۱۷ دی ماه، یادآور هتک حرمت به جایگاه زن به نام آزادی

رضاشاه ترجیح می‌داد که مردم لباس متحدالشکل بپوشند، مردان کلاه پهلوی به سر گذارند و زنان بدون چادر، روبنده و روسری باشند و این موضوع چهره‌ای مستبد از او به‌جای گذاشت و با انتقادات جدی توده‌های مردم روبرو شد.

نخستین نشانه‌ها از کشف حجاب در ایران به برخی محافل درباری یا روشنفکری در دوره ناصرالدین شاه قاجار برمی‌گردد که بیشتر به دلیل تأثیرپذیری فراوان این شاه قاجار در سفر‌های خود به «فرنگ» بود، اما نخستین شایعات پیرامون قانون کشف حجاب، پس از آن پخش شد که ملکه افغانستان بدون حجاب به همراه شاه افغانستان در سال ۱۳۰۸ در زمان رضا شاه به ایران آمد.

در ۱۳۱۳ خورشیدی رضاخان برای دیدار با آتاتورک به کشور ترکیه سفر کرد و اقامت ۲ هفته‌ای وی یک ماه به طول انجامید.

از مهمترین ره‌آورد‌های این سفر بعد از بازگشت به ایران، کشف حجاب بود به این منظور در ١٣١٤ خورشیدی رضاخان به تمامی وزارت خانه‌ها، به ویژه وزیر دربار و معارف دستور داد که مقدمات جشن بزرگی برای اعلام آزادی زنان و احقاق حقوق بانوان فراهم آورند که این مراسم با حضور اجباری زنان و دختران خاندان سلطنتی و درباریان و کارمندان دولت به بهانه اعطای دانش نامه فارغ‌التحصیلان برگزار شد.

رضاخان ضمن سخنرانی مفصل با عرض تبریک به مردم ایران، اظهار امیدواری کرد که این پیشرفت نصیب همه بانوان کشور حتی روستا‌ها نیز بشود، بدین ترتیب رضاخان در ١٧ دی ١٣١٤ خورشیدی قانون کشف حجاب را تصویب کرد؛ برخی معتقدند باید این واقعه را «منع حجاب» نامید، چراکه کشف حجاب به معنی برداشتن اختیاری حجاب توسط زنان است که کم و بیش، اما پیش‌تر اتفاق افتاده بود.

اگر چه رضاخان هدف خود از این اقدام را وارد کردن زنان در کار و مشارکت اجتماعی عنوان کرده بود، اما با توجه به اسلامی بودن جامعه ایران، زنان نسبت به این عملکرد واکنش سختی نشان دادند، برنامه کشف حجاب رضا شاه همچنین با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی روحانیون مواجه شد. زنان شاغل و همسران درباریان، ارتشی‌ها، تجار و ... کشف حجاب کردند، ولی زنانی که مخالف کشف حجاب بودند منزوی شدند و کمتر در جامعه حضور یافتند.

کشف حجاب زنان، عامل تنفر مردم از حکومت پهلوی

کارشناس ارشد تاریخ تشیع و پژوهشگر تاریخ در این خصوص می‌گوید: تاریخ از مهاجرت تعدادی از زنان اهل خرمشهر به‌همراه همسرانشان به کشور عراق در پی رد مسئله کشف حجاب خبر می‌دهد.

وی افزود: موضوع مهاجرت اعتراض‌گونه زنان و مردان خوزستانی اهل خرمشهر به کشور همسایه (عراق) در کتاب «رضاشاه و شکل گیری ایران نوین» نوشته استفانی کرونین صفحه ۱۲۴ و کتاب «خشونت و فرهنگ و اسناد محرمانه کشف حجاب» سند شماره ۳۱۲ نیز آمده است.

سلمانی عبیات اظهار داشت: یکی از مسائلی که در حکومت پهلوی اول و در عصر فرمانروایی رضاشاه به وقوع پیوست و باعث تنفر و انزجار شدید مردم از حکومت پهلوی و رضاشاه شد مسئله کشف حجاب زنان است.

پژوهشگر تاریخ تشیع تصریح کرد: این موضوع در پی فرمان رضا شاه در ۱۷ دی‌ماه ۱۳۱۴ علنی شد و در نتیجه واکنش شدید مردم و علما و خاصه زنان را به همراه داشت. رضاشاه به سربازان و مأموران خود دستور داده بود که به زور کشف حجاب را اجرا کنند که این خود موجب درگیری مأموران حکومتی با مردم و آزار و اذیت مردم شد.

کارشناس ارشد تاریخ بیان داشت: در این میان اقدامات گوناگون و سریع زنان در مقابله با این عمل رضاشاه بسیار قابل توجه بود و نقش آنان را بسیار پررنگ کرد و طبیعتاً همین زنان بودند که در به ثمر رسیدن درخت تنومند انقلاب اسلامی به همراه مردان مقابل رژیم پهلوی ایستادگی کردند و مبارزه کردند.

کشف حجاب دستاورد سفر رضا شاه به ترکیه

سلمانی عبیات ادامه داد: در واقع می‌توان گفت که موضوع کشف حجاب دستاورد سفر رضا شاه به ترکیه بود که در بازگشت به ایران آن را با شدیدترین و خشونت‌آمیزترین حالت ممکن به وسیله مأموران خود مرحله اجرا در آورد و بدین ترتیب به ستیز و مقابله آشکار با فرهنگ و مذهب پرداخت.

