع به دیوان عدالت اداری شکایت کنند!

منظور آنکه بحث آنقدر بالا گرفته که مسأله نظارت بر تولید و عرضه این سریال‌ها تا این اندازه محل جنجال و دعوا میان ۲ نهاد فرهنگی مهم کشور شده است؛ همه این جنجال‌ها در شرایطی است که در کنار اهمیت بالای حوزه سریال‌سازی چه از منظر گردش مالی ویژه آن و چه از نظر دامنه مخاطب آن و محتوایی که عرضه می‌کند، حوزه‌های دیگری نیز وجود دارد که چه‌ بسا گردش مالی بیشتری هم داشته باشد و مخاطبان آن نیز به مراتب بیشتر باشند اما تا این اندازه زیر ذره‌بین قرار نگیرند که حوزه تبلیغات برندها و محصولات تجاری در فضای مجازی یکی از مهم‌ترین نمونه‌های آن است. 

 

تبلیغ جنجالی فلان برند تولید لبنیات به سبک ساسی مانکن یا تبلیغ جنجالی فلان شرکت تولید رب با یک قصه کاملا مبتذل، تبلیغ یک برند تجاری دیگر با استفاده از دختران بی‌حجاب، اینها تنها بخشی از عناوین تیترهایی است که طی این چند سال گذشته در ارتباط با انتشار کلیپ‌های تبلیغی محصولات تجاری در فضای مجازی در رسانه‌ها و صفحات مجازی مورد استفاده قرار گرفته است. وجه اشتراک همه این کلیپ‌ها هم در وهله اول ابتذال موجود در آنهاست و نکته دیگر اینکه هیچ‌کس به‌طور مشخص نمی‌داند بالاخره چه کسی در این کشور مسؤول نظارت بر تولید و عرضه چنین تبلیغاتی است. یعنی اگر مثلا یک شرکت تولید‌کننده محصولات تجاری، تصمیم گرفت سراغ تولید یک محتوای تبلیغاتی جهت عرضه در فضای مجازی برود، آیا می‌تواند از هر خط قرمزی عبور کند و با این استدلال که اینجا تلویزیون نیست که بخواهیم درباره محتوای اثر پاسخگو باشیم، از زیر بار جواب دادن شانه خالی کند؟

مسأله اصلی اینجاست که همین تبلیغات مجازی که به مدد شبکه‌های اجتماعی به شکلی سرطانی و قارچ‌گونه در فضای مجازی منتشر می‌شود، در برخی موارد اتفاقا از یک تبلیغ تلویزیونی نیز بیشتر دیده می‌شود و به واسطه رنگ و لعاب ظاهری نیز برای مخاطبان عام گیراتر و جذاب‌تر است. پس نمی‌توان به این بهانه که مگر چند نفر قرار است این تبلیغ را ببینند که بخواهیم نسبت به آن سختگیری کنیم، از پاسخگویی به این موضوع طفره رفت. 

 

حالا که بحث ورود ساترا (سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی) به ماجرای حذف محتوای آموزشی موهن از رسانه متخلف رسانه‌ای شده است، شاید بد نباشد که این ماجرای نظارت بر محتوای تبلیغاتی عرضه‌شده در فضای مجازی نیز یک بار برای همیشه تعیین‌تکلیف شود که اگر اینگونه باشد یک برند سرشناس تولید‌کننده کفش‌های ورزشی برای تبلیغات محصولاتش سراغ آن جوان لاابالی نمی‌رود که نهایت هنرش در تبلیغ کفش‌های این شرکت استفاده ابزاری از زنان باشد. 

نباید از این موضوع غافل شد که تبلیغات در فضای مجازی، بویژه اینستاگرام به دلیل تعداد بالای کاربران این شبکه، همواره مورد توجه صاحبان سرمایه بوده تا برای افزایش آمار فروش کالاها و خدمات خود، تن به انتشار هر گونه محتوایی در این زمینه حتی با پرداخت هزینه‌های بالا برای تبلیغات بدهند. 

البته همه اینها در شرایطی است که بر اساس ماده ۱۲ آیین‌نامه تاسیس و نظارت بر نحوه کار و فعالیت کانون‌های آگهی و تبلیغاتی سازمان‌های تبلیغاتی و مؤسسات انتشار‌دهنده آگهی، «آگهی تبلیغاتی نباید محتوی گفتار یا تصاویری باشد که برای اخلاق و معتقدات مذهبی و عفت عمومی توهین‌آمیز باشد». بخش دیگری از این قانون می‌گوید: «تبلیغاتی که مروج فساد و مخالف ادیان رسمی و برخلاف عفت عمومی باشد، ممنوع است». این در حالی است که بسیاری از محصولات عرضه‌شده به عنوان تبلیغات تجاری طی این سال‌ها کاملا با این قوانین در تناقض هستند اما گویا قانون در این حوزه صرفا برای بعد از وقوع فعل در نظر گرفته شده، این در حالی است که این محصولات با توجه به ذات هنری خود، نیازمند نظارت پیش از انتشار هستند و اساسا برخورد تنبیهی پس از انتشار محتوا، نمی‌تواند نافی توزیع گسترده این تبلیغات در فضای غیرقابل کنترل مجازی باشد.