وی گفت: رضاشاه در حالی دست به این اقدام زشت خود زده بود که نمی‌دانست دین و مذهب و حجاب و عفاف زنان که یکی از مولفه‌ها و ارکان آن بود در همه ابعاد زندگی مردم جاری و ساری است.

سلمانی عبیات اظهار کرد: رضا شاه که کلکسیونی از خبث، بی‌دینی و دیکتاتوری و ستمگری و بی‌رحمی بود در طول حکومت چه در جایگاه سپهسالاری و چه رئیس الوزراء و چه در زمان پادشاهی از هیچ تلاشی برای القای دیکتاتوری خود بر مردم متدین و بی‌پناه ایران مضایقه نکرد.

وی افزود: به نقل از حسین مکی در جلد ششم کتاب تاریخ بیست ساله ایران، حتی خارجی‌های مقیم ایران نیز از حجم گسترده خباثت و رذالت رضا خان تعجب کرده و در این خصوص مطالب زیادی نگاشته‌اند. «فوت» نماینده مجلس انگلیس که به همراه یکی از همکاران خود به ایران آمده بود می‌نویسد: پادشاه ایران بی‌رحم، ستمگر، خیال‌پرور، حریص و طماع بود. او حریفان و مخالفین خود را بدون ذره‌ای رحم و شفقت به زندان می‌انداخت و یا می‌کشت.

سلمانی عبیات عنوان کرد: در عین حال «حسین مکی» که خود از سیاستمداران و روزنامه‌نگاران برجسته ایران است، اساس سفر رضاخان به ترکیه که منجر به دستاورد ننگین کشف حجاب شد را برنامه‌ای انگلیسی می‌داند که انگلیسی‌ها در ادامه سیاست‌های استعماری خود در جهت ایجاد اتحادی قوی «حلقه‌ای پولادین» مقابل شوروی انجام دادند. (مکی، حسین - تاریخ بیست ساله ایران جلد ۶ صفحه ۱۴۴)

وی گفت: پس از بازگشت رضا خان به ایران این ایده پلید با تبلیغات گسترده و در خلال جشن‌ها و مراسم ساختگی به عنوان جلوه‌ای از پیشرفت و آزادی زنان به اجرا گذاشته شد. در عین حال، بر اساس کتاب خشونت و فرهنگ و اسناد محرمانه کشف حجاب در سند ۴۶، رضا خان شخصا به پیشرفت این مسئله رسیدگی می‌کرد و در انتظار موفقیت سریع آن بود و از ایالت‌ها گزارش‌های پی در پی درباره پیشرفت کار می‌خواست.

محمدرضا سلمانی عبیات اظهار داشت: همچنین در سند ۴۹۶ همان کتاب آمده است دولت دستور داده که دکان‌ها، اتوبوس‌ها، حمام‌ها و ادارات، زنان با حجاب را راه ندهند و حتی در برخی از موارد حاکمان محلی برای اجرای کامل این دستور از حکومت مرکزی تقاضای پاسبان‌ها و نیرو‌های نظامی بیشتری جهت کنترل خیابان و مسیر‌های تردد زنان می‌کنند. (خشونت و فرهنگ، سند شماره ۲۶۳ و ۶۱)

پژوهشگر تاریخ گفت: مردم در جای جای ایران با این دستور مقابله کردند و بسیاری از جمله علما در آستان قدس رضوی به اعتراض علنی پرداختند.

به گفته حسینقلی مستعان نویسنده معروف که در ۱۷ دی ماه ۱۳۱۴ هجری سردبیر روزنامه ایران، مهمترین روزنامه آن زمان بود، مسئله کشف حجاب در ایالاتی مانند خوزستان یک طوفان اعتراض بزرگ پدید آمد. (همان، ۲۷۷)

کارشناس ارشد تاریخ بیان کرد: بنابر آنچه که مهدی صلاح و ابوالحسن فیاض در مقاله هفدهم دی‌ماه ۱۳۱۴ «امتداد یا انقطاع نهضت بانوان» آورده‌اند، در مقال ستم رضا خان به زنان مؤمنه، آن‌ها سعی می‌کردند از رفت و آمد در کوچه‌ها و خیابان‌ها جز به وقت ضروری و شبانگاه صرف نظر نمایند و در برخی از خانه‌ها حمام خانگی ساخته شد تا زن‌ها مجبور نباشند به‌خاطر حمام رفتن حجاب از روی خود بردارند! در این میان زنانی یافت می‌شد که تا شهریور ۱۳۲۰ یعنی ۶ سال از خانه خارج نشدند!

سلمانی عبیات اظهار داشت: در این بین بسیاری که امکان تحمل چنین وضعیتی برای آن‌ها ممکن نبود و غیرت دینی و اعتقادات مذهبی آن‌ها هیچگاه به بی‌حجابی و بی‌عفتی رضایت نمی‌داد، ترک دیار گفته و به کشور‌های همسایه مهاجرت کردند.

وی تصریح کرد: حسینقلی مستعان که پیشتر از وی نقل قولی آمد و خود از روشنفکران آن زمان محسوب می‌شود پس از اینکه به ذکر انزجار عمومی مردم از این واقعه می‌پردازند، می‌نویسد: امروز افتخار می‌کنیم به زنان روشن‌دل و با تقوایی که مقام زن را بالا می‌برند و من به سهم خود کمال نفرت را دارم از زنانی که از این موضوع برای هوس‌رانی و مدپرستی و عشق و فجور و ترویج فساد استفاده کردند.. (مکی، حسین - تاریخ بیست ساله ایران جلد ۶ صفحه ۲۷۵)